Þjóðmál - 01.09.2012, Síða 79

78 Þjóðmál haust 2012
hagfræðingarnir Adam Smith (1723–1790),
Robert Malthus (1766–1834) og David
Ricardo (1772–1823) og heimspekingurinn
og félagsfræðingurinn Herbert Spencer
(1820–1903) . Hollenski læknirinn Bernard
Mandeville (1670–1733) kemur líka við
sögu og Einar Már reynir að gera hann að
frjálshyggjupostula þótt það orki svolítið
tvímælis . Þeir þættir hagsögunnar sem
fjallað er um í lengstu máli snúast um
hvernig enskir og skoskir kotungar voru
hraktir af jörðum sínum í aðdraganda
iðnbyltingarinnar og hvernig verkafólk bjó
við ranglæti og illan kost í óheilnæmum
fátækrahverfum í upphafi hennar .
Til að sagan flytji einn og aðeins einn
boðskap þarf Einar Már að sleppa miklu úr,
ýkja sumt og einfalda annað . Höfundar um
hagsöguleg efni, sem hampa frjálshyggju
og líta á iðnbyltinguna sem framfaraskref,
velja að segja frá því sem Einar Már sleppir
og einfalda efni sitt á annan veg en hann
gerir . Ég sé ekki ástæðu til að setja út á
þetta . Predikanir og hugvekjur eiga fullan
rétt á sér svo þótt svona skrif séu ef til vill
ekki eiginleg sagnfræði kunna þau að eiga
virðingarvert erindi við lesendur . Það slævir
þó boðskapinn ef höfundur gengur of
langt í því að ýkja og einfalda . Á nokkrum
stöðum í textanum held ég að Einar Már
hefði betur stillt dómum sínum hóf . Mér
þykja ýkjurnar til dæmis heldur miklar
þegar hann fullyrðir um iðnbyltinguna að
„í hvert skipti sem einhver ný vél kom fram
á sjónarsviðið versnuðu kjör verkamanna,
nýjungarnar á því sviði urðu ævinlega til
þess að iðjuhöldarnir fækkuðu starfsfólki,
réðu konur og börn í stað fullorðinna karl-
manna á enn lægra kaupi og juku vinnu-
álagið“ (bls . 399) . Það var svei mér lán fyrir
íslenska alþýðu fyrir tvö hundruð árum að
hér var lítið um vélar!
Langur kafli fjallar um eymd iðnverka-
manna í Manchester í upphafi iðnbyltingar .
Ekki ætla ég að réttlæta rangindin sem þeir
voru beittir af enskri yfirstétt en einhvern
veginn fæ ég frásögn Einars Más samt ekki
til að ganga upp . Hann lýsir iðnbyltingunni
svo að hún hafi spillt mjög kjörum alþýðu og
lætur að því liggja að líf þeirra sem þræluðu
í verksmiðjunum hafi verið ömurlegra en
nokkuð annað sem fátæklingar heimsins
höfðu mátt þola . Einar Már gerir þessa
frásögn eins og að stuttri skáldsögu og
lætur sam félagsrýninn og kommún istann
Friedrich Engels (1820–1895) og skáld-
kon una Elizabeth Gaskell (1810–1865) vísa
lesanda veg um fátækrahverfin í Manchester .
Grípum niður í söguna:
Ef verkamenn eru óánægðir með kjörin,
segir frú Gaskell, mótmæla því kannski að
launin séu lækkuð og gera verkfall, bregðast
vinnuveitendur gjarnan þannig við að
þeir flytja inn enn fleiri Íra sem eru fúsir
til að vinna fyrir hvaða kaup sem býðst til
að sleppa úr örbirgðinni heima fyrir . Þeir
ganga berfættir, bætir Engels við, og láta sér
nægja að lifa á kartöflum eingöngu . En með
sinni samkeppni þrýsta þeir almennum
lífskjörum niður á við . (Bls . 338 .)
Lesandinn hlýtur að spyrja hvort þessi
vitnisburður þeirra Gaskell og Engels
bendi ekki til að iðnaðarborgin, þar sem
nápínulegir kapítalistarnir ríktu, hafi verið
skömminni skárri en sveitir Írlands . Hvers
vegna þyrptist fólk til borgarinnar ef hún
var öðrum stöðum verri?
Annað dæmi um ýkjur, sem ganga heldur
langt, er þar sem John Locke er lýst eins
og frjálslyndið sem hann boðaði í Tveim
ritgerðum um ríkisvald hafi snúist um það eitt
að verja takmarkalausan eignarrétt auð manna
og yfirstéttar (bls . 102) . Einar Már virðist
hafa lesið texta Lockes og það getur tæpast
hafa farið fram hjá honum að í 4 . kafla fyrri
ritgerðarinnar (§42) tekur Locke fram með