Vera - 01.02.1989, Blaðsíða 44

ÁST OG SKUGGAR
Isabel Allende
Mál og menning, 1988
„Þessi saga segir frá konu
og manni sem elskuðu hvort
annað svo innilega að þau
björguðust frá hversdagsleika
tilverunnar. Ég hef geymt
hana í huga mér, gætt þess
að tíminn þurrkaði hana ekki
út. Og það er fyrst nú á kyrr-
látum nóttum, hér á þessum
stað, að mér er loksins fært
að segja hana. Ég geri það
vegna þeirra tveggja og allra
hinna sem báðu mig fyrir líf
sitt með því að segja: hana
nú, skrifaðu um þetta, annars
blæs vindurinn því burt.“
Isabel Allende
Ein var sú bók sem ég
hlakkaði hvað mest til að lesa
nú um jólin og það var Ást og
skuggar eftir Isabel Allende.
Enda enn í fersku minni hví-
líkt andans stórvirki Hús and-
anna var. Vonin um að Ást og
skuggar leyndust í einhverj-
um pakkanna brást ekki og
lét ég því berast á vit ævin-
týra í fjarlægum heimi. Ekki
svo að skilja að sá heimur
sem Isabel Allende skrifar um
sé heillandi ævintýraheimur,
en hún hefur að mínu mati
einstakt lag á að hrífa lesand-
ann með litríkum persónum
og félagslegu raunsæi.
Ást og skuggar er saga af
vináttu og ást blaðakonunnar
Irene Beltrán og andspyrnu-
mannsins og Ijósmyndarans
Francisco Leal, viðureign
þeirra við haröstjórnaröfl.
Jafnframt er sagan örlaga-
saga ólíkra fjölskyldna og
saga af kúgun og harðstjórn.
Irene Beltrán er ung og
saklaus, kemur úr vernduðu
umhverfi efnastéttar. Fjöllynd-
ur faðir hennar stakk af frá
skuldabasli og óhamingju-
sömu hjónabandi. Móðirin er
höll undir ráðastéttina og hef-
ur þann metnað einan að
hækka í þjóðfélagsstiganum.
Til að bjarga fjárhagnum,
andlitinu út á við og halda
húsinu, kemur hún á fót elli-
heimilinu ,,Vilji guðs“ á neöri
hæð hússins og kemur ekki
síst fram í samskiptum
44
mæðgnanna við íbúana þar
hve verulega þær greinir á í
viðhorfum sínum til lífsins.
Irene er trúlofuð höfuðsmanni
í hernum, blaðakona á tíma-
riti og hefur lítil kynni haft af
þeirri harðneskju sem er fylgi-
fiskur einræðisstjórnarinnar.
Inn á blaðið rekst dag
nokkurn ungur maður
Francisco Leal, sem er at-
vinnulaus sálfræðingur en hóf
að taka Ijósmyndir til að létta
á fátæktarbasli fjölskyldu
sinnar. Hann kemur frá litríku
menningarheimili en foreldrar
hans flúðu frá Spáni þegar
Franco tók þar völd. Leal fjöl-
skyldan er fátæk og faðir
Franciscos, Leal prófessor, er
á svörtum lista vegna stjórn-
málaskoðana sinna. Fjöl-
skyldan er virk í baráttu fyrir
betra lífi og á meðan faðirinn
prentar dreifirit i eldhúsinu,
vinna synirnir í andspyrnu-
hreyfingu og fátækrahverfun-
um.
Irene Beltrán og Francisco
Leal verða góðir félagar sem
vinna saman á blaðinu. Þau
eru saman öllum stundum,
kynnast ýmsum hliðum lífs-
baráttunnar saman og verða
elskendur.
Dag einn er þeim falið það
verkefni að fara til þorpsins
Los Riscos og fylgjast þar
með Evangelínu Ranquileo
falla í trans og gera krafta-
verk. Þar búa ungu stúlkurn-
ar tvær Evangelína Ranquileo
og Evangelina Flores ásamt
fjölskyldum sínum. Þær
fæddust báðar á sþítalanum í
Los Riscos en svo ólánlega
vildi til að umskipti urðu á
stúlkunum tveimur strax eftir
fæðingu. Mæðurnar tvær
reyndu aö krefjast dætra
sinna í krafti þess að hafa
séð þær fæðast og geta ráðið
af háralitnum að mistök hefðu
átt sér stað. En þeim var hót-
að fangelsisvist fyrir að róg-
bera stofnunina og þær tóku
þann kost að ala upp barn
hvor annarrar þangað til leið-
rétting fengist.
Þarna i þorpinu má segja
að sé byrjunin á þeirri at-
burðarás sem neyðir þau tvö
til að flýja heimaland sitt. Þau
verða vitni að þvi að herinn
ræðst inn á heimili Ranqui-
leofólksins og í kjölfar þess er
Evangelína handtekin og ekk-
ert spyrst til hennar eftir það.
Þau Irene og Francisco fara
að beiðni móðurinnar að graf-
ast fyrir um örlög hennar og
komast þá á snoðir um
óhugnanlegt ofbeldi og morð
sem framin eru i skugga her-
valdsins. Sú vitneskja stefnir
lífi þeirra í hættu og að lokum
leggja þau á flótta eins og
svo margir á undan þeim.
Læt ég hér lokið að rekja
söguþráð bókarinnar en sag-
an er spunnin úr mörgum
þráðum eins og áður segir.
Isabel Allende hlýtur að telj-
ast meistari í frásagnarlistinni
og í sögum sínum finnur hún
farveg skopskyni, innsæi og
þekkingu á mannlegu samfé-
lagi.
Fyrsta bók hennar, Hús
andanna, fékk fádæma góðar
viðtökur jafnt hér á landi sem
annars staðar enda óumdeil-
anlegur bókmenntaviðburður.
Ást og skuggar jafnast ekki á
við Hús andanna en er þó
engu að síður fyrsta flokks
skáldsaga.
Berglind Gunnarsdóttir
þýddi bókina en útgefandi er
Mál og menning.
—kaá.
HVORA HÖNDINA
VILTU?
Vita Andersen
Þýöandi: Inga Birna
Jónsdóttir
Tákn 1988
Vita Andersen er ólík flest-
um öðrum höfundum. Hún
kann þá list að skrifa um fólk
sem maður er hálf-ósáttur
við og lifir og hrærist í tilveru
sem er varla fugl né fiskur,
án þess að falla inn í þá flat-
neskju sem hún er oft á tíð-
um að lýsa. Og fyrir innan
ytra byrði frásagnarinnar er
líf og dýþt sem stingur í stúf
við firrt yfirborð sem oft er
fráhrindandi. Hvora hörtdina
viltu? er fyrsta skáldsaga
Vitu Andersen í fullri lengd,
en áöur hefur hún vakið at-
hygli fyrir Ijóð og smásögur
sem bera með sér andrúms-
loft sem er ekkert ólíkt því
sem gerist í þessari fyrstu
skáldsögu hennar. Sam-
bandsleysi milli fólks, þrá
þess að vera og verða eitt-
hvað annað en það er,
draumarnir úr vikublöðunum
eða æskuvonunum, blandast
saman í undarlega iðandi
lýsingu. Vissulega líður mér
ekki alltaf vel undir lestri
bóka eftir Vitu Andersen, en
samt er ekki hægt að leiðast,
og ekki hægt að láta sér
standa á sama um sögupers-
ónurnar. Og þótt ég hafi
fundið fyrir andúð í garð ein-
hverra þeirra þegar mér
blöskrar við þær, sinnuleysið
eða jafnvel ómeðvituð eyði-
leggingarþrá, þá er niður-
staðan sú að mér fer að
minnsta kosti að þykja vænt
um þær við nánari kynni.
Mæðgurnar Anna og Melissá
eru aðalsöguhetjurnar í bók-
inni Hvora höndina viltu?
Anna þráir ekkert heitar en
að ná sambandi við móður
sína, en hún virðist ófær um
að þiggja ást og gefa hana
og grotnar niður eftir því sem
á söguna líður, í eigin eymd,
minningum sem veita henni
ekkert nema angur, og eigin-
girni sem er á vissan hátt
meira í ætt við sjálftortímingu
en illsku. Dóttirin Anna reynir
allt hvað hún getur til að ná
sambandi við móður sina, ná
ást hennar og jafnframt að
halda áttum í samskiptum
við aðra fjölskyldumeðlimi. ^
Ég ætla ekki að rekja sögu-
þráðinn sem sveiflast milli
óþægilega nakins hversdags-
leika og fantasíu, en hann er
afskaplega aðgengilegur þótt
margslunginn sé. Hins vegar
skilur sagan eftir skringilega
tilfinningu og kannski dálítinn
ugg, að minnsta kosti í mínu
brjósti.
Þýðing bókarinnar er læsi-
leg og mér finnst Inga Birna
yfirleitt ná dálítið hráslagaleg-
um stíl Vitu Andersen, en þó
finnst mér sum orðin og
setningarnar ekki standast á
íslensku eins og þessi:
„William hafði breyst.
Hann var orðinn gamall. Eða
var það birtan. Hún sá
reiknivélina í augum hans.“
(bls. 91). Mér finnst líka dálít-
ið erfitt að kyngja kvenlýs-
ingu eins og „flott og kynæs-
andi“, það er vonandi ekki
lifandi tungutak, en kannski
á það ekki að vera það í
þessu samhengi. Smá
dönskuslettur ættu að vera
óþarfar, þó bregður þeim fyr-
ir eins og á bls. 173 þar sem
Anna er að líma ,,dömurnar“
sem hún klippir úr verðlist-
um, inn í gamla reiknisbók.
En í heild er hér um smá-
muni að ræöa.
J