Skírnir - 01.01.1956, Blaðsíða 107
Skírnir
Um merkingu matsorða og hlutverk siðfræðinga
105
rjúfa þau. Ef ég lofa t. d. manni á banasænginni að færa syni
hans álitlega fjárfúlgu, en ég kæmist síðar að því, að sonur-
inn væri vellríkur iðjuleysingi, sem gerði bæði sjálfum sér og
öðrum lífið leitt með óhóflegu líferni sínu, gæti ég hugsað sem
svo, að fénu væri betur varið til þess að bæta menntun efni-
legra barna minna. Ég einn veit um loforð mitt, og breytni
mín er því ekki líkleg til að rýra traust manna á loforð. Þrátt
fyrir þetta mundu margir segja, að mér beri að standa við
orð mín. Þeir geta ekki aðhyllzt skoðanir heillastefnumanna
vegna þess, að viðhorf þeirra mundi leiða til breytni, sem
þeir telja ranga. Þeir hafa skilið kenningu siðfræðingsins
sem forskrift. Ef heimspekileg forvitni þeirra hefur vaknað
við þessar þenkingar, mundu þeir nú spyrja sjálfa sig: Hvers
vegna ber okkur þá að halda loforð okkar? Jafnvel þótt þeir
komist að sömu niðurstöðu og enski heimspekingurinn H. A.
Prichard, að eina svarið við þessari spurningu sé, að okkur
beri að gera það, af því að okkur ber að gera það, hefur þó
nokkuð á unnizt. Þeir hafa nú myndað sér rökstudda skoðun.
Heimspekingurinn telur, að rökstudd skoðun sé ætíð æski-
legri en blind trú, að miklu máli skipti, hvers vegna við trú-
um því, sem við trúum. Ef sálfræðingur grefst fyrir um þetta,
leitar hann orsaka, en heimspekingurinn vill vita, hvers vegna
rétt er að trúa því, sem við trúum, ef rétt er að trúa því.
Oft geta vísindin svarað spurningum okkar, en ekki alltaf,
því að heimspekingurinn vill líka vita, hvers vegna rétt er að
treysta vísindunum. Vísindin geta ekki leyst úr því, livað
endanlega gefi mannlífinu gildi, og ef til vill er þess vegna
réttlætanlegt að telja þetta vandamál heimspekilegt.
Reynt hefur verið að lýsa nokkuð breytingu, sem orðið
hefur á skoðunum siðfræðinga á hlutverki sínu, en jafnvel
þótt hinir ungu málrýnendur leysi ekki úr sumum þeim
vandamálum, sem fyrri tíma siðfræðingar glímdu við, er
kjörorðið, sem þeir hafa kosið sér og eignað hefur verið Will-
iam af Occam, þó gilt enn í dag. Entia non sunt multiplicanda
praeter necessitatem (eigi ber að margfalda hlutina (fjölga
hlutunum) meir en nauðsyn krefur).