Tíminn - 24.12.1946, Blaðsíða 2

2
JÓLABLAO TÍMAN5 1946
ÞDRUNN MAGNÚSDÓTTIR:
Vjr rík Wc
cianuácir
de Íci
I. Greifinn af Láckö.
Ég kom á heillastund inn í skrifstofu
baðhælisins í Lundsbrunn. Það var sólskin
úti og inni og mátulega lítið að gera til þess,
að koma mín væri þægileg tilbreytni en
ekki töf. Skrifstofustjórinn og bókhaldar-
inn, Ella Lind, buðu mig hjartanlega vel-
komna á staðinn — fyrsta íslendinginn,
sem þangað kom til þess að leita sér meina-
bóta. Skrifstofustjórinn hafði áður verið
kapteinn í sjóher Svía, og þar sem það
telst hærri gráða í mannvirðingastigaíi-
um, hélt hann nafnbótinni og var af
flestum kallaður kapteinn.
Ég hafði farið aftan að siðunum, gefið
mig fyrst fram í skrifstofunni, en ekki
nennt að rífa mig upp um morguninn til
þess að fara í læknisskoðun. Fyrir sama
hafði ég nú engin skilríki í höndunum, er
sýndu, hvernig ætti að innrita mig. Okk-
ur þremur kom saman um, að þetta væri
allt í stakasta lagi, enda auðvelt úr því
að bæta, þar sem móttaka var tvisvar á
dag hjá læknunum. Tal okkar snerist því
um allt aðra hluti en böð, nudd, háfjalla-
sól og stuttbylgjur og hvað það nú allt
saman var, sem notað er til að lappa upp
á lasna kroppa.
Kapteininum leizt svo vel á mig, svo
útsofin og hress sem ég var þennan fyrsta
morgun í Lundsbrunn, að hann fór óðara
að hugsa mér fyrir einhverjum skemmt-
unum. Hann sagði við Ellu Lind, að það
yrði að sjá til þess, að mér yrðu dagarnir
ekki langir og leiðir og ég gæti skoðað mig
eitthvað um meðan ég dveldi í hinu sagn-
fræga Vestur-Gautlandi. Ella talaði um
miðsumarhátíðina, sem nú stæði fyrir
dyrum og hún ætlaði að fara að undirbúa,
kapteinninn aftur á móti taldi upp
frægar hallir, kirkjur og klausturrústir
þar í nágrenninu, sem sjálfsagt væri að
sýna mér. Ég svaraði á minni nýlærðu
sænsku, að ég væri „hemskt tacksam,“ en
hugsaði með sjálfri mér, að það væri ein-
mitt hvíld og ró tilbreytingarleysisins,
sem ég nú þráði framar öllu öðru.
„Svo er sýningin í Lidköping,“ sagði
kapteinninn.
„Lidköping,“ spurði ég til að láta það
heyrast að ég fylgdist með.
„Lidköping er elzti bærinn á Váner-
bökkum og fyllir á þessu ári fimmtu öld-
ina. Afmælisins er meðal annars minnzt
með myndarlegri sýningu, sem allir ættu
að sjá, sem eiga þess nokkurn kost. Það
er að vísu ekki um auðugan garð að gresja
í Lidköping, hvað fornmenjar snertir, en
mörgum þykir gaman að sjá gamla ráð-
húsið, sem upphaflega var veiðimanna-
höll, en Magnús Gabriel De la Gardie lét
flytja þessa höll til Lidköping og gera
hana að ráðhúsi þar.“
„Var Magnús De la Gardie ekki elskhugi
Kristínar drottningar?" spurði ég.
„Tja, elskhugi,“ sagði kapteinninn
dræmt. „Hann naut mikillar hylli drottn-
ingarinnar, víst er um það, en elsk-
hugi ....“
Ósköp tekur hann dauft í þetta, hugsaði
ég. Varla getur honum fundizt það
niðrandi fyrir drotcninguna að hafa átt
að hjartans vini þennan glæsilega aðals-
mann. En ekki þar fyrir, ef Svíar eru
feimnir við að tala um konungleg ástamál,
þá mega þau mín vegna liggja í þagnar-
gildi. ,Ekki grunaði mig þá, hve ástalífi
vesalings drottningarinnar hefði verið und-
arlega farið, en það er efni í annan þátt.
Þetta var það fyrsta, sem ég heyrði talað
um Magnús Gabríel greifa eftir að ég kom
til Vestur-Gautlands, en þetta var'nú líka
fyrsti morguninn þar. Siðan hljómaði þetta
nafn svo oft fyrir eyrum mér, að ég fór
ekki í neinar grafgötur um það, að ég
væri nú stödd í hinu gamla ríki greifans
af Lackö. Þar sem hann hafði á mektar-
árum sínum ekið um landsbyggðina í
gullnum vagni og verið hylltur eins og
konungur af auðmjúkum þegnum, sem
bukkuðu sig og beygðu og lögðu fyrir hann
bænarskrár á áningarstöðum hans. Hann
kleip ekki við neglur sér það, sem hann
lét af hendi rakna til menningar og mann.
úðarmála, þessi stórbrotni höfðingi Vestur-
Gautanna. En auðurinn var nú tæpast vel
fenginn og gekk af honum, svo að hann,
sem um eitt skeið var auðugasti maður í
Sviþjóð, lauk ævi sinni i fátækt og þráði
guðs náð og eilífan frið eins og þessar
vérslínur hans bera með sér:
„Ur mörker kommer jag till Ijus
frán armod till guds rike hus,
fran oro till god vila.“
Svo hefir verið skráð, að Magnús De la
Gardie hafi verið elskaður af guðunum og
Kristínu drottningu. Um hið fyrra er það
að segja, að heimslánið lék við hann lang-
tímum saman, svo að enginn af samtíðar-
mönnum hans naut meiri valda, mannvirð-
ingar og mammonsgæða, en því dýpra
varð hrun hans, er hann á efri árum sat
í ónáð konungs síns, sviptur völdum og
auði, er hann hafði sótt svo mjög eftir
og hlotið í svo ríkum mæli. En hann hafði
ekki skapfestu og einlægni, ekki svo mikla
stjórnarhæfileika og mannkosti til að
bera, að honum auðnaðist að þjóna landi
sín á þann veg, að honum entist traust og
virðing til dauðadags. Um hið síðarnefnda,
kærleika Kristínar drottningar, fer ýms-
um sögum. En það hefir án efa verið
gleðiríkasta tímabilið í lífi Magnúsar
greifa, þegar hann baðaði sig í náðarsól
drottningarinnar. f þann mund, er orð-
rórpurinn um ástir Kristínar drottningar
og Magnúsar De la Gardie náði hámarki
sínu, gaf hún honum að brúöi frænku sína,
Maríu Eufrosynu, systur Karls Gustafs,
sem síðar varð Karl X. Hún gerði brúð-
kaup þeirra með mikilli rausn. Stóð það
í fimm daga, og hlutu brúðhjónin sinn
fyrsta bústað í sjálfri konungshöllinni.
Nokkrum árum síðar snerist dálæti
drottningarinnár í svo hatramma óvild, að
greifanum var vísað frá hirðinni, og átti
hann ekki þangað afturkvæmt í'Stjórnar-
tíð Kristínar drottningar. Sættir tókust
aldrei með þeim, þrátt fyrir margítrekað-
ar tilraunir af hálfu Magnúsar greifa.
Nú vildi þessum metorðagjarna og valda-
fíkna manni það til láns, að Kristín afsal-
aði sér sænsku krúnunni og fékk hana í
hendur Karli Gustaf, mági Magnúsar.
Hlaut nú Magnús hverja virðingarstöðuna
eftir aðra. Og þegar Karl X. féll frá og
sonur hans Karl XI., fjögra ára að aldri,
kom til ríkis, varð Magnús einn hinna
voldugustu manna í Svíþjóð, en hlóð þeim
glæðum elds að höfði sér, sem síðar brut-
ust út i það brennandi bál, sem eyddi
völdum hans og auði og þar með þessa
heims gleði hans, svo að hann, saddur líf-
daga, þráði það eitt að mega hverfa frá
„oro till god vila.“
Glæsimenninu franskættaða, Magnúsi
Gabriel greifa, var annað betur gefið en
standa í stórræðum á sviði stjórnmála og
hernaðar. Hann hafði, eins og áður er
sagt, ekki til að bera þá skapfestu, glögg-
skyggni og markvísi, er til þess þurfti, ef
til vill ekki heiðarleika og föðurlandsást
heldur. En einn er sá dómur sögunnar
honum í vil, sem óhaggaður níun standa
og varpa skærum ljóma yfir minningu
hans. Hann var sannur vinur og verndari
lista og vísinda, ef til vill sá mesti, sem
Svíþjóð hefir nokkurn tíma átt. Hann lét
sér mjög annt um fornminjar og hlúði að
hvers konar þjóðlegri menningu. í mann-
úðarmálum sýndi hann oft og tíðum meiri
skilning en venjulegt var á þeim tímum.
T. d. stofnaði hann í Lidköping heimili
fyrir munaðarlaus börn, sem enn í dag
vitnar um hjartalag hans.
Lácköhöllin á Káhandsey á frægð sína
að mestu/ að þakka hinum hugumstóra
greifa, sem með stórfenglegum viðbygg-
ingum og listrænni skreytingu gerði þessa
höll að einum glæstasta minnisvarðanum
yfir stórveldistíma Svíþjóðar.
II. Greifahöllin fagra.
Hælispresturinn í Lundsbrunn var ung-
ur maður, sem var engu síður til þess fall-
inn að „halda gleði hátt á loft“ en guð-
rækninni í heiðri, og fórst honum þó hið
síðarnefnda svo vel, að jafnvel hinar
strangtrúuðustu og siðavöndustu „kirkju-
töntur“ stóðu sig ekki við annað en fyrir-