Skírnir - 01.01.1956, Blaðsíða 91
Skírnir Um merkingu matsorða og hlutverk siðfræðinga 89
upp á þann hátt, að gylla fyrir þeim hagnaðinn, sem þeim
hlotnist af réttri breytni. Kant mundi hafa snúizt gegn slíkri
uppeldisaðferð vegna þess, að hún stefndi að röngu viðhorfi
til lífsins, viðhorfi, sem væri rangt í sjálfu sér, því að sá, sem
breytir rétt af nokkurri annarri ástæðu en þeirri, að breytnin
er rétt, getur ekki talizt dygðugur. Bentham mundi á hinn
bóginn verða að sýna fram á, að menn, sem slíkt uppeldi hljóta,
séu ekki líklegir til að breyta þannig, að ánægjan í heiminum
aukist. Afleiðingarnar einar skera úr um, hvort viðhorfið, sem
hér um ræðir, sé rangt eða ekki.
Það vill svo til, að Bentham taldi, að eina aðferðin til
þess að leiða menn til réttrar breytni sé sú, að hegna fyrir
ranga breytni og verðlauna rétta, þannig að menn finni sína
eigin hamingju í þeirri breytni einni, sem sé til heilla fyrir
alla. Hann var því ósammála Kant bæði um það, hvað end-
anlega réttlæti breytni okkar og hvers kyns breytni sé rétt-
lætanleg. Ágreiningur um fyrra atriðið leiðir hér til ólíkra
skoðana um hið síðara. Bétt er þó að leggja áherzlu á, að sið-
fræðingar gætu verið ósammála um grundvöll dygðarinnar,
þótt þeir aðhyllist sömu siðaboð, séu ætíð sammála um, hvað
mönnum beri að gera. Ef skilja ber kenningar um, hvað
geri dygðuga breytni dygðuga, sem forskriftir, er hér um að
ræða forskriftir ólikar boðorðunum, sem eru ákveðnar siða-
reglur. Þó er það svo, að fylgjendur ólíkra skoðana um þetta
efni tileinka sér viðhorf eða afstöðu, sem verður til þess, að
þeir líta öðrum augum á siðræn vandamál, beina athygli
sinni að ólíkum hlutum, er þeir vega og meta, velja og hafna.
Við sjáum nú, að forskriftirnar, sem við finnum í verkum
siðfræðinga, eru oft ekki eins beinar og nákvæmar og þær,
sem við finnum í lýsingu Platós á hinu fullkomna ríki.
Hvort sem siðfræðingar hafa leitazt við að bæta heiminn
eða ekki, hafa þeir allir reynt að gera grein fyrir því, hvað
geri dygðuga breytni dygðuga og hvers eðlis þekking okkar
á réttu og röngu, góðu og illu sé. Nokkrir seinni tíma sið-
fræðingar hafa haldið því fram, að rangur skilningur á hlut-
verki tungunnar hafi villt sumum hugsuðum sýn, er þeir
hugleiddu þessi efni. Skilningur þeirra á því, hvernig orð og