Skírnir - 01.01.1956, Blaðsíða 25
Skirnir
Huglægni og hlutlægni
23
sveifla milli andstæðna í stóru og smáu er mjög mikilsvert
einkenni á list Halldórs, sem kemur á margvíslegan hátt fram
þegar í Vefaranum mikla. En auðvitað beitir hann ekki þess-
um djarfa stíl með sama léttleika og í seinni verkum.
Frá þessari huglægu deilusögu í fyrstu-persónu-stíl lá leið
skáldsins að persónusköpun í stórum mæli. Það er listræn
endurstilling, sem er í nánu sambandi við persónulegan
þroskaferil hans. Þann þátt efnisins er ekki einu sinni hægt
að fjalla lauslega um í þessu sambandi. Ég verð að láta mér
nægja að benda á, að það, að skáldið sneri sér að fullu og
öllu frá guði og trúarbrögðunum að mönnunum og þjóðfélags-
vandamálunum, hlaut að hafa í för með sér gagngert endur-
mat á listrænum aðferðum. Ný tegund skáldskapar krafðist
nýs stíls. En sá stíll varð ekki til í hendingskasti. Sjálf ham-
skiptin gerast, þegar skáldið var í Ameríku. Það er merki-
legt að athuga, hvernig persóna höfundarins lætur til sín taka,
jafnvel þar sem það er einvörðungu ætlun hans að lýsa ástandi
eða bregða upp mynd af einstökum atburði.
1 greininni Skemmtigörðunurn í San Francisco, sem birtist
í AlþýSubókinni, lýsir Halldór, fullur gremju, því lífi, sem
tugir þúsunda atvinnuleysingja lifa í stórborginni: „Þessir
atvinnuleysingjar draga fram lifið á óþverralegum hunda-
mat góðgerðafélaganna, en þeir, sem ekki liggja úti í
skemtigörðunum, geta farið niður í stóra skálann Miðnætur-
trúboðsins, þar sem oss er boðið að sofa á skorkvikindum,
meðan verið er að predika yfir oss um ríki himnanna“. (246).
Þessi skjótu skipti frá þeir í oss eru auðvitað ekki barnaleg
mistök, heldur stílbragð, vitandi vits notað í ákveðnu skyni.
Höfundurinn, sem sjálfur hefir engan veginn sofið á skor-
kvikindum í skála Miðnæturtrúboðsins, vill á þennan hátt
tjá hluttekningu sína í kjörum atvinnuleysingjanna. Aðstæð-
urnar, sem lýst er, færast einnig á þennan hátt nær lesand-
anum og gera harðari kröfu um samstöðu hans. Enn meira
áberandi er þessi íhlutun höfundarins sjálfs, þegar um er að
ræða skáldaðan atburð, sem hann tekur engan þátt í. Lær-
dómsríkt dæmi um það er í smásögunni „Og lótusblómiS ang-