Fréttablaðið - 18.11.2006, Qupperneq 16

greinar@frettabladid.is
A
llmiklar umræður hafa spunnist í fjölmiðlum vegna
greinar sem Arnar Jensson, aðstoðaryfirlögregluþjónn
Ríkislögreglustjóraembættisins, skrifaði í nafni stöðu
sinnar í Morgunblaðið liðinn miðvikudag. Að hluta til
hefur sú umræða þó sneitt framhjá merg málsins.
Í Morgunblaðsgreininni segir aðstoðaryfirlögregluþjónninn:
„Við búum við þróaðar réttarreglur sem eiga að vera nægilega
traustar til þess að tryggja að allir fái sömu réttlátu málsmeðferð-
ina, hvort sem um er að ræða auðmann, fjölmiðlakóng, einstætt
foreldri eða öryrkja. Hvort sem í hlut á Jón eða séra Jón. Baugs-
málið er dæmi um að svo er ekki. Þessi þróun er óþolandi og ég
kalla á viðbrögð yfirvalda þessa lands.“
Einn æðsti maður ríkislögreglunnar hefur hér komist að þeirri
niðurstöðu að hornsteinn réttarríkisins, jafnræðisreglan, sé óvirk
í sakamálum. Brotalömin er annaðhvort hjá lögreglu og ákæru-
valdi eða dómstólum. Vafalaust yrði það talinn útúrsnúningur að
halda því fram að aðstoðaryfirlögregluþjónninn hafi verið að beina
spjótum að lögreglunni og ákæruvaldinu. Eftir stendur þá að hann
telur dómstólana hafa brugðist á svo afdrifaríkan hátt.
Jafn þung ásökun frá jafn háttsettum embættismanni um að
dómstólarnir hafi brugðist í varðstöðu um sjálfan grundvöll rétt-
arríkisins er einstök. Á þessum vettvangi verður hins vegar ekki á
neinn hátt tekin afstaða til þess hvort aðstoðaryfirlögregluþjónn-
inn hefur á réttu að standa.
Hitt er ljóst að ekki verður við það unað að sú staða sé uppi
í dómskerfinu sem aðstoðaryfirlögregluþjónninn lýsir. Hafi hann
rétt fyrir sér þarf án tafar að gera reka að því að þeir dómarar sem
hlut hafa átt að dómum og úrskurðum í Baugsmálinu verði leyst-
ir frá störfum. Jafnframt verða dómsmálaráðherra og Alþingi að
endurreisa dómstólana með nýrri löggjöf svo fljótt sem verða má.
Aðstoðaryfirlögregluþjónninn kallar í grein sinni á viðbrögð
yfirvalda. Þau eru dómsmálaráðherrann í þessu tilviki. Óvanalegt
er að embættismaður stilli ráðherra upp við vegg með þessum
hætti. Jafnvel má segja að það sé óviðeigandi gagnvart ráðherran-
um. En það er orðinn hlutur sem ekki verður horft framhjá.
Ráðherrann á tveggja kosta völ: Að sýna með beinum eða óbein-
um hætti að hann hafi traust á dómstólunum eða taka opinberlega
undir fullyrðingu aðstoðaryfirlögregluþjónsins og bregðast þá við
með þeim ráðstöfunum sem duga til þess að tryggja að jafnræðis-
reglan verði virk á ný.
Hafi ráðherrann traust á dómstólunum getur hann að sjálfsögðu
sýnt það með yfirlýsingu þar að lútandi. En þögn hans um málið er
einnig jafnskýr og afgerandi yfirlýsing þar um. Líta verður svo
á að þögn ráðherrans dugi í þessu tilviki sem klár yfirlýsing um
traust á dómstólunum fyrir þá sök að honum bæri skylda til að
grípa umsvifalaust til mjög róttækra aðgerða ef hann væri sam-
mála aðstoðaryfirlögregluþjóninum.
Engin ástæða er til annars en að hafa fulla trú á að mat dóms-
málaráðherra muni byggjast á traustum málefnalegum sjónarmið-
um. Á hvern veg sem það fer er því fyrirfram unnt að lýsa yfir að
það verður virt. En óvissa um traust réttvísinnar á dómstólunum
er óhugsandi í réttarríki.
Mat ráðherra
verður virt
Íslenskan á ekki mörg hugtök sem eru gjörsamlega óþýðan-
leg, en í hópi þeirra er „jólabóka-
flóð“. Reynið að útskýra þetta
fyrirbæri fyrir útlendingum og
þið munuð komast að því að það
er gjörsamlega vonlaust.
Reynið að útskýra það að
drjúgur hluti af allri bóksölu eigi
sér stað í tvo mánuði, nóvember
og desember; að bókabúð sem
ekki er opin á Þorláksmessu geti
ekki gert sér vonir um mikla sölu
það árið; að rithöfundar sem taka
sig hátíðlega miði skrif sín við að
bókin komi út í nóvember; að
bókaútgefendur þjóni jólabóka-
markaðnum markvisst með því að
gefa út bókatíðindi í nóvember.
Hvernig eiga framandi þjóðir
að geta séð fyrir sér bókabúðir
„bókaþjóðarinnar“ hálftómar
allan ársins hring á meðan
væntanlegir lesendur sitja heima
fyrir framan sjónvarpið og bíða
eftir næstu jólavertíð? Þannig
umgengst ekki nokkur önnur þjóð
nýsköpun á sviði bókmennta.
Hver stendur á bak við þetta?
Hver hagnast á þessu?
Ekki eru það bóksalarnir. Það
mundi augljóslega minnka álag
og yfirvinnu ef hægt væri að
dreifa bóksölu jafnt yfir árið, eins
og tíðkast alls staðar annars
staðar en á Íslandi. Af sömu
ástæðum hafa bókaútgefendur
lítinn hag af því að vera í stöðugri
upphitun allt árið fyrir stuttan
endasprett sem ræður úrslitum
um afkomuna. Það getur heldur
ekki verið mikið hagsmunamál
fyrir útgefanda að þurfa að gefa
30% afslátt af „föstu verði“
nýrrar og spennandi bókar
daginn sem hún kemur.
Ekki eru það rithöfundarnir
sem þrá það að sjá bækur sínar
týnast í stöflum á Þorláksmessu,
innan um allan hinar bækurnar
sem einmitt þurftu að koma út
nokkrum vikum fyrir jól. Ekki
græða þeir á undirboðunum á
jólabókamarkaðnum, þegar
reglurnar um fast verð bóka eru
skyndilega teknar úr sambandi í
nokkrar vikur. Ekki er það
hagsmunamál rithöfundar að
lesa snöggsoðna gagnrýni um
bók sína í dagblaði, samda af
þreyttum bókmenntarýni sem
þarf að lesa allar bækur ársins á
nokkrum vikum.
Eru það lesendurnir sem
hagnast? Eru íslenskir lesendur
virkilega þeirrar gerðar að þeir
vilji lesa yfir sig á nokkrum
vikum; að bókaskápar heimil-
anna séu lokaðir yfir árið þar til
þeir fyllast á aðfangadag? Það
mætti hafa um það mörg orð,
hvert sé æskilegt samband
lesanda og bókar. Eitt er þó víst,
að fáir bókaunnendur mæla með
árstíðabundnum skyndikynnum
á þessu sviði.
Á jólabókaflóðinu finnast
engar rökréttar skýringar. Það er
enn einn vitnisburðurinn um
molbúahátt Íslendinga, sem
halda ennþá að landið sé verstöð
og að ekkert starf sé nokkurs
virði nema hægt sé að vinna það
í skorpum. Jólabókaflóðið sem
fyrirbæri segir mikinn sannleika
um Íslendinga og það virðingar-
leysi sem þjóðin sýnir bók-
menntaarfinum. Það er ekki
komið til vegna samsæris
hagsmunaaðila, þvert á móti. Það
er sinnuleysi okkar sjálfra sem
veldur því að ekki er hægt að
breyta þessum ósið.
Eflaust er margt fólk íhalds-
samt í eðli sínu og finnur
einhverja rómantík við það að
bækur flæði yfir það í holskefl-
um fremur en sem lygn straum-
ur. Það er líka hægt að venja sig
á að borða súran og ónýtan mat
af einskærri fortíðarþrá. Sem
betur fer höfum við matvælaráð
sem varar fólk við vondri
meðhöndlun á mat, en hverjir
ætla að taka að sér að vara
þjóðina við illri meðferð á
bókum?
Það er kominn tími til að
Íslendingar reisi garða til að
verjast jólabókaflóðinu. Við
eigum ekki að dekra við ósiði
okkar, hvorki sem einstaklingar
né þjóð. Stöðvum jólabókaflóðið í
eitt skipti fyrir öll og gerumst
bókaþjóð í verki.
Flóð í uppsiglingu
Sérfræðingar og jafnvel afar og ömmur hafa að undanförnu viðrað
þær skoðanir sínar að íslensk börn
séu undir of miklu álagi, foreldrar
gefi sér ekki tíma til að sinna þeim og
að Ísland sé ekki nægilega barnvænt
samfélag. Sitt sýnist hverjum en tölu-
vert skortir á að umræðan sé byggð á
staðreyndum eða á reynsluheimi for-
eldra. Til dæmis er mikið vísað í tölur
um að tæplega 90% barna dvelji 8
tíma eða lengur á leikskóla á dag.
Leikskólaskrifstofa Reykjavíkur-
borgar kannaði nýlega í öllum hverfum borgar-
innar raunverulegan vistunartíma í leikskólum.
Könnunin sýndi að börnin eru að meðaltali 7,4
klst. á dag í skólunum en að foreldrar greiða fyrir
dvalartíma sem nemur 8,2 klst. á dag. Enginn
munur var á vistunartíma eftir aldri og aðeins 3%
barna voru í vistun eftir kl. 17. Líklega liggur
munurinn á rauntíma og samningstíma í að for-
eldrar vilji eiga borð fyrir báru með tímann sinn
og vilji ekki að leikskólakennarar þurfi að vinna
lengur ef eitthvað kemur upp á. Með þessari
könnun fengu margir foreldrar sem leggja sig
hart fram við uppeldið uppreisn æru enda nær
þorri foreldra að samræma ágætlega fjölskyldu-
líf og starf.
Dvalartími barna í leikskólum hefur vissulega
breyst mikið undanfarin ár. Til að
mynda voru tæplega 60% barna í
heilsdagsvistun árið 1999 en 90% árið
2005. Þessi breyting skýrist ekki
nema að litlu leyti af fjölgun barna
heldur jókst dvalartími barna sam-
fara auknu framboði heilsdagsplássa.
Á tímabilinu 1999-2005 fjölgaði börn-
um sem sækja leikskóla um 800 þrátt
fyrir að íbúum með ung börn í Reykja-
vík fækki. Við fyrstu sýn virðast
þessar tölur skýra vel umræðuna um
aukið álag á börnin en ef nánar er
rýnt kemur í ljós að á sama tímabili
hefur vinnumarkaðurinn ekki breyst
mikið. Tölur Hagstofu sýna að
atvinnuþátttaka kvenna og karla er sú
sama og vinnustundir eru eins hjá konum og
aðeins færri hjá körlum. Þær tölur gefa til kynna
að einhvers staðar hafi börnin verið í vistun áður
en plássum fjölgaði og að jafnvel felist breytingin
í að nú sé sýnilegri eða teljanlegri sá tími sem
börn eru frá heimili. Hér er þó ekki lagður dómur
á hvað sé hinn rétti vistunartími barns í leikskóla
eða í vistun enda eru þær ákvarðanir teknar af
foreldrunum sjálfum. Í þessu samhengi er þó mik-
ilvægt að nefna að á þessum tíma hefur fagfólki
leikskóla fjölgað og umræðan um fagmennsku og
menntun í leikskólum blómstrað sem aldrei fyrr.
Foreldrar treysta vel gæðum þeirrar umönnunar
og menntunar sem er í boði og taka í auknum mæli
upplýstar ákvarðanir um þarfir barna sinna út frá
hugmyndafræði og fagmennsku skólanna.
Eru foreldrar alvondir?
Það er kominn tími til að
Íslendingar reisi garða til að
verjast jólabókaflóðinu. Við
eigum ekki að dekra við ósiði
okkar, hvorki sem einstaklingar
né þjóð
Ekkert blað?
550 5600
Fyrst þú ert að lesa þetta þá hefurðu
fengið Fréttablaðið. En til vonar
og vara skaltu klippa þetta símanúmer
út og hringja ef blaðið berst ekki.
- mest lesið