Freyr - 01.03.2000, Síða 6

Ritstjórnargrein
Nýr sauðfjársamningur
Búnaðarþing 2000 var haldið dagana 5.-11.
mars sl. Fyrir þingið var lagður samningur
um framleiðslu sauðfjárafurða árin 2001-
2007, sem fulltrúar ríkisins og bænda hafa verið að
vinna að frá því á síðasta ári, en núgildandi samn-
ingur rennur út um nk. áramót. Ljóst er að á síðustu
árum hafa sauðfjárbændur verið ein allra tekju-
lægsta stétt hér á landi. Síðast var gerður sauðfjár-
samningur ríkis og bænda árið 1995. Með honum
var skilið milli framleiðslu og beingreiðslna en einn-
ig tókst með þeim samningi að losna við miklar
birgðir kindakjöts sem upp höfðu safnast. I kjölfar
þess hækkuðu laun sauðfjárbænda á árunum 1996
og 1997, m.a. vegna hækkunar á gæðuverði. Síðan
gerðist það að verðhrun varð á gærum framleiðslu-
árið 1998-'99, jafnframt því sem verð á ull lækkaði.
Þá hefur neysla á kindakjöti hér á landi dregist enn
saman, þó að hægt hafi á þeirri þróun, og það hefur
leitt til meiri útflutnings.
Hver eru þá meginatriði nýs sauðfjársamnings?
Þar má fyrst nefna að stefnt er að því að ríkið kaupi
upp 45.000 ærgilda greiðslumark. Þetta er gert ann-
ars vegar til að draga nokkuð úr framleiðslu og hins
vegar til færa stuðninginn á færri hendur. Frá 1.
janúar árið 2004 verður síðan gefin frjáls sala á
greiðslumarki. Ætla má að nokkur hópur bænda,
sem sér ekki framtíð sinni borgið í þessari búgrein,
nýti sér þetta tilboð.
í öðru lagi verða veittar kr. 60 millj. á ári í svokall-
aðar jöfnunargreiðslur sem ætlaðar eru til að bæta
stöðu þeirra sem náð hafa góðum árangri í greininni,
mælt í afurðum á hvert ærgildi. Segja má að með því
móti sé verið að stuðla að því að þeir sem lagt hafa
sig fram í þessum búskap haldi áfram fremur en þeir
sem lélegri árangri ná og/eða búa við lélegri skilyrði.
í þriðja lagi verður frá árinu 2003 greitt sérstak-
lega fyrir gæðastýringu á framleiðslunni. Með því
er verið að koma til móts við þá þróun sem nú á sér
stað í mörgum löndum að votta uppruna varanna og
reis upp í kjölfar ýmissa alvarlegra áfalla í búvöru-
framleiðslu, svo sem kúariðu, díosínmengunar og
notkunar skólps í fóður. Þó að íslenskar búvörur
hafi gott orð á sér fyrir hreinleika og hollustu mun
vottun á framleiðsluferlinum styrkja stöðu þeirra,
auk þess sem áföll geta orðið hér á landi í fram-
leiðslunni eins og annars staðar.
Nokkur umræða hefur orðið um nýjan sauðfjár-
samning í fjölmiðlum þar sem því er m.a. haldið
fram að hætta eigi opinberum stuðningi við sauðfjár-
rækt, jafnvel að opinber stuðningur sé meinsemd
sem dragi greinina niður, valdi fátækt meðal fjár-
bænda og komi í veg fyrir að hinir duglegu og hæfu
fái að njóta sín. Ein slík grein er m.a. birt sem rit-
stjómargrein í Morgunblaðinu 15. mars sl.
Fyrstu viðbrögð við slíkum skrifum em að betur að
satt væri. Gaman væri að geta leyst vanda sauðíjár-
ræktarinnar með því að segja mönnum aðeins að sýna
dáð og dug. Á því em hins vegar ýmsir meinbugir. Þar
má nefna að innflutningsverð á byggi hefur lækkað um
þriðjung sl. fimm ár, þvert ofan í skuldbindingu GATT-
samninga frá árinu 1995, auk þess sem innlendar álögur
á þennan innflutning hafa einnig lækkað.
í öðm lagi em opinberir styrkir til sauðijárræktar í ná-
lægum löndum, sem við bemm okkur helst saman við,
jafnháir eða hærri en hér á landi og má þar nefha lönd
ESB, Noreg og Sviss. Þá er vert að geta þess að styrkir
til landbúnaðar em hin almenna regla um mestallan
hinn vestræna heim. í Mekka hins ftjálsa ffamtaks,
Bandaríkjunum, vom á síðasta ári veittir 1600-1700
milljarðar króna í styrki til bænda og reiknað er með að
upphæðin verði vemlega hærri á þessu ári.
Enn má nefna að miklar áhyggjur em hér á landi
yfir fækkun fólks á landsbyggðinni en fjölgun á höf-
uðborgarsvæðinu. Oft hefur komið fram að sauð-
fjárrækt er undirstaða byggðar þar sem strjálbýlast
er. Mikil menningarverðmæti era í húfi, tengd sögu,
ömefnum og mannvist, allt frá landnámi íslands, að
þessi byggð lifl áfram. Margt er þar um tilfinninga-
leg verðmæti að ræða sem peningamælikvarði verð-
ur ekki lagður á en em jafngild fyrir það. Peninga-
verðmæti em þar þó einnig vemleg, þar sem er
áframhaldandi nýting mannvirkja til hefðbundinna
nota sem og til ferðaþjónustu.
Utgjöld ríkisins vegna sauðfjársamnings næstu sjö
ár liggja fyrir en útgjöld þjóðarbúsins og tekjumissir
ef sauðfjársamningur hefði ekki verið framlengdur
er óþekkt en veruleg upphæð og liggja þá hin tilfinn-
anlegu verðmæti milli hluta.
Síðan má spyija hvort sá tími renni ekki upp aftur
að meira jafnvægi komist á framboð og eftirspum
eftir mat, sem framleiddur er við hreinustu og
heilnæmustu skilyrði sem völ er á? M.E.
6 - FREYR 2/2000