Jón á Bægisá - 01.12.2010, Síða 10

Friedrich Schleiermacher - Martin Ringmar
hverjum mæli stærðfræði eða flatarmálsfræði, því tölur og mál koma alls
staðar til hjálpar. Jafnvel í þeim hugtökum sem ná yfir „hið meira og hið
minna"1 eins og sagt var að fornu, og sem táknað er með röð orða sem í
hversdagslífinu eru háð sífelldum merkingarbreytingum, kemst fljótlega
hefðbundin röð og regla á notkun einstakra orða. Svo fremi ræðumaður
reynir ekki vísvitandi að vera óljós til að blekkja fólk, eða er af vangá myrk-
ur í máli, þá er hann einfaldlega skiljanlegur hverjum þeim er tungumálið
og málefnið þekkir, og eftir stendur ekki nema smávægilegur mismunur í
málnotkun hverju sinni. Þannig er yfirleitt á svipstundu hægt að ganga úr
skugga um hvaða samsvörun tiltekið orðalag í öðru málinu hefir í hinu.
Þess vegna er yfirfærsla á þessu sviði næstum því vélrænt verk sem hver og
einn með þokkalega þekkingu á báðum málunum getur leyst þannig af
hendi, efhjá augljósum villum verður komizt, að lítill munur verði á vel og
illa unnu verki.
Aftur á móti kemur tvennt til sem gjörbreytir aðstæðum hvað varð-
ar verk lista og vísinda og yfirfærslu þeirra af einu máli á annað. Því ef
væri því þannig háttað í tveimur tungumálum að orð í öðru samsvaraði
nákvæmlega orði í hinu og að hugtökin næði yfir hið sama; ef beygingar
þeirra lýsti sömu venzlum, og ef samtengingar þeirra gæti komið í stað hver
annarrar, þannig að málin væri í raun mismunandi eingöngu fyrir eyrað,
þá yrði öll þýðing2 einnig á sviði lista og vísinda, svo fremi henni er ein-
ungis ætlað að miðla þekkingu á innihaldi rits eður ræðu, álíka vélræn og í
viðskiptalífinu. Vér gætum þá sagt um hverja þýðing, burtséð frá áhrifum
málhljóða og tónfalls, að í gegnum hana komist hinn erlendi lesandi í
sömu tengsl3 við höfundinn og verk hans og lesandi frumtextans.
En nú er þessu þveröfugt háttað, séu tungumál ekki svo náskyld að
jafnvel megi líta á þau sem mismunandi mállýzkur, og því meira sem
greinir þau að með aukinni fjarlægð í tíma eða uppruna, því ólíklegra er að
eitt einasta orð í einni tungu eigi nákvæmlega samsvörun í annarri eða að
beyging einnar tungu sameini nákvæmlega sama fjölbreytileika afvenzlum
og samsvarandi beyging í annarri. Sakir þess að þessi órökvísi,4 ef eg má
svo að orði komast, kemur fram í sérhverri einingu tveggja mála, þá verður
hún líka að birtast í öllum mannlegum samskiptum. Samt er augljóst að
áhrif hennar hér eru mun minni eða jafnvel engin. Öll orð sem lýsa hlutum
eða starfsemi og máli kunna að skipta eru þegar metin og vegin og vilji
1 „das Melir und Minder“.
2 Hér stendur „Uebersezen"; ekki virðist hægt að gera greinarinun á íslensku á „Uberset-
zen“ („það að þýða“) og „Ubersetzung"?
3 Verháltnis.
4 Irrationalitat.
8
á J3ayá)á — Tímarit um þýðingar nr. 14 / 2010