Tíminn - 23.12.1959, Side 16

SCOTTÁ SUD
Mannraumr og hetjudáðir eru marg-
víslegar. Saga rannsóknarferða til heim-
skautalandanna er saga um mikil örlög
; og hörð. Saga um karlmenni, sem lögðu
út í óvissu og áttu þess oft ekki kost að
’ snúa aftur heim. Þeir mættu örlögum
sínum á hinum hvítu auðnum heim-
iskautanna, þar sem stormurinn hvín og
bylurinn þyrlast, þegar lokið er nótt-
lausri voráldarveröld blíðra sumardaga.
Jafnvel nú á dögum hinna miklu tækni-
bragða, þykir tíðindum sæta barátta
mannsins á auðnum heimskautasvæð-
anna og má af því sjá hvílíkar svaðil-
farir heimskautaferðir hafa verið fyrr
á árum, er menn svo til eingöngu urðu
að treysta imannlegum mætti og góðri
forsjá æðri máttarvalda.
Við höfum að undanförnu fylgzt nokk-
uð af fréttum með ferðalögum land-
könnuða og vísindamanna á Suðurheim-
skautinu. Fréttirnar um ferðir dokfors
Fuchs og Sir Edmund Hillary hafa vakið
heimsathygli. Menn og konur heimskaut-
anna í miili telja í mílum og klukku-
stundum áfangana á leið þeirra.
Þegar litið er til baka, verður myndin
önnur. Þá voru auðnir heimskautaland-
anna fjarlaegur heimur. Fregnir af leið-
angursmönnum bárust ekki fyrr en eftir
eitt til tvö ár, ef þeir áttu þess þá kost
að snúa .aftur heim.
Fréttirnar af ferðum vísindamanna á
Suðurskautinu nú verða til þess að rifja
upp sögur um fyrri afrek á þessum slóð-
um, og þá fyrst og fremst sögu hinna
fyrstu ferða, sem náðu alla leið á Suður-
pólinn. Á haustmánuðum árið 1911
lögðu tveir leiðangrar inn á ísauðnir
Suðurskautsins í áttina til pólsins. Þeir
náðu þangað báðir. Annar þeirra undir
forystu Norðmannsins Roald Amundsens
komst afbur tii skips, en hinn leiðangur-
inn undir forystu Bretans Roberts
Scotts kom aldrei til baka.
Örlög Scotts og félaga hans er einn
mesti harmleikur í könnunarsögu heim-
skautalandanna, ekki sízt vegna þess,
að menn vita nákvæmlega af dagbókum
og bréfum um baráttu þeirra félaga og
lífsstríð allt fram á síðustu stund.
Robert Falcon Scott var fæddur í
Devonport á Englandi árið 1868. Hann
var af skozkum ættum og forfeður hans
höfðu margir verið garpar í sjóher
Breta. Sjálfur gerðist hann sjóliði á
unga aldri og vandist þar vosbúð og
misjöfnum kjörum. Mun sú reynsla hafa
orðið honum mikils virði síðar í svaðil-
förum í Suðurhöfum og um isauðnir
Suðurskautsins.
Eitt siun, er Scott var á ferð í London
og eyddi þar leyfisdögum, komst hann
af tilviljun 1 kynni við sir Clements
Markham sjóliðsforingja, sem þá var
forseti hins konunglega brezka land-
fræðifélags. Honum leizt sérlega vel á
piltinn. Fannst að talsverð reynsla af
' svaðilföruin á sjó og hinn skozk'i upp-
runi og góður stofn benti til þess, að
Scott .gæti vérið heppilegur fyrirliði í
leiðangri, sem þá var einmitt verið að
undirbúa til könnunarferða í Suðurhöf.
Reynda leiðangursstjóra var þá hvergi
að fá til slíkra ferða, því að Bretar höfðu
ekki um isextíu ára skeið lagt i könnun-
arferðir til Suðurskautslanda.
Um aldaraðir höfðu hin ókönnuðu
landsvæði og ísauðnir heillað vísinda-
menn og Iandkönnuði. Um aldamótin
1900 var svo komið, að Suðurskautið
var hið eina af stórum landsvæðum
jarðar, sem ókannað gat kallazt. Mörgum
reynist erfitt að skilja það aðöráttarafl,
sem heimskautalöndin búa yfir. Menn
leggja lífið að veði til þess að kanna
ókunna stigu. Töfrar hins óhekkta, óg
lön.gunin til þess að stíga fyrstu sporin
er hið mikla ævintýri landkönnuða gegn-
um aldirnar.
Kapteinn Cook sigldi í kringum Suður-
skautslöndin á árunum 1772—74, en sá
aldrei land vegna þess að hann hætti sér
aldrei of nærri ísnum. Það var ekki
fyrr en árið 1820 að mannlegt auga leit
fyrst land á Suðurskautinu, suður af
GREÍN:
GUÐNI ÞÓRÐARSON
Suður-Ameríku. Síðar urðu hafsvæðin
þar fjölfarin leið selveiðiskipum. Árin
1840—1841 fór landkönnuðurinn Sir
James Clark Ross í mikinn l'eiðangur
suður og lagði upp frá Ástralíu. Hann
fann leiðir gegnum ísbreiðurnar og náði
til áður óþekktra auðra hafsvæða og
fann ný lönd. Nokkru síðar urðu átakan-
leg slys í leiðöngrum þar syðra, er Sir
John Franklin leitaði að hinni svoköll-
uðu norðvestur siglingaleið. Eftir það
féllu rannsóknarferðir niður i langan
tíma.
Á alþjóðlegri landfræðiráðstefnu, sem
haldin var í London 1895, var talið, að
könnun Suðurheimskautslandanna væri
það verkefni, sem mest væri aðkallandi.
Hófust Bretar handa um það að gera út
mikinn leiðangur til Suðurskautslanda
og valdist Scott þar til forystu, eins og
áður er sagt.
Keypt var lítið gufuskip, Discovery að
nafni. Undirbúningur ferðarinnar gekk
vel, og á aðfangadag árið 1901 lét skipið
úr höfn frá Nýja Sjálandi. Þar fór vel
búinn leiðangur undir forystu hins unga
brezka sjóliðsforingja Roberts Falcon
Scotts. Hann hafði eins og áður er sagt,
þá enga reynslu í heimskautaferðum,
en mikilvægir kostir hans komu þá
snemma í Ijós. Fáir menn voru Ijúf-
mannlegri í framkomu, góðvild ihans og
miskunnsemi við menn og málleysingja
var frábær. Þessi ungi leiðangursstjóri
hafði til að bera flesta beztu kosti brezku
þjóðarinnar, þrautseigju, kjark og
órjúfanlega tryggð.
Leiðangurinn á Discovery var mikil
sigurför fyrir Scott og félaga hans. Skip-
ið komst heilu og höldnu gegnum rek-
ísinn, sem Ross hafði farið um hálfri
öid áður. Scott hélt ferðinni ótrauður
áfram og fann brátt ný lönd, sem hann
nefndi eftir þáverandi konungi Breta
og kallaði King Edward VII. land. Við
Ross-.eyju fraus skipið inni og þar var
búizt um til vetursetu. Með vorinu hélt
Scott með nokkra menn i sleðaferð
suður á heimskautslandið og náði suður
til 82. breiddargráðu, eða 200 mílum
sunnar en nokkur maður hafði áður
komizt. Næsta sumar var kalt þar syðra,
— svo kalt, að ísinn, sem hélt skipinu,
haggaði.3t ekki. Búast varð um til vetur-
setu á sömu slóðum í annað sinn. Munaði
minnstu að skipið kæmist efcki heldur
bur.t úr vetrarríkinu á öðru sumri. Það
heppnaðist þó, svo til á síðustu stundu.
Komst skipið heilu og höldnu úr ísnum
og náði heim til Englands. Þótti þessi
rannsóknarleiðangur hin mesta sigur.för
og voru allir leiðangursmennirnir heiðr-
aðir á margvíslegan hátt, þegar heim
kom.
Árið 1907 stjórnaði Shackleton leið-
angri suður í þeim tilgangi að ná til
Suðurpólsins. Vegna vistaskorts urðu
þeir féla.gar að snúa við, er þeir áttu
93 mílur ófarnar til pólsins. Tókst þeLm
að komast heilu og höldnu aftur til
iskips og sigldu heim til Englands, þegar
ísa leys'ti og skipið losnaði úr vetrar-
hrammi.
Þessi misheppnaða tilraun Shackletons
varð til þess, áð Scott fór aftur að hugsa
til suðurferða. Brezku þjóðinni fannst
sem heiður sinn væri í veði og sýndi
það, þegar á reyndi með fégjöfum til
undirbúnings nýjum leiðangri. Scott
leítaði til fyrri félaga sinna og valdi
Robert F. Scott.
flóa, brá skipverjum heidur en ekki í
brún, að sjá þar annað skip fyrir. Var
þar komið Fram, leiðangursskip Roalds
Amundsens. Terra Nova sigldi aftur til
aðalbækistöðva Scotts og gerðu skipverj-
ar þar grein fyrir tíðindum, en sigldu
síðan aftur til Nýja Sjálands, þar sem
skipið skyldi geymt meðan vetur stæði
syðra.
Scott og leiðangursmenn bjuggust nú
sem bezt um til vetursetu. Byggður var
Síðasti afmælisdagur Scotts haldinn hátíðlegur,
nýja menn að auk til ferðarinnar. Leið-
angurinn var mjög vandlega undirbúinn
heima í London. Scott brá sér til Noregs
og keypti þar 115 lesta skip, sem smíðað
hafði verið í Harðangri. Hét það Terra
Nova og reyndist traust og sterkt í átök-
um við ólmar bylgjur hafsins og þunga
ísa.
Hinn 15. júní 1910 lét skipið í haf frá
Cardiíf á Englandi. Um svipað leyti
barst Scott óvænt símskeyti frá eynni
Madeira. Það hljóðaði þannig: — Er á
suðurleið. — Ámundsen.
í nóvemberlok lét Terra Nova í haf
suður frá Nýja Sjálandi. Skiptust á góð
veður, stormar og illviðri. Með skipinu
voru 15 hestar og 33 hundar. Eitt sinn
gerði veður svo illt, að hestarnir gátu
ekki staðið í básum sínum og hundarnir
háru si.g illa í ágjöfinni. Tveir hestar
drápust og einn hundur týndist, en
nokkru af kolum og öðrum varningi
'Skolaði fyrir borð. Leki kom að skipinu
í fárviðri þessu og .stóðu skipverjar dag
og -nótt við austur, þar til slotaði. Allt
' fór þó vel að lokum og kyrrðist sjór, þeg-
ar skipið nálgaðist ísinn. Við -stað þann,
sem siðar nefndist Cape Evans fanns't
ágætur lendingarstaður og þar var vist-
um og öðrum búnaði leiðan'gursins skip-
að á land. Skipið sendi Scott síðan til
Játvarðs sjöunda lands, þar sem setja
á'tti á land f jórá vísindamenn til vetur-
setu. Þegar Terra Nova kom inn á Hval-
skáli fyrir menn og skepnur, matföng
og annan útbúnað leiðangursmánna.
Veitti ekki af að ganga vel frá öllu til
verndar gegn frostum og harðviðrum.
Haustið þar syðra var notað til að flytja
vistir til hirgðastöðva suður á jökulhá-
landið á leið þeirri, sem leiðangursmenn
ætluðu með vorinu til Suðurpólsins. Voru
vistir fluttar allt suður á 35. hreiddargr.
Sumar er á suðurhveli meðan vetur
stendur- hér, eins og kunnugt er. Með
vorinu var lagt upp í ferðina miklu.
Hinn 3. nóvemher 1911 lagði Scott af
-stað með félögum .sínum áleiðis til póls-
ins. Gekk allt að óskum í upphafi f-erðar
og lengi framan af. Hinn 22. d.esember,
þegar lagt var upp frá fertugasta og
fjórða 'tjaldstað var liðinu skipt. Nokkr-
ir héldu aftur norður til aðalbækistöðv-
anna en Scott hélt ferðinni áfram suður
við fimm'ta mann. Félagar hans hétu
Wilson, Bowers, Oat-es og Evans og
koma þeir allir síðar við sögu. Daginn,
isem" leiðir skildu milli áttugustu og
fimmtú og áttugustu og sjöttu hreiddar-
gráðu var kuldinn 18 stig og hæðin 7100
fet yfir sjó.
Þeir félagarnir fimm héldu ferð sinni
áfram ótrauðir og í góðu skapi. Næstu
daga miðaði þeim vel áfram og hinn
16. janúar voru þeir samkvæmt mæling-
um sínum komnir bað itærrí pólnum,
að þeir. bjuggust við að aá hangað næsta
dag.
»
f
Á
(