Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1930, Blaðsíða 94

204
Efnisheimur.
IDUNI'T
radíum sjálft sundrast á löngum tima og breytist í helíum
og blý. — Verða nú talin algengustu frumefnin, 18 alls,.
en tölurnar sýna hve mörg °/o eru af hverju þessu efni
í skurni jarðar, höfunum og loftinu:
Súrefni . . 50.00 Natríum. . 2.30 Fosfór. . . 0.09
Kísill . . . 25.00 Kalíum . . 2.20 Magnanese 0.07
Aluminíum 7.30 Vatnsefni . 1.00 Brennisteinn 0.04
Járn . . . . 5.10 Títaníum. . 0.30 Baríum . . 0.03
Kalsíum . . 3.50 Kolefni . . 0.20 Köfnunarefni0.02
Magníum . 2.50 Klór .... 0.15 Krómíum . 0.01
Eigi vita menn hverskonar efni kunna að vera í iðrum
jarðar, en af ýmsu má þó ráða, að þar sé mikið af þung-
um málmum. Hinsvegar sýnir ljósbrotakönnun, að frum-
efnin í stjörnunum víðsvegar um himingeiminn eru hin
sömu og þau, sem finnast á jörðu hér. Svo er mikil
einingin í tilveru vorri, bak við hina takmarkalausu fjöl-
breytni hlutanna.
Samsett efni nefnist sérhvert efni, sem gert er af
tveimur eða fleiri frumefnum. Þau geta verið efnablöndur,
svo sem svarf af járni og gulli. Heldur þá hvert efni
sjálfstæði sínu, og segull skilur járnið frá gullinu. Þá
geta þau verið upplausnir, svo sem sykur og vatn. Við
upphitun gufar vatnið burt, en sykurinn verður eftir á
botninum. Loks eru efnasambönd. Efnasamband er komi&
af tveimur eða fleiri frumefnum, en það er gagnólíkt
frumpörtum sínum. Vatnið er ljósasta dæmi þess. Frum-
efni þess er vatnsefni, sem er eldfimt loft, og súrefni,
sem einnig er lofttegund, er viðheldur bruna. En vatnið
er lögur, sem brennur ekki og slekkur e/d.
Avalt, þegar efni sameinast, kemur fram hiti, sem ber
vitni um ákafa hreyfingu inni í efninu. Þá er eigi síður
markvert, að efni sameinast jafnan svo, að viss þungi
af einu efni sameinast alveg vissum þunga af öðru efni,
og skakkar þar engu. En sé um of af einhverju efni,
sem á að sameinast öðru, þá gengur aðeins annað efnið
alveg upp, en afgangur verður af hinu. Ber þetta vitni
um, að ákveðin tala af eindum eins efnis tengist alveg