Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1930, Side 66

176
íslenzkar samtíÖarbókmentir.
IÐUNN
sem um leið er oft öfgafylst og leiðir ekki til lífsins.
En þegar heim kemur í fámennið, verða viðbrigðin mikil,
vanalega forpokast hann og hverfur inn í nafnleysið,
sem heiðarlegur, en ómerkilegur þegn þjóðfélagsins. Þetta
er efni frásögunnar um séra Kjartan í bók Laxness:
»Undir Helgahnúk*. Þá er hnignun Islendingsins meðal
ókunnugra þjóða lýst átakanlega í sögunni »Ragnar
Finnsson« eftir Guðmund Kamban.
Það, sem nú hefur verið sagt um efni skáldskaparins,
veit þó langmest að sjálfu umhverfinu, og mundum vér
vissulega fyrirgefa, þótt af skornum skamti væri lýsingin
á því, ef skáldin lyftu í staðinn tjaldinu frá leiksviði hins
innra heims með þeim hætti, að oss gæfi að líta mikla
hluti. Ekki er að efa, að úr nógu sé þar að velja, þjóð
vor er nú svo mjög á hvörfum og á þvílíku gelgjuskeiði,
að margskonar skaplyndi fá nú gott tækifæri til að njóta
sín, tíminn vekur og þroskar hina margvíslegustu eigin-
leika, allskonar menningarhreyfingar og skoðanir vaða
nú uppi, draga menn í aliar áttir og valda allskonar
andlegri baráttu. Nú er það auðvitað, að allar sögur
um menn og örlög manna eru líka um mannssálina, en
skáldin gera sér þó mismikið far um að lýsa henni. Og
það er sannast mála, að svo lítt sem þjóðlíf vort hið
ytra er í letur fært af skáldunum, þá er sálarlíf tímans
þó enn síður skráð. Til þeirra mála leggja ljóðskáldin
helzt skerf, þótt varla verði sagt, að hann sé marg-
breytilegur. Auk þeirra ber mest á fáeinum mönnum.
Þórbergur Þórðarson hefur á víð og dreif í ritum sínum
gefið mörg, frábærlega ljós og velrituð drög til sjálfs-
lýsingar. Þá virðast mér drýgstir Guðmundur G. Haga-
lín og Halldór Kiljan Laxness.
Léngst virðist mér Hagalín komast, í sálarlýsingum
sem öðru, í smásögum sínum. í sögunni Hefndir gerir