Tíminn Sunnudagsblað - 17.01.1971, Blaðsíða 15

árinni, en núna iþegar vedð er að
basla við að tortima Mývatni finn-
Um við að hver stafur í þessum
vísuorðum er gull. Sannar var
ekki hægt að segja það.
í okkar parti heimsins á öld þeg-
ar allir eru orðnir fátækir af að
vaða í einskisnýtum peníngum, þá
er þeim mönnum hættast sem hafa
ekki áður hnoðað hinn þétta leir.
Að hlunnfara svona menn heyrir
undir lögmál viðskiftalífsins. Nema
bændur við Mývatn, frægir af sam-
býlisháttum sínum hver við
annan og við náttúruna kríngum
sig (og þetta er hið eina guU sem
skiftir máli á jarðríki, og flór-
goðinn hefur í þúsund sumur og
kanski þúsund sumrum betur
verpt í sefinu niðrundan bænum
þar sem vatnið skerst inní túnið —
þángað til í sumar) — þessir menn
vakna nú upp við það einn góðan
veðurdag að hinu fagra lífi Mý
vatns hefur verið snúið í skark-
andi stóriðju. Og þjóðin öll, við
sem tignuðum þetta norðlæga
landspláss þar sem lífgeislar ís-
lenskrar náttúru eru dregnir sam-
an í eina perlu, við uppgötvum —
einnig um seinan — að þessi stað-
ur, se-m hefði átt að standa undir
þjóðgarðslögum samfara fullkom-
inni náttúruvernd, hefur verið
afhentur erlendu félagi til að
klessa niður einhverskonar efna-
brennsluhelvíti á vatnsbakkanum.
Það var þetta sem gerðist þegar
Mývatni var fórnað fyrir kísilgúr-
stassjón. Fjalladrotníngin sem
elskulegur snillingur Sveitarinnar
orti um og alt landið saung um,
hún var seld.
Það er huggun harmi gegn að
fyrirtækið hefur enn ekki veitt
upphafsmönnum sínum annað en
skell fyrir skillínga. Það hefur
reynst þeim dýrt spaug að ske-mma
Mývatn. Á fyrsta ári stassjónar-
innar urðu eigend-ur kísilgúrsins
fyrir 33gigja milljón króna tapi á
rekstrinum. Útkomu -síðasta árs
hafa þeir ekki gert heyrinfcunna;
borin von að haguri-nn fari batn-
andi.
Af kísilgúr er það að segja að
fjarri fer því sem stundum er lát-
ið í veðri vaka, að þessi málm-
leysíngi, einsog jarðfTæðingar vor-
ir hafa þýtt ensku glósuna non-
metallic metal, sé svo fágætt eða
ómissandi efni í heiminum að
nám hans réttlæti spilli-n-gu Mý-
vatns. Til að mynda liggur þetta
efni í þykkurn lögum í fjöllum í
Vesturheimi. Þá er það einnig úr
lausu lofti gripið að efnið sé hér
á landi einúngis til við Mývatn.
íslandi er fult af kísilgúr. Jafnvel
vötn hér í námunda höfuðstaðar-
ins hafa kísiigúrbotn. En hel-
stefnulögim-ál reikningsstokksins
hefur tilhneigíngu til að vísa á þá
staði fyrsta -sem þjóðin hefur helgi
á. Það er lán í óláni að íslenska
ríkið skuli hafa trygt sér axíumeiri-
hluta í þessu fyrirtæki, fyrir bragð-
ið æt-ti það að vera á valdi stjórn-
arinnar að stöðva svona endaíeysu
og Mta hreinsa óþrifnaðinn burt
af strönd vatnsins.
(NB Þessi málmleysíngi hefur
frá ómunatíð heitið barnamold eða
pétursmold á íslensku. Hvernig
stendur á að efnið skuli altíein-u
heita kísil-gúr, svo óvanir sem við
er-um því að taka upp hráa þýsku
í túngu okkar — voru kanski þýsk-
ir peníngar i þessu upphafle-ga? Ef
nú ráða eingilsaxneskir peníngar
barnamold á íslandi skilst mér að
efnið ætti að heita diatomite eða
þessháítar.)
★
Laxárvirkjunarstjórn á A-kur-
eyri -gerir áætlanir með fulltíngi
Orkustofnunar og hefur valdið
blös'krun landlýðsins á síðustu
misserum, og má segja alls heims-
ins ef miðað er við þá se-m láta
sig verndun lífs á jörðinni nokkru
skifta. Snilli þessa félags er í því
fólgin að hafa látið sér detta í hug
áætlun um að minstakosti 54ra
megóvatta orkustöð í Laxá sam-
fara algerðri eyðileggíngu Laxár o-g
Mývatns ásamt með bygðum sem
við vötn þessi er-u kend. -
Áætlun þessara man-na hefur
verið studd með þremur höfuð-
rökum: 1) virkjun vatnakerfis Lax-
ár- og Mývatnssvæðisins á að bæta
sikilyrði almenníngs, 2) með virkj-
uninni á að fullnægja orkuþörf
héraða er nærri liggja þessum
vatnasvæðum, og 3) það á að
koma upp stóriðj-u á Akureyri.
Hafi höfundur greinar þessarar
misski-lið -málflutnínginn er ég
reiðubúinn að leiðrétta.
Þessir þrír púnktar skýra sig
nokkurneginn sjálfir. Hinn fyrsti,
að „bæta skilyrði almenníngs“, e-r
sú varajátníng sem nú á dögurn er
höfð uppi í tírna og ótíma i öllum
tilfellum þar se-m áður fyr var
vant að segja „í jesúnafni a-men“.
Fyrirætlun urn að vinna orku
„handa nærliggjandi héruðum“.
samfara eyðile-ggíngu á náttúim
Laxár- og Mývatnssvæðisins, vitn-
ar um hvílíkur gripur reiknímgs-
stokkurinn getur orðið í hönd-um
ofsamanna. Það hefur verið bent á
óþrjótandi aðrar leiðir til að sinna
takmarkaðri orkuþörf þessara fá-
mennu bygðarla-ga án þess troðnar
séu illsaki-r við landslýðinn.
Sú viska er býsna hæpin að stór-
iðja á Akureyri, svo sem málm-
bræðslur, efnaverksmiðjur, olíu-
hreinsun oig þvíumlíkt mundi bæta
skilyrði akureyrínga svo urn
munar; hitt líklegra að hún mundi
æra þá fyrst og taka síðan frá
þeim lífsloftið se-m og öðru kviku
við Eyafjörð. Væri gaman ef ein-
hver gæti frætt mann u-m það
hvar í heiminum stóriðjuverka-
lýður búi við betri afkomu en
menn gera á Akureyri stóriðju-
lausir.
Hinsvegar er kunnara en frá
þurfi að segja að akureyrarbúar
hafa um lángt skeið verið að reyna
sig við smáiðnað, þesskonar f-ram-
leiðslu, bæði æta og óæta, sem
miðuð er við þarfir „endanlegs
neytanda“ sem svo er kallað.
Sumt hjá akureyríngum er með
vönduðustu vöru sem unnin er hér
innanlands. Samt hafa fyrirtæki
þeirra barist í bökkum áð ekki sé
ofmikið sagt — þó enn hafi ekki
heyrst að fyrirtæki á Akureyri hafi
farið yfrum af rafmagnsskorti. Er
líklegt að fyrirtæki akureyrínsa
mundu verða betur solvent þó
þeim bættust 54 megavött til við-
bótar úr Laxá og Mývatni? Þá yrði
að minstakosti að koma til skjal-
anna meiri hlýleiki frá baunkum
og stjórnvöldum en stund-um hef-
ur verið auðsýndu-r á Akureyri.
Um þau efni sæmir reyndar betur
að akureyríngar hefjist máls
sjálfir. Því er þó erfitt að gle.yma,
einnig fyrir okkur sunnlendinga,
að í vissum héruðum norðanlands,
ekki síst við Eyafjörð, var einu-
sinni unninn lán-gtum betri lýsu-
matu-r en annarsstaðar á landinu,
svo vandlátir kaupend-ur hér s.yðra
höfðu þann sið að biðja ævinlega
um akureyrarmerkí á mjólkur-
vöru. í þann tíma \í».r það talið
fjandsamlegt lýðræði í landinu ef
einhver fram-leiddi betri vöru en
annar, alt varð að -miðast við það
versta, þeir sem unnu vel voru fáir
og það gerði ekkert til þó þeim
væri straffað, en það má aldrei
móðga skussana. Þegar það komst
upp að „norðanísiKj<5íf“ vac gott þá
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
39