Dagblaðið Vísir - DV - 20.08.1987, Side 22

22
FIMMTUDAGUR 20. ÁGÚST 1987.
Menning
Furðuheimar Margrétar
Blár kollur á enda dregils í sama lit Við
hinn endann, nokkrum metrum fjær, for-
sviö af leiksviði úr furðuheimum, á bak
við það sjálf leikmyndin, málverk af konu-
andliti, manni og fleíru.
Þessi sýn er sú fyrsta sem blasir
við gestum á sýningu Margrétar
Elíasdóttur að Kjarvalsstöðum. Hún
hefur lagt undir sig allan vestursal-
inn í húsinu og sýnir þar 56 verk.
Furðuheimar
Myndheimur Margrétar kemur
mér fyrir sjónir sem fantasíuveröld
með raunverulegu fólki. Einhverra
hluta vegna dragast augu áhorfenda
að augum fígúranna í verkunum og
mér finnst augu þeirra oft á tíðum
mjög lifandi. Engu að síður hrærast
þær í umhverfi sem er framandi okk-
ur og fullt af torræðum táknum.
Eitthvað hefur þá Margrét verið að
glugga í austurlenska dulspeki gæti
ég trúað því ýmis tákn í myndunum
benda til þess. í myndinni Samuel
Becket I gefúr að líta pýramída í
fjarska og frá honum lína að Becket.
Sú mynd ásamt hinum tveimur sem
báru nafn rithöfúndarins fræga
þóttu mér góðar þótt þær skæru sig
úr sýningunni hvað efni og úr-
vinnslu varðar.
Myndlist
Þorgeir Ólafsson
í sýningarskrá kemur fram að hún
lauk námi frá keramikdeild Mynd-
lista- og handíðaskóla Islands árið
1971 og stundaði síðan tveggja ára
nám við hönnunardeild í keramik
og gleri í Konstfackskolan í Stokk-
hólmi. Á fyrstu sýningum sínum
sýndi hún verk úr gleri og leir, síðar
bættust textílverk við. Síðustu níu
árin hefur Margrét búið erlendis,
flakkað um heiminn „í Ieit að sjálfri
sér“ eins og segir í sýningarskrá og
starfað við hönnun og listakennslu.
Lérefl
Verkin á sýningunni eru gerð á
síðustu tveimur árum en þann tíma
hefur Margrét getað helgað sig ein-
göngu því að mála. Hún hefur þróað
með sér sérstaka tækni og málar á
léreft en ekki striga eins og við eig-
um að venjast. Hvort tveggja gefur
myndunum óvenjulegt yfirbragð.
Margrét notar mikið heita og sterka
liti en þeir eru ekki safaríkir eins
og stundum þegar borið er þykkt á
með olíulitum heldur frekar sker-
andi en mjúkir. Undantekningar frá
þessum eru að sjáfsögðu margar og
má í því sambandi benda á myndas-
eríumar sem eru eins konar fantas-
íur úr rómverskri höll frá fyrri
tímum, skornar niður í langa strimla
sem hanga niður úr loftinu í mis-
munandi fjarlægð frá veggnum.
Margrét Elíasdóttir: Leikandi áhorfandi.
Reyfari haustsins
P.D. James: Ekki kvenmannsverk
Mál og menning, kiljuklúbbur, 1987, 279
bls.
Líklega eru allir reyfarar úr tveim-
ur þráðum gjörvir; veruleika lesenda
og hugarórum. Fyrir aldarfjórðungi
geriiu Umberto Eco og fleiri ítalir
úttekt á bókunum um James Bond,
og komust m.a. að þeirri merkilegu
niðurstöðu, að mikill hluti textans,
mig minnir rúmur helmingur, væri
upptalning á fötum Bond, mat og
drykk, sem hann léti í sig, og öðrum
vörumerkjum. Skýringin var sú að
þetta var sambandið við lesendur,
sá heimur sem þeir þekktu - að vísu
aðallega úr auglýsingum of dýrs
vamings. En fyrst þetta var þama
þá gátu þeir tekið hið ævintýralegra
trúanlegt. Það var reyndar kunnug-
legt líka úr fréttum blaða af njósn-
um, fina fólkinu o.fl. af því tagi en
fjarlægara. Nú fengu menn inn-
göngu í þennan heim.
Söguhetjan er yfirleitt einhvers-
konar eftirmynd lesenda. Já, líka
Bond, í rauninni er hann skrifetofu-
maður sem vinnur frá níu til sex!
En þar að auki koma ævintýraleg
ferðalög og hann er „licensed to
kill“ - má drepa, enda við tóm úr-
þvætti að eiga. Og hann berst jafnan
einn gegn ofúreflinu, nema hvað
konur ráða ekki við sig, vilja allar
allt fyrir hann gera. Það er von að
þessi dagdraumafarkostur hafi orðið
vinsæll.
í Ekki kvenmannsverk er sögu-
hetjan ósköp venjuleg stúlka sem
sigrast á hverri þraut með seiglunni
og sjálfstæðinu. En ég á von á því
að karlmenn lesi af jafnmikilli
ánægju og kvenlesendur.
Höfundur bókarinnar er kunnur
af bókum um Dalgliesh lögreglufor-
ingja og hafa a.m.k. tvær birst sem
afar hæggengir framhaldsþættir í
íslenska sjónvarpinu. En nú fer hún
inn á nýjar brautir og sýnir kvenna-
samstöðu - m.a. i því að leynilöggan
er rúmlega tvítug stúlka. Hún er
alin upp af bóhemskum föður af ’68-
kynslóðinni en sjálf er hún frekar
íhaldssöm. Hún fékk vinnu hjá
einkaspæjara en hann átti ekki allt-
af fyrir kaupinu hennar og klóraði
sig út úr þvi með því að gera hana
meðeiganda. Hún erfir því fyrirtækið
þegar hann ffernur sjálfsmorð vegna
krabba. Þetta er raunar ekkert nema
niðurdröbbuð vesöld en þá kemur
óvænt verkefni. Stúlkan á að rann-
saka hví í ósköpunum efhilegur
ungur maður hætti fyrst námi í Cam-
bridge til að gerast garðyrkjumaður
en framdi skömmu síðar sjálfsmorð.
Með þessu spennandi verkefni berst
hversdagsleg söguhetjan - og við -
á annarlegar slóðir, inn í heim eðlis-
fræðisnillinga en síðan í eins konar
fomleifagröft í endurminningum
aldraðs ensks sveitafólks.
Sviðið
Þessi samþætting tveggja þráða
gerir reyfúrum kleift að ná vemleg-
um áhrifum, jafnvel geta orðið góð
bókmenntaverk úr þessu. Vissulega
verður það sjaldnast, því samkeppn-
in er afar hörð og forlögin setja þá
höfunda helsta á sem sýnt hafa
kunnáttu í því einu að setja saman
þrautprófaðar klisjur. Það væri frek-
ar að höfundar, sem þegar em að
öðm kunnir, geti leyft sér frumleika
í reyfurum.
Bókmenntir
Örn Ólafsson
En svo við víkjum að sumum þeim
bestu þá er heimur lesenda hjá t.d.
Dorothy Sayers þannig að mest ber
á hversdagslegum enskum sveita-
þorpum en undir því kunnuglega
yfirborði opnast hyldýpi þess tilfinn-
ingalífs sem velsæmið býður þessu
fólki að dylja. Það er líkt og hér.
Hjá öðrum snillingi, Raymond
Chandler, er yfirborðið borgir Cali-
fomíu, einkum ömurleg fátækra-
hverfi, en heimur fantasiunnar
opnast þegar komið er inn til ríka
fólksins, þessar stéttaandstæður em
yfirleitt hreyfiafl sagnanna. Hjá
lærisveini hans, Ross MacDonald,
fer meira fyrir ríka fólkinu, enda er
það orðið allri heimsbyggðinni
kunnuglegt í gegnum kvikmyndir
og sjónvarp. Vemleikamyndin fylgir
oft vel tískunni og róttækir höfundar
hafa oft hrifist af þeim möguleika
sem reyfarar bjóða upp á að tengja
afhjúpun vemleikans við fantasíu
um hvemig hann gæti orðið.
í Ekki kvenmannsverk er hvers-
dagsyfirborðið ömurleg skrifstofa í
Lundúnum en andstæðan er sveitin.
Höfundur leggur rækt við lýsingar
alls þessa, það verður nokkuð lifandi
fyrir lesendum. Það er vel, einnig
spennusögur krefjast þess að dvalist
sé við sum atriði og jafnvel þau sem
ekki hafa þýðingu í atburðarásinni.
En þar skilur milli feigs og ófeigs
að hér virðast þessi atriði næsta
óháð hvort öðm. T.d. hafa veislu-
höld stúdenta í Cambridge enga
þýðingu fyrir bókina, varpa engu
ljósi á annað í henni. Sama er að
segja um aldrað sveitafólkið sem vel
er lýst. Hjá Chandler em öll atriði
samþætt í söguheildina, jafnvel þótt
á óbeinan hátt sé. Þau sviðsetja þá
að minnsta kosti þjóðfélagsaðstæður
og hugarheim fólks sem grípur inn
í atburðarásina og einkum em þau
samvirk í að skapa hugblæ sögunn-
ar, andrúmsloft. Því er það að þótt
ríkur þáttur í sögum þessara meist-
ara sé hugarórar þá em þær sann-
færandi. Raunar virðast þeir leggja
sig fram um að láta sjálfa fléttuna
standast, þó svo að villt sé um fyrir
lesendum á ýmsa lund svo að þeim
komi á óvart hver morðinginn er.
En einnig hér veldur P.D. James
vonbrigðum, skýring atburðanna er
í stuttu máli sagt fáránleg. Ég get
ekki farið út í þá sálma án þess að
skemma spennuna fyrir væntanleg-
um lesendum en þetta gildir nánast
um allt sém máli skiptir. Hvemig
leynilögreglumaðurinn bjargast úr
yfirvofandi háska, hvers vegna var
leitað til hans, hvers vegna morðið
þurfti að ffarnja o.s.frv. I sígildum
bandarískum reyfúrum, frá Chandl-
er og síðan, ólgar lífið allt inn í
tilsvörin - hinn fræga kaldranalega
kjafthátt, útúrsnúning og fyndni sem
bregður skörpu ljósi á skapgerð per-
sónanna, stéttarstöðu og átök sín í
milli. Slíku er hér ekki að heilsa.
Þýðing Álfheiðar Kjartansdóttur
er á lipurri íslensku og ólíkt betri
en á næsta reyfara MM á undan,
Morð fyrir fullu húsi eftir Ngaio
Marsh. Kiljuklýbbur MM mun hafa
tilbúna þýðingu sjálfs Guðbergs
Bergssonar á helsta verki Chandl-
er’s og er það mikið tilhlökkunar-
efni. Vonandi er að klúbburinn
vandi framvegis bókavalið einnig á
þessu sviði betur en núna. Reyfarar
era mjög vinsæl lesning og hafa því
meiri áhrif sem þeir era betri bók-
menntaverk og betur íslenskaðir.