Andvari - 01.10.1965, Blaðsíða 42

132
FINNBOGI GUÐMUNDSSON
ANDVARI
ferðir, urðu menn líkt og í Brattahlíð
forðum á báðum áttum. En auðvitað hlaut
svo að fara sem fór, að íslendingar tækju
sinn þátt í þjóðflutningunum vestur um
haf. Þeir fóru að vísu mjög hægt af stað,
svo að einungis 51 maður mun hafa flutzt
vestur á árabilinu 1855—72, hinir fyrstu
sextán sem Mormónar til Utah 1855—60.
Um 1872 kemst loks skriður á, og er ætl-
að, að útflytjendur frá íslandi hafi verið
orðnir a. m. k. 10.000 1890 og flestir
þeirra farið til Kanada. En það ár (1890)
var íbúatala Islands tæpt 71.000. Ekki
mun láta fjarri, þótt sagt sé, að fjórði
eða fimmti hver maður, sem nú er uppi
af íslenzkum ættum, sé búsettur vestan
hafs, þ. e. að þar séu 50—60.000 manns
af íslenzkum uppruna.
Ameríka hefur þannig frá upphafi ver-
ið staðreynd í vitund íslendinga og aldrei
meiri en nú. Þegar Islendingar höfðu að
kalla látið af Ameríkuferðum, snerist tafl-
ið við, og Ameríkumenn tóku í staðinn
að sækja oss heim.
Oss er því hollt að hugsa það mál vand-
lega og reyna eftir föngum að gera upp
ameríska dæmið. Og fyrst hér skal fjallað
um bókmenntir og skáld, ætla ég að láta
það skáld íslenzkt, Stephan G. Stephans-
son, er gerst hefur þekkt Ameríku og
gleggst frá henni sagt, lýsa viðhorfi sínu
til hennar og nokkurra vandamála sam-
tíðar hans. Víst er, að íslendingar á 20.
öld geta margt af Stephani lært og hann
er einnig öðrum girnilegur til fróðleiks.
Merkir fræðimenn vestan hafs hafa haft
stórorð um Stephan. Watson Kirkconnell,
er lengi var rektor Acadia háskólans í
Nova Scotia, kallar Stephan höfuðskáld
Kanada, í grein um hann í University of
Toronto Ouarterly 1936, og Stanton
Cawley, prófessor w'ð Harvard háskóla,
taldi hann. í Scandinavian Studies and
Notes 1938, mesta skáld í Vesturheimi,
meira skáld en Poe, Whitman og jafnvel
Emerson.
Ég ætla mér auðvitað ekki þá dul að
færa í þessu erindi mínu sönnur á rétt-
mæti slíkra ummæla, heldur get ég þeirra
einungis til að vekja fyrirfram áhuga
áheyrenda minna á manninum.
Hér skulu, áður en lengra er haldið,
rifjuð upp örfá æviatriði Stephans G.
Stephanssonar, og getið stuttlega verka
hans.
Hann var fæddur á Kirkjuhóli í Skaga-
firði 3. október 1853 og ólst upp í þeirri
sveit til fimmtán ára aldurs, er hann réðst
í vinnumennsku austur í Mjóadal í Bárð-
ardal. Þaðan fór hann með foreldrum sín-
um til Vesturheims sumarið 1873. Hann
var fyrstu árin í Wisconsinríki í Banda-
ríkjunum og kvæntist þar 1878 Helgu
frænku sinni Jónsdóttur frá Mjóadal. Þau
fluttust til Norður-Dakota 1880 og þaðan
loks vestur til Albertafylkis í Kanada
1889, þar sem þau bjuggu til æviloka,
skammt frá Markerville, um 130 km
norður af Calgary. Þau eignuðust átta
börn, og eru tvær dætur þeirra enn á lífi.
Stephan lézt í ágústmánuði 1927.
Stephan byrjaði ungur að yrkja, en birti
kvæði sín ekki að neinu ráði fyrr en upp
úr 1890. Fyrsta kvæðabók hans, Úti á
víðavangi, var prentuð í Winnipeg 1894,
og hin önnur, Á ferð og flugi, í Reykjavík
árið 1900. Kvæðabækur þessar voru síðar
felldar inn í Andvökur Stephans, er prent-
aðar voru, þrjú fyrstu bindin, i Reykja-
vík 1909 og 1910, 4. og 5. bindi í Winni-
peg 1923 og hið 6. og síðasta að honum
látnum í Reykjavik 1938. I 4. og 5. bindi
eru einnig komin þrjú kvæðakver, er út
höfðu komið eftir 1910: Kolbeinslag í
Winnipeg 1914, Heimleiðis 1917 og Víg-
slóði 1920, hvort tveggja í Reykjavík.
Andvökur voru prentaðar að nýju í fjór-
um bindum í Reykjavík 1953—58 ásamt