Dagblaðið Vísir - DV - 11.10.2013, Blaðsíða 18

n Sjálfsvígstíðni hjá transfólki er há n Kynleiðréttingaraðgerðir greiddar af ríkinu
T
ransfólk á Íslandi er mótfallið
því að það sé greint með geð-
sjúkdóm. Eins og málum er
háttað á Íslandi í dag er grein-
ingin þó stór ástæða fyr-
ir þátttöku ríkisins í kostnaði við kyn-
leiðréttingu. Anna Pála Sverrisdóttir,
formaður Samtakanna '78, segir grein-
inguna tímaskekkju, en ekki er langt
síðan samkynhneigð var einnig skil-
greind sem geðsjúkdómur.
Blaðamaður DV ræddi við Önnu
Pálu og Uglu Stefaníu Jónsdóttur, for-
mann samtakanna Trans Ísland, og
ráðfærði sig auk þess við Óttar Guð-
mundsson geðlækni um stöðu trans-
fólks á Íslandi í heilbrigðiskerfinu.
„Ekki geðsjúkdómur“
Kynáttunarvandi er greindur sam-
kvæmt DSM-greiningarkerfinu (e. Di-
agnostic and Statistical Manual of
Mental Disorders) en skiptar skoðan-
ir eru á því hvort hann eigi heima þar
yfirhöfuð. Ekki er langt síðan samkyn-
hneigð var flokkuð á sama hátt en hún
var tekin út úr DSM-greiningarvið-
miðunum árið 1973. Raunin er þó sú
að nauðsynlegt er fyrir einstaklinga að
vera greindir með kynáttunarvanda til
þess að mega fara í kynleiðréttingu og
þurfa þar með að sætta sig við að vera
greindir með geðröskun.
Ugla Stefanía Jónsdóttir, formaður
samtakanna Trans Ísland, segir ekki
eðlilegt að kynáttunarvandi sé flokk-
aður sem geðröskun og að starfsmenn
heilbrigðiskerfisins taki í raun og veru
ekki á málefnum fólks eins og um
geðsjúkdóm sé að ræða.
„Þeir líta í rauninni ekki endilega á
þetta sem geðsjúkdóm því að þó þetta
sé flokkað svoleiðis samkvæmt ein-
hverjum stöðlum þá er þetta náttúru-
lega ekki geðsjúkdómur og ætti ekki
að vera flokkaður sem slíkur. Samkyn-
hneigð var náttúrulega flokkuð sem
geðsjúkdómur á sínum tíma þannig að
hér er sama sjúkdómsvæðing í gangi,“
segir hún.
„Lífsnauðsynleg aðgerð“
Ugla segir að ýmsar ástæður geti verið
fyrir þessari flokkun.
„Í mörgum löndum er borgað er
fyrir aðgerðir og fleira og ástæðan fyrir
því er einmitt sú að þetta er flokkað
sem geðsjúkdómur. Þá taka sjúkra-
tryggingar þátt í kostnaðinum.“
Hormónameðferð þurfa einstak-
lingar á Íslandi að greiða úr eigin vasa.
Ríkið greiðir aðeins kynleiðréttingar-
aðgerðina sjálfa.
„Það er bara sjálf kynleiðréttingar-
aðgerðin sem er borguð. Og það er
náttúrulega ekkert bara af því að þetta
er flokkað sem geðsjúkdómur því
þetta er lífsnauðsynleg aðgerð fyrir
þá einstaklinga sem þurfa á henni að
halda.“
Úrelt viðhorf
Ugla telur að ástæða þess að kynáttun-
arvandi sé flokkaður sem geðröskun sé
að mestu leyti vegna úreltra viðhorfa í
samfélaginu.
„Þetta hefur verið sjúkdómsvætt í
gegnum tíðina og heitir ennþá kynátt-
unarvandi. Á ensku heitir þetta líka
„gender identity disorder“ þannig að
þetta eru bara leifar af einhverjum
gömlum fræðum og gömlum pæling-
um. Ég held að það sé helsta ástæðan
fyrir því að þetta er enn flokkað sem
geðsjúkdómur. Núna eru reyndar ein-
hverjar umræður í gangi um það að
breyta heitinu úr „gender identity dis-
order“ yfir í það sem kallast „gender
dysphoria“ en það er í rauninni heiti
yfir kvíðann og þunglyndið sem fólk
fær við það að vera í röngum líkama.“
Ugla segir flest transfólk finna fyrir
mikilli vanlíðan enda sé kynleiðrétting
bæði langt og erfitt ferli.
„Flestir sem ganga í gegnum ein-
hvers konar kynleiðréttingarferli upp-
lifa einhvers konar þunglyndi eða
óánægðu með það að vera í röngum
líkama. Þó það fái ekki allir alvarlegt
þunglyndi þá þjást nú flestir af ein-
hvers konar óánægju og depurð. Það
er meira en að segja það að vera í röng-
um líkama.“
Viðkvæmt mál
En af hverju hafa Trans Ísland, Sam-
tökin '78 og fleiri ekki mótmælt þessari
greiningu?
„Þetta er dálítið viðkvæmt mál af
því að sjúkratryggingarnar borga sjálfa
aðgerðina og ef þessu væri breytt núna
án þess að þetta færi í gegnum ein-
hverjar fleiri breytingar þá myndu
sjúkratryggingarnar bara hætta að
taka þátt í þessu. Þannig að það er dá-
lítið viðkvæmt mál hvernig á að snúa
sér í þessu. Peningar eru alltaf við-
kvæmt mál,“ segir Ugla en bætir við að
málefni transfólks séu stutt á veg kom-
in og að margt eigi eftir að ávinnast í
baráttunni.
„Það voru náttúrulega bara sett
lög um einstaklinga með kynáttunar-
vanda árið 2012 og það var kannski
svona fyrsta skrefið í einmitt því að
breyta þessu. Þannig að þessi lög voru
bara fyrsta skrefið en það er alveg á
planinu að reyna að fara fram á ein-
hverjar breytingar hvað þetta varðar.“
Ugla segist bjartsýn á að flokkunin
verði endurskoðuð.
„Ég held að það sé bara tímaspurs-
mál hvenær þessu verður breytt. Ef
viljinn er fyrir hendi þá er ekkert mál
að breyta þessari flokkun þannig að
það er bara spurning um að láta verða
af því.“
Snýst um líf og dauða
En er eðlilegt að slíkar aðgerðir séu
greiddar af sjúkratryggingum?
„Það eru mjög margir sem mót-
mæla því að þessar aðgerðir séu
greiddar af ríkinu og finnst að transfólk
eigi að borga fyrir þær sjálft en þetta
eru bara svo gríðarlegar upphæðir að
einstaklingar myndu ekki hafa efni á
því og þetta eru það lífsnauðsynlegar
aðgerðir fyrir þá sem þurfa á þeim að
halda að þetta snýst eiginlega bara um
líf og dauða. Ef fólk getur ekki lifað í
réttu kyni þá eru ekkert margir sem sjá
tilgang og það sést best á því að sjálfs-
vígstíðni hjá transfólki er alveg gríðar-
lega há. Þess vegna er afskaplega mik-
ilvægt að þetta sé borgað og að fólk hafi
tækifæri til þess að geta undirgengist
heilbrigðisþjónustu vegna þessa.“
Ugla segist sjálf myndu vilja fá ýmsu
breytt hvað varðar málefni transfólks.
„Það er ýmislegt sem þarf að
bæta og breyta og ég myndi vilja sjá
breytingar á lögunum og svona. En
eins og ég segi þá lít ég ekki á þetta sem
geðsjúkdóm og ég held að það geri
það enginn sem veit almennilega um
hvað þetta snýst. Og sömuleiðis líta
Tímaskekkja Anna Pála segir það tímaskekkju að greina kynáttunarvanda sem
geðsjúkdóm.
18 Fréttir 11.–13. október 2013 Helgarblað
Kynáttunarvandi
floKKaður sem geðrösKun
Hörn Heiðarsdóttir
horn@dv.is
Viðtal
„Það er
meira en
að segja það
að vera í röng-
um líkama