Dagblaðið Vísir - DV - 11.10.2013, Blaðsíða 12

P
ia Prytz Phiri, fram-
kvæmdastjóri umdæmis-
skrifstofu Flóttamannahjálp-
ar Sameinuðu þjóðanna í
Norður- Evrópu, segir íslenska
ríkið ítrekað brjóta á mannréttind-
um flóttafólks sem leitar að hæli hér
á landi. Eins og DV hefur greint frá er
það regla frekar en undantekning að
flóttamenn séu dæmdir í fangelsi fyrir
skjalafals stuttu eftir að komuna til Ís-
lands. „Ég vil að það sé mjög skýrt að
við teljum þetta ekki vera réttlætan-
legt,“ segir Pia í samtali við DV, en hún
kom hingað til lands á dögunum til
þess að kynna sér aðstæður hælisleit-
enda og fylgja eftir skýrslu um stöðu
ríkisfangslausra á Íslandi.
„Það er alveg skýrt að það á ekki
að refsa flóttamönnum fyrir ólöglega
innkomu til landsins. Þessi vinnu-
brögð eru ekki í samræmi við alþjóða-
lög og þau eru ekki í samræmi við 31.
grein Flóttamannasamningsins,“ segir
Pia. Ísland fullgilti samning um rétt-
arstöðu flóttamanna (flóttamanna-
samning Sameinuðu þjóðanna) árið
1956. Í 31. grein samningsins segir
meðal annars að aðildarríkin skuli
ekki beita refsingum gagnvart flótta-
mönnum vegna ólöglegrar komu
þeirra til landsins. Þrátt fyrir það eru
flóttamenn ítrekað handteknir við
komuna til landsins fyrir að framvísa
fölsuðum skilríkjum og færðir fyr-
ir dómara þar sem þeir eru dæmdir í
þrjátíu daga fangelsi.
Þetta er eitt af þeim atriðum sem
veldur talsmanni Flóttamannahjálp-
arinnar áhyggjum, en hún tók málið
meðal annars fyrir á fundi sínum með
innanríkisráðherra, Hönnu Birnu
Kristjánsdóttur.
Viðgengst ekki í nágrannaríkjum
Fólk sem er að koma frá landi þar sem
lífi þeirra eða frelsi var ógnað, ferðast
oftar en ekki á fölsuðum skilríkjum.
Ástæður þess eru mismunandi en þar
getur verið um að ræða fólk sem er í
ónáð hjá ráðandi stjórnvöldum eða
fólk sem hefur ekkert ríkisfang. Pia
segir að flóttamannasamningurinn
kveði á um að fólki á flótta skuli ekki
refsað fyrir það eitt að hafa beitt tiltæk-
um ráðum til þess að komast leiðar
sinnar. Ef vafi leiki á um ástæður flótt-
ans eða sannleiksgildi frásagna, sé
sérstaklega tilgreint að fólk eigi að fá
að njóta vafans.
Pia segir engu máli skipta hvort
viðkomandi einstaklingar séu að
koma með flugi frá Danmörku,
London eða Damaskus í Sýrlandi,
ákvæði samningsins geri ráð fyrir því
að til staðar sé rými fyrir fólk til að
komast til þess lands þar sem það vill
óska eftir hæli. Hún segist ekki vita til
þess að þessi vinnubrögð hafi fengið
að viðgangast annars staðar í ríkjum
Norður-Evrópu: „Þetta þekkist ekki í
Svíþjóð, ekki í Danmörku og í raun-
inni í afar fáum ríkjum sem við höfum
skoðað. Flóttamenn eru ekki hand-
teknir svona og settir beint í varð-
hald fyrir það eitt að framvísa fölsuð-
um skilríkjum.“ Hún segir þetta í raun
liggja í augum uppi: „Þeir eiga oftar en
ekki nein vegabréf og hefðu aldrei náð
að flýja ef ekki hefði verið fyrir þessi
fölsuðu skilríki.“
Hæstiréttur ósammála
Rauði kross Íslands hefur ítrekað lýst
yfir áhyggjum sínum af þessari þróun
sem virðist vera orðin að reglu hér á
landi. Þá hafa samtökin óskað eftir því
að kannað verði á hvaða grundvelli
lögreglan ákveði að kæra flóttafólk
og hælisleitendur. Ragnar Aðalsteins-
son hæstaréttarlögmaður lét reyna
á 31. grein flóttamannasamningsins
fyrir Hæstarétti Íslands í fyrra, í máli
drengja frá Marokkó og Alsír sem
dæmdir voru í þrjátíu daga fangelsi
við komuna til landsins. Flóttamanna-
hjálpin kom að því máli, meðal annars
með því að útskýra 31. grein flótta-
mannasamningsins í bréfi sem sent
var fyrir dóminn.
„Það var ekki tekið til greina.
Niðurstaða Hæstaréttar Íslands var sú
að alþjóðalög hefðu ekki verið brotin.
En við ætlum ekki að gefast upp, við
höldum áfram að fylgjast með þróun-
inni í þessum málum,“ segir Pia sem
bætir því við að Flóttamannahjálpin
líti svo á að með því að beita þess-
um aðferðum, að því er virðist kerfis-
lægt, sé ítrekað verið að brjóta 31.
grein flóttamannasamningsins. Þá
segir hún einnig gott að skoða nýlega
endurskoðun Evrópulöggjafarinnar í
þessu ljósi, en þar sé skýrt kveðið á um
að flóttamenn skuli einungis sendir í
varðhald í mjög sérstökum tilfellum:
„Og þá er líka sérstaklega tiltekið við
hvaða aðstæður slík tilfelli geti kom-
ið upp.“
Beint á sakaskrá
Pia segir mikilvægt að komið verði
í veg fyrir að þetta verklag fái að við-
gangast áfram hér á landi. Mörg rök
hnígi að því að þetta sé ekki síður
slæmt fyrir móttökulandið en flótta-
fólkið sjálft. Þannig sé kerfislægt
verið að glæpgera flóttafólk við kom-
una til landsins sem hafi síðar þær af-
leiðingar að það eigi erfiðara með að
aðlagast landinu. „Þetta er auðvitað
ekki gott upphaf á veru þinni í landinu
ef staða þín sem flóttamaður er síð-
ar viðurkennd,“ segir Pia og bætir því
við að þetta hafi verið eitt af því sem
hælis leitendur á gistiheimilinu Fit
sögðu við hana þegar hún heimsótti
heimilið í vikunni.
„Þeir sem höfðu verið handteknir
við komuna voru augljóslega í verra
ásigkomulagi andlega en þeir sem
höfðu ekki verið fangelsaðir. Og
þeir voru að spyrja hvers vegna þeir
hefðu verið settir í varðhald? Einn
mannanna lýsti þessu fyrir okkur: „Ég
sagði þeim [lögreglunni] að þetta væri
ekki vegabréfið mitt. Ég sagði þeim að
ég væri að nota það vegna þess að ég
gat ekki annað“.“ Önnur afleiðing af
þessum dómum yfir flóttafólki sé sú
að það fari beint á sakaskrá við kom-
una til landsins. Þetta er bagalegt að
mati Piu: „Og jafnvel þó fólk sé síðar
viðurkennt með stöðu flóttamanns,
og það hafi rétt á að sækja um ríkis-
borgararétt, getur þessi „ sakaferill“
þeirra komið í veg fyrir að það fái
hann.“
Afganskur drengur fangelsaður
Aðspurð hvað hægt sé að gera til þess
að breyta þessari þróun segir Pia: „Það
er hægt að breyta lögunum þannig að
þetta hætti að verða viðvarandi regla
í samskiptum við þá sem koma til
landsins í leit að hæli. Við höfum reynt
að benda á hvernig hægt sé að gera
það vegna þess að við trúum því stað-
fastlega að reyna skuli allar aðrar leiðir
áður en gripið sé til þess að dæma fólk
í varðhald.“
DV greindi frá því í vikunni þegar
drengur frá Afganistan var dæmdur
í fangelsi fyrir að framvísa fölsuðum
skilríkjum. Drengurinn sagðist vera
rúmlega sautján ára en samkvæmt
niðurstöðu úr læknisfræðilegri aldurs-
greiningu var hann „fræðilega 19,7 ára
gamall, með 1,4 ár í staðalfrávik.“ Pia
segir að í slíkum tilfellum eigi viðkom-
andi að fá að njóta vafans og vísar hún
meðal annars í Barnasáttmála Sam-
einuðu þjóðanna í þeim efnum, sem
Ísland hefur einmitt fullgilt.
„Það er ekki nóg að gera bara
læknisfræðilegt mat. Það verður líka
að byggja niðurstöðuna á viðtali við
manneskjuna þar sem þroskastig
hennar er skoðað og svo framvegis.
Það eru mjög ítarlegar leiðbeiningar
um hvernig slíkar aldursgreiningar
eiga að fara fram í Barnasáttmálanum,
og þeim er ekki alltaf fylgt eftir.“
Funduðu með ráðherrum
Pia kom hingað til lands í upphafi
vikunnar ásamt Karolinu Lindholm
Billing, lögfræðingi umdæmisskrif-
stofu Flóttamannahjálpar Sameinuðu
þjóðanna í Norður-Evrópu. Þær heim-
sóttu meðal annars flóttafólk og hælis-
leitendur, fulltrúa Rauða krossins á
Íslandi, sem er samstarfsaðili Flótta-
mannahjálparinnar hér á landi, lög-
fræðinga sem og utanríkis- og inn-
anríkisráðherra. Þær segjast hafa átt
góða fundi og eru bjartsýnar á að bætt
verði úr því sem farið hefur aflaga í
þessum málaflokki hér á landi.
Eins og greint var frá í upphafi
greinar voru þær meðal annars að
fylgja eftir skýrslu um stöðu ríkis-
fangslausra á Íslandi sem unnin var í
samstarfi Mannréttindastofnunar Há-
skóla Íslands og umdæmisskrifstofu
Flóttamannastofnunar Sameinuðu
þjóðanna fyrir Norður-Evrópu, að
beiðni fyrrverandi innanríkisráð-
herra, Ögmundar Jónassonar. Nú
er nýr ráðherra yfir málaflokknum,
Hanna Birna Kristjánsdóttir, en hún
hyggst fylgja málinu eftir.
Samkvæmt tölum Sameinuðu
þjóðanna eru að minnsta kosti tólf
milljónir ríkisfangslausra í heiminum
í dag. Ísland hefur ekki fullgilt samn-
ing um stöðu fólks án ríkisfangs frá
1954 og samning um að draga úr ríkis-
fangsleysi frá árinu 1961. Þá hefur skil-
greiningin á ríkisfangslausum einstak-
lingi ekki verið lögfest hér á landi. Í
niðurstöðu skýrslunnar kemur meðal
annars fram að opinber tölfræðigögn
hér á landi veiti einungis takmarkaðar
niðurstöður um raunverulegan fjölda
og uppruna ríkisfangslausra einstak-
linga hér á landi.
Pia tilgreinir ýmislegt fleira sem
bæta megi í málaflokki flóttafólks og
hælisleitenda í samtali sínu við blaða-
mann en fjallað verður frekar um þau
atriði í DV í næstu viku. n
Íslenska ríkið brýtur
á rétti flóttamanna
n Pia Prytz Phiri segir fangelsun flóttafólks vegna falsaðra skilríkja brot á alþjóðalögum„Það er alveg skýrt
að það á ekki að
refsa flóttamönnum
fyrir ólöglega innkomu til
landsins.
Jón Bjarki Magnússon
blaðamaður skrifar jonbjarki@dv.is
Brot á alþjóðalögum
Pia Prytz Phiri, fram-
kvæmdastjóri umdæmis-
skrifstofu Flóttamanna-
hjálpar Sameinuðu
þjóðanna í Norður-Evrópu,
segir íslenska ríkið ítrekað
brjóta á réttindum flótta-
fólks. Mynd Sigtryggur Ari
12 Fréttir 11.–13. október 2013 Helgarblað