Andvari - 01.10.1965, Blaðsíða 103

ANDVARI
HENRY GEORGE OG „EINFALDI SKATTURINN'
193
vinstrimanna" varð til. Hinn nýi flolck-
ur gætti sérstaklega hagsmuna smábænda.
A stefnuskrá hans kom fram krafa um
jarðskatt og verðhækkunarskatt á lóðir og
lendur í stað eignarskattsins og tekin vin-
samleg afstaða til frjálsrar verzlunar.
Einnig gerði flokkurinn ýmis baráttumál
sósíaldemókrata að sínum málum.
Henry George-félögin voru ekki flokks-
pólitísk samtök. Georgistar gátu því
gengið í hvaða stjórnmálaflokk, er þeim
sýndist. Einkum komu þeir ár sinni vel
fyrir borð meðal „Róttækra vinstrimanna",
ekki sízt Jakob E. Lange, sem gekk í
flokkinn um 1910 og var í honum til
dauðadags (1941). Þar að auk mátti sjá
þá í hópi •••sósíaldemókrata og vinstri-
manna. Árangurinn varð sá, að 1911—12
fór fram tilraunamat á jarðnæði, þar sem
jörðin sem slík var metin að frádregnu
verðmæti bygginga, jarðabóta o. s. frv.,
og varð það grundvöllur að lögum um
jarðamat, sem nefndir flokkar í samein-
ingu fengu samþykkt 1916. Nokkrum
árum síðar var svo ákveðið, að slíkt jarða-
mat skyldi fram fara á fimm ára fresti.
Höfundur georgismans hafði engan
veginn talið öll ríkisafskipti óalandi og
óferjandi, þótt hann sjálfur og þó sér-
staklega hörðustu fylgismenn hans margir
vildu takmarka þau við allra nauðsynleg-
ustu málefni. Dönskum georgistum þótti
heldur þungur róðurinn í baráttu sinni,
og ekki bætti það úr skák fyrir þeim, að
afskipti ríkisvalds af málefnum þegnanna
færðust óðfluga í aukana vegna heims-
styrjaldarinnar fyrri. Nokkrum árum
fyrir stríð hafði andstæðingum ríkisaf-
skipta bætzt góður liðsauki með ritinu
„Réttarríkið" (Retsstaten) eftir Severin
Christensen, sem tók miklu dýpra í ár-
inni en Henry George gerði í þessum
efnum. Árið 1916 stofnuðu fylgismenn
Christensens með sér félag, er skar upp
herör gegn „velferðarríki" því, sem allir
stjórnmálaflokkar virtust stefna að, og
hóf baráttu fyrir „réttarríkinu". Að þrem-
ur árum liðnum (1919) var svo komið, að
Henry George-félagið beitti sér fyrir sam-
tökum georgista, Christensens-manna o.
fl., og hlutu þau nafnið Réttarsambandið
(Retsforbundet). Til sannindamerkis um
samstöðuna þótti aðilum heppilegast að
gefa út eitt málgagn, a. m. k. fyrst um
sinn, í stað þriggja áður. Á þennan hátt
hvarf tímaritið „Ret“ úr sögunni, en það
hafði verið einn helzti málsvari georg-
ista síðan 1905.
Á fyrstu árum Réttarsambandsins virð-
ast menn ekki hafa verið á eitt sáttir um
baráttuaðferðir þess, en 1921 ákváðu
þeir að halda Henry George-félaginu fyr-
ir utan flokkspólitísk átök, eins og áður,
en sambandið skyldi leggja út í stjóm-
málabaráttu. Barátta fyrir réttarríkinu á
grundvelli georgisma skyldi tilgangur
þess, jarðskattur sem eina tekjulind ríkis-
ins og frjáls verzlun kjörorð þess. Að
öðru leyti skyldu tilvonandi þingmenn
flokksins ekki beittir flokksaga; önnur
mál og óskyld þessu varð hver og einn
að meta, eins og hann var maður til.
Drýgstan þátt í að móta Réttarsam-
handið sem sjórnmálaflokk átti prófessor
einn í heimspeki við Hafnarháskóla, C.
N. Starcke að nafni (1858—1926). Hann
hafði tekið þátt í að stofna flokk „Rót-
tækra vinstrimanna" (1905), en barðist
fyrir samvinnu hans við Vinstrimanna-
flokkinn fremur en við sósíaldemókrata.
1908 gekk hann úr flokknum og í Vinstri-
mannaflokkinn og varð þingmaður hans
1913—1918. Um sama leyti var hann
formaður Henry George-félagsins (til
1916). Prófessor varð hann 1917. Hann
fór úr Vinstrimannaflokknum árið 1922,
enda Réttarsambandið þá orðið stjórn-
málaflokkur.
Réttarsambandið bauð fyrst fram til
þings árið 1924, hlaut 12600 atkvæði,