Andvari - 01.04.1962, Blaðsíða 67

ANDVARI
65
ÍSLAND Á KROSSGÖTUM 1908
hlutans 1918 til að leggja áherzlu á full-
veldi hvors landsins (Bls. 25).
Þessi ummæli geta einnig átt við Upp-
kastið.
Hefði Uppkastinu verið sýnd slík ná-
kvæmni og tillitssemi af lögskýrendum
andstæðinga þá, mundu undirtektir
manna naumast hafa orðið eins hatramar
og raun varð á.
Þótt hér hafi verið vitnað í umsagnir
samninga- og nefndarmannanna frá 1918
um Uppkastið, er það ekki fært nema að
takmörkuðu leyti. Flestir þeirra voru
gamlir andstæðingar Uppkastsins, víst
allir í samninganefndinni nema Jóhannes
Jóhannesson, og á 10 árum var hugar-
þelið ekki hreinsað af hlutdrægni, sem
ekki er að undra, þegar þess er gætt, að
jafnvel eftir 50 ár var hún eigi horfin,
eins og skýrt var frá í upphafi greinar-
innar.
En beinnar hlutdrægni gætir í meiri
hluta nefndarálitinu frá 1918 í því, að
þar er ekki skirrzt við að þýða „det sam-
lede danske Rige“ sem „Sameinaða
danska ríkið“, þrátt fyrir það að íslenzki
textinn, „veldi Danakonungs", var viður-
kenndur á fundi í millilandanefndinni
13. maí 1908. En auk þess er þýðingin
á „samlet“ röng. Engum mundi koma til
hugar að segja „sameinuð rit“ um „sam-
lede værker“, því þau eru hvert um sig
sjálfstæð rit, eftir sem áður.
Það ætti því að mega trcysta því, að
þar sem ummælin 1918 koma heim við
röksemdir Uppkastsmanna, sé loftið alveg
hreinsað.
Annars fór mikið málskraf í orða- og
þýðingagagnrýni heima fyrir 1908, og
jafnvel aftur um það sama 1918, sem virð-
ist ekki hafa stafað af neinum slíkum
brösum við dönsku nefndarmennina 1908,
enda auðkenndist samningsgerðin þá ekki
af neinum orðhengilshætti.
Annað atriði verður einnig að hafa ríkt
í huga, þegar mál þessi eru skoðuð eða
borin saman. 1918 var það yfirlýstur
ásetningur beggja aðila að gera sambands-
lögin endanlega úr garði, og var að
minnsta kosti Dönum ljóst, að samnings-
slit 1943 táknuðu skilnað, eins og raun
varð á. 1908 var þetta alveg öfugt. Þá
var vitandi vits af báðum samið upp á
þær spýtur, að konungssambandið yrði
ekki í nokkurri hættu, þótt samningur-
inn félli úr gildi eins og lög leyfðu. í
því efni voru allir íslendingar þá sam-
mála, sbr. Þingvallafund 1907.
Óskir Islendinga voru þó ekki upp-
fylltar 1908, og það vissu Danir mætavel.
Samt var gerður samningur af fúsum og
frjálsum vilja íslendinga sem Dana og
lagt framtíðinni á vald, hvenær og mcð
hvaða hætti málið yrði tekið fyrir á ný.
Danir settu engin skilyrði um, að því
væri endanlega lokið 1908.
fslendingar kappkostuðu 1918 að sýna
fram á, að engin mál væri sameiginleg,
ekki einu sinni utanríkismálin. En 1908
var öllum ljóst, að Uppkastið væri mál-
efnasamningur, sem ætti eftir að endur-
skoðast með tilliti til óuppfylltra óska
íslendinga fyrst og fremst.
Ef aðstaða íslendinga til utanríkismála-
reksturs er vendilega borin saman 1908
og 1918, blandast engum hugur um, að
eftir hina öru viðskiptalegu og fjárhags-
lcgu þróun á tímabilinu, þegar ísland
sannaði hæfni sína til að fara með marg-
vísleg utanríkismál í ófriðnum og hafði
fengið sterkt siðferðilegt og fjárhagslegt
bolmagn, hlaut krafan um utanríkismála-
afskipti að hafa gerbreytzt. Enginn samn-
ingur, sem var kominn í alvarlegt mis-
ræmi við heimsviðhorf íslands, gat staðið
óbreyttur stundinni lengur 1918.
En svo er hvatningin, sem höfð er eftir
prófessor Gjelsvik 1918: „Öllum heimi
verður að gera það ljóst, að afstaða íslands
og Danmerkur sé sú, að stórveldin fái ekki
5