Vera - 01.02.1989, Síða 18

„Verkalýðshreyfingin
verður að sýna
styrk og samstöðu"
I haust réð Alþýðusamband Islands til sín nýjan hagfræðing og sú
dnægjulega nýbreytni varð að kona var rdðin til starfans. Það er Lilja
Mósesdóttir en hún hefur einmitt vakið athygli margra fyrir greinar sínar
í Morgunblaðinu í vetur, ekki síst vegna jeess að þar er fjallað um efna-
hagsmól ó skýrari og auðskiljanlegri móta en fólk ó almennt að venjast
í fjölmiðlaumræðu. Lilja tók BA-próf í hagfræði í Bandaríkjunum órið 1 984,
las uppeldis- og kennslufræði í Þýskalandi veturinn 1986—'87 en lauk síðan
mastersnómi í þjóðhagfræði fró Bretlandi órið 1988. Sérsvið hennar var
mjög nærtækt — vandamól smórra fiskveiðihagkerfa.
En það er ekki nóms- og æviferill Lilju sem er til umfjöllunar í Veru að
þessu sinni heldur skoðanir hennar ó stöðu móla í íslensku efnahagslífi.
Er óstandið eins slæmt og menn vilja vera lóta eða er það mólað of dökk-
um litum til að undirbúa frekari kjaraskerðingar?
Rætt við Lilju
Mósesdóttur,
hagfræðing ASI
,,Nei, mér sýnist vandinn vera svo upp-
safnaður að það verði ekki hægt að fresta
lausn hans mikið lengur. Fyrirhyggjuleysi
stjórnvalda hefur verið slíkt á undanförn-
um árum að það verður ekki komist hjá því
að grípa til aðgerða. Um langt árabil hefur
verið fjárfest í atvinnugrein, sem er að
dragast saman, með lánum sem eru mjög
dýr. Þessi háttur á fjárfestingu kom kannski
ekki að sök meðan raunvextir voru nei-
kvæðir en sjávarútvegurinn getur aldrei
borgað sín lán með þeirri ávöxtun sem nú
er krafist. Það er alþekkt þumalfingurregla
að arðsemiskröfur fyrirtækja eru aldrei eins
miklar og ávöxtunarkröfur á lánamarkaði.
Einmitt þess vegna er svo hæpið að lán-
veitingar úr Atvinnutryggingarsjóðnum
leysi nokkurn vanda. Skuldbreytingalánin
þar eru til 10 ára með 6% raunvöxtum og
það er ekkert sem bendir til þess að fyrir-
tækin geti staðið í skilum með þessi lán
þegar þau þurfa að fara að borga af þeim
eftir 2 ár. Arðsemi sumra þeirra þyrfti lík-
lega að aukast umca. 10% ef þau ættu að
geta staðið undir þessu.“
— En er einhver ástæða til að láta einka-
aðila eiga og ráðskast með fyrirtæki ísjáv-
arútvegi þegarþess ergætt að þau virðast
ekki geta gengið án einhvers konar styrkja
af almannafé? Nelkvæðir raunvextir á lán-
um til fyrirtækja voru í raun ekkert annað
en dulbúnir styrkir til þeirra og þegarþess-
um styrkjum linnir með hækkandi vöxtum
virðast fyrirtækin riða á barmi gjaldþrots.
Þá fara þau fram á að fjármagn sé flutt til
þeirra frá heimilunum i landinu í formi
beinnar kjaraskerðingar eða gengisfelling-
ar.
,,Það er alveg Ijóst að það þarf að auka
hlutafé þessara fyrirtækja því það er ekki
sama ávöxtunarkrafa af hlutafé eins og
lánsfé. Eigið fé í þeim er mjög lítið og fjár-
magn frá eigendum sjálfum mun í fæstum
tilvikum duga. Þess vegna þarf ríkið eða
almenningur að fjárfesta í þessum fyrir-
tækjum. Þessari fjárfestingu þarf að fylgja
bæði eignaraðild og aðild að stjórn fyrir-
tækjanna. Ég held t.d. að mun varanlegri
lausn á vanda sjávarútvegsins væri að ríkið
legði fram hlutafé I stað þess að láta At-
vinnutryggingarsjóð lána fyrirtækjunum.
Það er fátt sem bendir til þess nú að fyrir-
tækin geti greitt þessi lán þegar kemur að
skuldadögunum."
,,Þaö veröur aö skattleggja
sjávarútveginn í góöæri“
— Árið 1983 átti sér stað verulegur til-
flutningur á fjármagni frá heimilunum til fyr-
irtækjanna og í kjölfarið sigldi mikið góðæri
en þrátt fyrir það virðast öll fyrirtæki nú
komin á vonarvöl. Hvernig stendur á
þessu?
,,Það sem gerðist í efnahagslífinu
1982—’83 var að það kom stutt samdrátt-
artímabil þegar loðnan hvarf 1982 en fljót-
lega á eftir jókst þorskveiði mjög mikið og
verð á Bandaríkjamarkaði hækkaði veru-
lega. Stjórnvöld voru strax reiðubúin að
skerða kjörin vegna þessa samdráttar.
Kjararýrnunin var að mínu mati í engu sam-
ræmi við aðstæður, hún var bæði alltof
mikil og stóð yfir í of langan tíma. Góðær-
ið var löngu byrjað þegar laun loks fóru að
hækka aftur. Þrátt fyrir góðærið var ekki
safnað í neina sjóði. Verðjöfnunarsjóður
frystra afurða, sem sjávarútvegurinn á að
leggja í þegar vel árar og fá úr þegar illa
gengur, var tómur að góðærinu loknu.
Ástæðan fyrir þessu er einfaldlega sú að
það eru atvinnurekendur sjálfir sem ráða
þessum sjóði og í þeirra augum er aldrei
góðæri. Nú er greitt úr Verðjöfnunarsjóði
5% ofan á afurðaverð og það er að hluta
til fjármagnað með lántöku. Ef okkur á að
takast að draga úr sveiflum í hagkerfinu
verður að skattleggja sjávarútveginn í góð-
æri.“
,,EinhIiöa hækkun lág-
markslauna skilar takmörk-
uöum árangri“
— / kjölfar kjaraskerðingarinnar árið
1983jókst launamunur í þjóðfélaginu. Tekj-
ur hinna hæstlaunuðu hækkuðu meira en
hinna lægstlaunuðu og tekjur karla meira
en kvenna. Hvernig skýrir þú þetta?
,,Svo virðist sem aukin þensla hafi haft
í för með sér aukinn launamun og mest
18