Jón á Bægisá - 01.12.2010, Blaðsíða 77

Úr Stylistique comparée du frangais et de l’anglais
eftir því sem mögulegt er að þýða setningu orðrétt endurspeglar hún menn-
ingarsamfélag, og á hærra sviði, hugtakslegt og heimspekilegt samfélag.
A eftir verða nefndar nokkrar leiðir til að kanna aðstæður í tengslum
við íðorða- og heimildatækni. Hér er einungis verið að leggja áherslu á þau
vandamál sem upp koma í þessari rannsókn, hvort sem um er að ræða
erlenda tungu eða móðurmálið. Eftir því sem best er vitað er verk H. Frei,
Le livre des deux mille phrases} íyrsta skrefið í þessa átt.
Til að skilja betur gildi þessarar rannsóknar verður lesandinn að spyrja
sig til hvaða aðstæðna eftirfarandi setningar samsvara: (i) Eimreiðarstjór-
inn tók ekki eftir merkinu; (2) Blóðuga?; (3) Var það eitthvað fleira frú?;
(4) You can’t miss it!\ (5) You’re on!\ (6) Wrotig number, (7) You’re a stranger
here, tilbrigði: Hello stranger!
Telja má að einungis sé hægt að skilja þessi skilaboð í ljósi eftirfarandi
aðstæðna: (1) Um er að ræða stjórnanda járnbrautarlestar, sem auk þess er
gefið til kynna með merkingarlegu „táknunum“ eimreiðarstjóri og merki.
Þessi tvö orð útiloka til dæmis tilgátu um bifvélavirkja eða framleiðanda
gervitanna; þar að auki er sennilegt að járnbrautarslys hafi orðið, að öðr-
um kosti hefði athugasemdin enga merkingu. (2) Hér er ekki um að ræða
blóðugan herramann heldur nautasteik. (3) Þetta er einungis sagt í verslun,
afgreiðslukona spyr kvenkyns1 2 viðskiptavin sem þegar hefur keypt einn
hlut. (4) Upplýsingar sem sá sem vísar til vegar lætur í té. (5) I leikhúsinu:
Á svið! Það er sýningarstjórinn sem talar. (6) I símanum. (7) Þetta er sagt
við þann sem ekki hefur sést lengi, til dæmis þegar farið er til dyra þegar
dyrabjallan hringir. Við sjáum ykkur ekki lengur!; hið óformlega gefur í
skyn náin tengsl á milli viðmælendanna.
Að sjálfsögðu þyrfti að kanna þann möguleika að yfirfæra þessi skila-
boð á aðrar aðstæður; með öðrum orðum gætu setningarnar hér að ofan
komið eðlilega úr munni3 við aðrar kringumstæður en þær sem gerð er
grein fyrir hér ofar? Myndi til dæmis ung símastúlka segja við nýjan
áskrifanda: Hello stranger?
Sjá má að það er heldur ólíklegt og að í raun kalla hverjar aðstæður
fyrir sig, eðlilega og að vissu leyti sjálfkrafa, aðeins á ein skilaboð. Do you
think we’ll make it?, til dæmis, gætu einungis verið orð manneskju sem er
orðin of sein að ná lestinni sinni eða óttast að takast ekki það sem hún
hefur hafist handa við; setningin gerir ráð fyrir spennu í andrúmsloftinu,
1 Frei, H. 1953. Le livre des deux millephrases. Genéve, Droz.
2 Hér er bætt við „kvenkyns" þar sem orðið „viðskiptavinur" á íslensku gefur ekki til kynna
livort um sé að ræða karlkyns eða kvenkyns viðskiptavin. I frumtextanum kemur þetta
hins vegar skýrt frant sbr. une cliente.
3 Lévres þýðir varir en hér á „munnur“ betur við.
<d HSœpráieé — Ég kann að þýða; það kunnið þið ekki.
75