Andvari - 01.10.1965, Blaðsíða 50

140
FINNBOGI GUÐMUNDSSON
ANDVARI
Vér lifum nú í skugga þessara reiddu
hamra í þeirri trú, að höggið muni aldrei
dynja, að þær hendur, sem nú kreppast
að skafti, muni sjálfar lina tökin og selja
fram hamrana, svo að mannkynið allt
megi taka aftur gleði sína ragnaraka-
laust.
Ég veit ekki, hvað sá dagur mun heita,
er hver fær að rækta sinn reit öruggur og
óáreittur og getur tekið undir með Stein-
ari bónda eða Stone P. Stanford, sögu-
hetju Paradísarheimtar Halldórs Kiljans
Laxness, sem raunar snýr í lokin heim til
lslands lrá Ameríku og tekur að laspra
við garðana í sínu gamla koti, þessi meist-
araverk eftir langafa hans, fyrirmynd og
eftirdæmi heilla sveita, sem voru farin á
einni svipstundu, meðan hann skrapp frá,
og skriðugrjótið dreift útum allt tún! •—■
En síðustu orð hans í sögunni eru þessi:
Ég hef fundið sannleikann og það land,
þar sem hann býr. Það er að vísu all-
mikils vert. En nú skiptir mestu máli að
reisa við aftur þennan vallargarð. —
Vér íslendingar höfum á síðustu árum
vanrækt margar fornar dyggðir, horft á
það aðgerðarlitlir, að hrunið hefur úr
vallargarði vorum, — og hlaupið eftir
misjafnri lukku út um lönd. Ég sakast
ekki við Bandaríkjamenn né nokkra aðra
þjóð, heldur segi um þær hið sama og
Tómas Guðmundsson skáld sagði eitt sinn
um brennivínið, að það gerir engum mein
að fyrra bragði. Vér verðum fyrst og
fremst að eiga það undir sjálfum oss, hve
djúpt vér drekkum af þeim veigum, sem
að oss eru réttar úr ýmsum áttum.
Mér finnst, að Stephan G. Stephansson
sé það skáld íslendinga á síðari tímum,
er bezt hefur vísað oss þann veg einurðar,
heiðarleika og varúðar, er vér sem smáþjóð
verðum að feta, ef vér ætlum að halda
velli. Ég hef einkum dvalizt við ádeilur
Stephans, lýst honum í varnarstöðu, af
því að hún kemur oss fyrst í hug, er vér
hugsum til veraldarástandsins í dag. En
ég bið menn að minnast þess, að skáldið
á marga fleiri strengi á hörpu sinni, er
víst hefði verið gaman að snerta. Ég
kaus að segja heldur frá einu skáldi og
viðhorfum þess en koma víðar við, þótt
fróðlegt hefði verið.
Ameríka mun enn sem fyrr verða
þrætuefni í hugum og bókmenntum Is-
lendinga. Þeir munu áfram deila um,
hverja heill þeir eigi þangað að sækja,
líkt og forfeður vorir gerðu fyrir tæpum
þúsund árum. Víðátta og fjarlægð Amer-
íku, þótt þau hugtök séu önnur nú en
þá, raunverulegir og ímyndaðir óvinir,
líkt og frá segir í hinum fornu Vínlands-
ferðasögum, munu togast á í hugum Is-
lendinga og þau átök verða þeim efni í
nýjar sögur, góðar eða vondar eftir at-
vikum.
En þann dag, sem íslendingar nenna
ekki lengur að þræta og verða á eitt sáttir
um Ameríku — og þá líklega allt annað,
held ég, að lítið verði eftir af þeim og
heiminum megi á sama standa, hvar þeir
fara.