Tíminn Sunnudagsblað - 17.01.1971, Blaðsíða 11

unni — er í rauninni krufning
megingátu í isl'enakiu þjóðlífi nú-
tímans, spurningarinnar um sveita-
bvlið og afdrif þess.
Með skáldsögunni Dægurvísa
skipaði Jakobinia sér umsvifalaust
í fremstu röð skálda. Form sög-
unnar var þó að engu leyti nýtt,
en hentaði eigi að siður efninu, ís-
lenzku bongarlífi og vandamálum
þess. í nýrri bókmenntum minnist
ég varla hugþekkari lýsingar á lífs-
umgerð bæjar- eða borgarbúans —
húsinu, garðblettinum, götunni og
hry.njawdi hennar. Að vísu er Dæg-
urvísa engin umbrotasöm nýsköp-
un, ekkert niðurrifsrit likt og
nokkrar skáldsöguir ungra höf-
unda, er út komu samtímis henni.
Samt virðist mér kenna biturrar
ádeilu undir kyrrlátu yfirbragði
sögunnar. Það er ekki fagnaðar-
ríkt mannlífið, sem þar speglast.
Hver einstaklingur virðist þar ein-
angraður í þrömgum sinna eigin
hagsinuna, án allra æðri sjónar-
miða. Hvergi örlar á samfélags-
'kenudri hugsun.
Um þessa bók Jakobínu hefur
enginn styr staðið, engar bumbur
verið barðar fyrir henni, svo sem
títt er að gera um unga, framsækna
höfunda. Vinsældir hennar, sem
jafnvel hafa borizt út fyrir land-
steinana, má að líkindum skýra á
tvennan hátt. Ekki fær dulizt, að
sagan er heilsteypt, lifandi skáld-
verk. En jafnframt munu margir
skynja hana sem unnið afrek. —
Þvi verður nefnilega efcki á móti
mælt, að þessi saga er ekki til orð-
in við þau sköpunarskilyrði og að-
stæður, sem nú teljast beinar for-
senduir listrænnar sköpunar. Vafa-
lítið á Dægurvísa sér nokkurn að-
draganda. Hitt er vitað, að ebki
hefur höfundur hennar haft ráð á
því að vera vakinn og sofinn yfir
verkinu í tvö ár, eins og sjálfur
Halldór Laxness taldi fyrir nokkr-
urn árum I ritgerð óhjákvæmilegt,
ef semja ætti skáldsögu í fullri
stærð. Eitt sinn boðaði Guðmund-
ur Friðjónsson tilkomu langrar
skáldsögu, en sendi þess í stað frá
sér smásagnasafn með þeirri af-
söfcun eða skýringu, að sig brysti
þrek til að semja íanga iskiáldsögu.
Samt var næðissamara til ritstarfa
á bændahýlum um hans daga.
Dægurvísa Jakobínu var og er í
sérstökum skilningi fagnaðarefni,
af því að hún er vitnisburður um
skáldmennt íslenzkrar alþýðu á
þeim hvarfatímum, sem við nú lif-
um. Það er hversdagslíf — með
störfum sínum og skyldum, sem
hefur borið hana fram, lífsönnin
sjálf er öðrum þræði innblástur
hennar. En þetta er einmitt sá
harði skóli, sem fóstrað hefur rit-
verk þjóðar vorrar allt fram á tutt-
ugustu öld.
Það varð þó ekki hlutskipti né
ætlan Jakobínu að setjast á friðar-
stól eftir Dægurvísu. í dómum um
hina nýju bók, Sjö vindur gráar,
kennir enn þeirrar andúðar, sem
Snaran vakti fyrir tveimur árum,
en sú bók imin trúlega enp. um
stund verða umþráttað verfr, Iþrátt
fyrir meitlað form og markvissa
ádeilu. Það hlýtur að vekja athygli,
hversu Jakobina gerir sér í raun-
inni erfitt fyrir sem skáld. Hún
hefði vel mátt sitja um kyrrt á
ljóðskáldabekk og mátt allvel við
una. í stað þess brá hún sér næst
yfir í hóp þjóðsagnaböfunda eða
fornaldarsagna með ævintýrasög-
unni um Snæbjörtu Eldsdóttur,
þar næst varð smásagnagerðin
henni eins konar þrep yíir til skáld
sögunnar. En þótt Dægurvísa og
Snaran séu báðar skáldsögur úr
nútímalífi, getur naumast ólíkari
verk, þar sem i öðru er farið á vit
fjölda persóna á einu dægri, en i
hinni heyrist aðeins ein rödd og úr
einum stað, einni O'g sömu vistar-
verunni, á löngum tíma að því er
virðist, frásögnin öll í eimræðu-
formi. Blær þessara tveggja skáld-
verka er líka svo frábrugðinn sem
framast má verða. Jakobína hefur
skipt um ham. Ætiar ekki að gæða
þjóð sinni á ljúfmeti. Snaran er
eins konar heimur i hnotskurn,
spegilmynd af upplausn og vesöld
svo hrollvekjandi að hún starir á
lesandann lömgu eftir lestmr. Og
þá er vissulega marki náð. Spurn-
ing er, hvort Jakobímu hefur efcki
með þessari bók, einni sárfárra ís-
lenzkra höfunda, tekizt að skapa
verk, sem slítur af sér öll bönd
heimahaganna - - er fært sinna
ferða, ef til kæmi, á erlendri
grund.
Nýja bókin hennar Jakobínu boð
ar að visu ekkert nýtt á
sviði forms, frá því sem
iflinna máitti í sögusafninu
Punfctur á sköfcbum stað. Ein
sagan — Elías Elíassoin — er raun-
ar allmi'klu lengri en aðrisr smá-
sögur skáldkonunnar. Tóntegund
sögunnar gamansöm, jafnvel
gáskakennd með köflum, má telj-
ast ný hjá Jafcohínu, en virðist
henni þó eigir.Ieg. Þessi saga er
kjarni sögusafnsins, fjölbreytileig
mynd af sveitalífi samtíðarimn'ar.
samtöl bráðlifandi ekki sízt hið
kostulega hjal yfir borðum i til-
efni bænarstundarinnar. Slíkt hið
sama er um sögupersónur, þær
eru skýrar og ijóslifandi, hvoirt
heldur börn, eldra fólk, sálusorg-
ari, sjálfur hinn framliðni Elías
Elíasson, að ógleymdum beim
hressilega og dæmigerða íslenzka
bílstjóra, en þá manngerð kann
skáldkonan sýnilega utan að. Eftir
þessari sögu að dæma og raunar
fleiri, mætti sannarlega ætla að
Jakobína ætti erindi við það merki-
lega skáldskaparform, sem nú á
meiri hylli að fagna en flest önn-
ur. Ég á hér við leikritið. Jakobínu
er mjög lagið að gefa samtölum
eðlilegan blæ, en í því felst raun-
ai' að hún er glöggskvsgn á, að
sérhver persóna hlýtur að hafa sitt
eigið tungutak. Og einmitt þar
koma persónueinkennin skýrast
fram hjá þessari skáldkonu. hvort
heldur í samtali eða eintali, en
ekki í óbeinni frásögn höfundar.
eins og löngum hefur hent skáld.
Persónur hjá Jakobínu eru líka yf-
irleitt með skýrum dráttum, iafn-
vel þær, sem aðeins bregður fvrir
í svip. Sjö vindur gráar staðfesta
það, sem sífellt hefnr komið fram,
að Jakobína á erindi og það marg-
þætt við samtíð sína.
í blaðaviðtali um eina bó'k sína
fórust Jakobínu svo orð um vinnu-
brögð sín sem rithöfundar: „Ég
hef ekki ákveðnar persónur til fyr-
irmyndar — aðferðir minar við
persónusköpun eru aðferðir hús-
freyju við matartilbúning. — Þær
eru mjög frumstæðar“.
Einhvern veginn leiða þessi orð
ósjálfrátt hiugann að ummælum
annarrar mikillar snilldar-mat-
reiðslukonu — aðalpersónunnar f
sögunni Veizla Babette eftir
Karen Blixen: „Þetta fólk (vand-
látustu sælkerar Frakklands)
heyrði mér til Það var
mitt fólk, uppalið til að skilja,
hver listamaður ég var. Þegar ég
gaf því það bezta, sem ég gat gef-
ið, gerði ég það fullkomlega ham-
ingjusamt. Veröldin bergmálar
lanigt óp frá hjarta listamannsins:
Leyf mér að leggja fram það bezta,
sem ég get!“
T í M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ
35