Tíminn Sunnudagsblað - 17.01.1971, Blaðsíða 5

öjr Mlm á aldrinum ©ins tll söx
ira. Aók þess er hjá þeim telpa
> ita árá gömul. sem nefnd er „upp
!6siursbárn“. Hún hút öuðrdíi
i Jór'ðardúitir, fædd í Búnfefekoti.
! jSemur hún lífciö eltt síðar hér við
Sögu.
Vafalaust hefur Ófeigur ungur
að árum farið að gefa eig að smíð-
úm, einfeum þó rofekasmíðunum.
Af ispunarokbunum hefur hann
smíðað feikilega mikið, enda munu
þeir hafa borizt fyrst út itm Ár-
nessýslu frá Ófeigi um og eftir
aldamótin 1800. Efníviðinin
tii þeirra hefur Ófeigur að sjálif-
sögðu fengið úr verzlunum,
einnig vaiinn rekavið, er mifcið var
sirdðað úr, þar sem til hans náð-
ist á þeirri tíð. En reyr.iviðurinn
virðist haía freistað Ófeigs einu
sinni til rofckasrdðanna. Er af þvi
nofcfcur saga, sem nú skal sögð.
í Soginu ofan við Kistufoss,
sturta leið frá Syð.rhBrú. var hólmi
einn, sam mErgir þekfctu fyrr á
tíð, er öxarhófeni hét. Haan stóð
þar forðum daga með háum og
miklum reyniviðartrjám í straum-
fluðinni, sem engum var fær nema
fuglinum fljúgandi. Það var
eins og hinn æðistrúkJi fall-
straumur vatnsins ætlaði að
sópa hólmanum með sér á
hverju augnabliki. En allir
gáfust upn að horfa svo lengi, því
að 'grastorfain var þyfck, þar sem
trén voru rótföst, sat á bergi sem
bifaðist efcfci. Flestir. sem komu
þarna at? Soginu, vissu hvað hólrn-
inn hét. Hinir, sem efcki vonu al-
veg vissir Uim það, spurðu: Er
þetta Öxarhólmi? Og flestum. sem
áttu heima í nálægum sveitum
fram um síðustu aldamót, var
kunn sagan um, hvernig hóiminn
fókk þetta nafn sitt, og er hún á
þessa leíð:
Það var eitt sinn á fyrri árum
Ófeigs á Syðri-Brú, að svo mikiar
frosthörkur gerði, að ís virtist
manngenguir út í hólmann, en
slíkt gerðist aldrei nema í hinum
mestu aftöfeum. Tefcur þá Ófeigur
sér öxi í hönd og heldur út í
hólmann og vildi ná sér í efnivið
til rokkasmíðanna. Eigi var annars
geéið en honum gengi vel að fcom-
ast út í hólmann. Tefcur hann þá
til að höggva þar tré. er var stærst
ög hontim leizt bezt á. En um feið
eg Ófeigur hefur dregið tréð úr
sérinu, heyrir hann, að ísinn er að
bresta. Tekur hann þá tréð báðum
höndurn og hleypur með það hið
btéðas'i l fend, En þar mátti efcki
ttepar standa, Iþvi að ísinn brast
sdlur niiður, svo að segja við hæla
Ofeigs. Én öxin varð óftir í hólrn-
annm og varð aldrei þangað sótt.
Eftir þennan atburð var hólminn
nefndur Öxarhólmi og hefur heit-
ið það síðan. Áður en ófeigur fór
út í hólmann voru engar sagnir
um að menn hefðu þangað komið.
Þegar Sogið var virkjað, þvarr
vatnið umhvenfis öxarhóiima, svo
nú má ganga út í hann þurrum
fótum.
Svo sagði þeim, er þetta ritar,
Þórður Sigurðsson hinn firóði á
Tannastöðum eftir afabróður sín-
um, Þórði bónda Erlendssyni á
Tannastöðum (f. 1797, d. 1872),
þegar hann var ungur maður að
Krossi í Ölfusi nofcfcn:! eftir 1820.
Fór hann þá rr.eð fleira fó’ki úr
ölfusinu á grasafjall upp i Lyng-
dalsbeiði og kom ao Byðri-B-rú. Sá
hann þar í fjósipu. stcð *ina sívala
og ótitböggna, er sögð var stofn-
inn úr reyniviðaritirónu er Óíeigur
hjó úr Öxarhólma. Þegar betta
gerðist, var Ófeigur fluttur frá
Syðri-Brú. Sé hér rétt m&ð frásögn
farið, sem efcfci er ástseða til að
eia, hefuir Ófeiigur ekfci bagnýtt sér
fréð nema þá að litlu leyti til
rofckasmíðanna. Enda er reynivið-
urinn mjúkur og efclki endingar-
góður í jafn vandaða smíðisgripi
og rokk.ar eru.
Fram undir 1930 var til á Syðri-
Brú spólurobkur er þar hafði ver-
ið um langan aldur. meira en heila
öld. Það var gamalia manna mál,
þeirra er bezt máttu vita, að ófeig-
ur hefðí smíðað spólurokkinn, er
hann bjó á SyðrÞBrú. En þegar
hann fluttist þaðan, lagði hann svo
fyrir, að rofckurinn fylgdi jörðinni,
sem þá og alt fram yfir síðustu
aldamót var eign Þingvallafcirkju.
Um 1920 var tefcin mynd atf rokkn-
urn. Er hann þá orðinn nofcfcuð af
sér genginn, en lijólíð í honum,
svofcallað ,,borðhjól“, alveg heilt,
fagur smíðisgripur með gegn
skornum hjartamyindum. — Rofck-
urinn er nú efcki lengur til.
Árið 1820 fluttist Ófeigur hú-
ferlum frá Syðri-Brú að Heiðarbæ
í Þingvallasveit. Bjó hann þar stð-
an og dvaldist næstu sextán ár,
og við þann bæ var hann kennd-
ur jafinan síðan. Heiðarbær var þá
eign Þingvallakirkju. Þóíti þar
gott Uindir bú, og silungsveiði var
stuinduð þaðan í Þingvallavatni.
enda blómgaðist búskapur Öfeigs
þar vel. Árlð 1880 er lausafjár-
tíund hafts 23 hundruð. Aðeins
einn bóndi er iþá með hærri tíund
í Þingvalla- og Grafningshreppum.
Það er Kristján hreppstjóri Magn-
ússon í Skógarkoti. Þetta ár er
Ófeigur með þrjár kýr, tvær kvíg-
ur mylkar og ei-tt naut, sauðféð er
61 ær og 72 sauðtr yngri og eldri
og fimnn hross. Níu manns er í
heiniili.
Ófeigur hefur verið ágætur
bóndi og bætti ábýlisjörð sína að
vitnisburði sýslumanns, sem nánar
verðuir að vikið. Hamn virðist hafa
unnið jöfnum höndum að búskapn
um og smíðunum og farnast hvort
•tveg'gja vel. Að smíðunum vann
hann niest á vetrum, en þó utan
heimilis haust og vor. Hann var
orðlögð refaskytta og því oft feng-
inn til þess að vinna gren á af-
réttum Þingvalla- og Grímsnes-
sveita og suður á Mosfellsheiði.
Um daga Ófeigs og lengi síðar var
mikið af hreindýrum á Mosfells-
heiði og al'K suður á Reykjanes-
fjallgarð. í Þingvallasveit voru
sagnir um, að hreindýrin hefðu
oft verið nálægt bæjunum. eink-
um þó í hörðum vetrum. Hefðu
þau stundum leitað heim á túnin.
Það var gamalla manna mál, að
Ófeigur he.fði skotið mikið af hrein
dýrunum, hagnýtt kjötið til matar
og skinnin sem verzlunarvöru. Og
eitt gerði hann það, sem að lík-
indurn hefur verið einsdæmi í Ár-
nessýslu: Hann lét búa til yfir-
sængur í rúmin úr eltum hrein-
dýraskinnum. Voru þær tvöfaldar,
og sneri hárið inn annars vegar,
en fiður var að sjálfeögðu ekkert
í þeim.
Á þeirri tíð lá alþýða manna yf-
irleitt eklki uhdi- fiðursængum,
heldur aðeins brekáni, og oft var
gæruskinn haft ofan á því til
skjóls. Þessar hreindýraskinns-
sængur höfðu þótt óvenjuhlýjar
og góðar, miðað við einföld brek-
ánin. Þá gerði Ófeigur tilraun með
að temja og ala upp hreindýrs-
kálfa. Hafði hann markað þá
undir sitt fjármark og haft í húsi
á vetrum. Tilgangurinn hefur ver-
ið sá að ala þá upp sem önnur
húsdýr, nýta afurðina af þeím —
mjólk, kjöt og skinn. En þessi til
raun lvefur efcki heppnazt, og ekki
er nú vitað, hvað Ófeigur féfckst
lengi við þessa hreindýrarækt.
Eins og Ófeigur var mikill smið-
ur, hefur dugnaður bans, verk-
hyggni og framkvsemdasemi ver-
TÍMINN — SUNNUDAGSBLAÐ
29