Tíminn - 06.03.1964, Blaðsíða 7

HLAUP í SKAFTÁ
Framhald af 1. sfSu.
brún á litinn og lagði af henni
brennisteinsfýlu. Þetta var ekk-
ert stundarfyrirbrigði, því að með
hverjum klukkutíma sem leið
hækkaði yfirborð árinnar og hún
gerðist ófrýnilegri á að líta. Sagði
húsfreyjan í Skaftárdal Tímanum
í dag, að svo ör væri vöxturinn,
að hann mætti greina með berum
augum.
Klukkan fjögur mældi Odd-
steinn Kristjánsson, vatnamæling-
ar maður frá Raforkumálaskrif-
stofunni, vatnsmagnið í ánni, og
hafði yfirborð hennar þá hækkað
um tvo metra frá kvöldinu áður.
í þau tvö skipti, sem Skaftá hef-
ur hlaupið áður, hefur hún verið
svona eina viku að afkasta því,
sem hún hefur afkastað í dag, og
má af því marka kraft hlaupsins.
Klukkan átta í kvöld hafði Tím-
inn samband við Svein Gunnars-
son, bónda í Flögu í Skaftártungu,
og sagði hann, að ekki væri svo
gott að gera sér grein fyrir gangi
hlaupsins, þar sem dimmt væri
orðið, en hraði vatnsins virtist
frekar aukast en hitt. Rétt er að
gera sér grein fyrir því, að það
er takmarkað hvað áin hækkar
yfirborð sitt. Eftir það flæðir hún
yfir bakkana og breiðir úr sér.
Sagði Sveinn, að hún hefði þegar
myndað allmikið flóð.
Fréttaritari Tímans á Klaustri
á Síðu skýrði okkur frá því klukk-
an fjögur í dag, að hann fyndi
ekki brennisteinslykt, en Skaftá
væri þar orðin kolmórauð. Rétt
eftir þetta jjjrjuðu Klausturbúar
að finna fýluna og hefur hún auk-
izt æ síðan.
Fyrsta hlaupið í Skaftá, sem
vitað er um, var árið 1955. Það
var allmikið og fannst brenni-
steinslyktin til Akureyrar, Húsa-
víkur og víðar. Næsta hlaup er
árið 1959, en ekki nema smá-
hlaup. í bæði þessi skipti er ekki
nærri eins mikill kraftur og fyrir-
gangur í hlaupunum og nú er.
íbúar Skaftártungu telja hlaup
þetta í alla staði óvenjulegt.
Dr. Sigurður Þórarinsson sagði
Tímanum í dag, að orsök hlaups-
ins í Skaftá gæti verið jarðhiti
innan jökulsins eða eldsumbrot.
Ekki væri gott að segja um það að
svo stöddu, hvort væri. Þegar um
hlaup vegna jarðhita er að ræða,
safnast saman bráðinn snjór, sem
jökullinn þarf að losa sig við.
Skaftá rennur undan Vatnajökli,
norðvestur af Síðujökli þar sem
heitir Skaftárjökull, og þaðan
rennur hún í suðvestur niður Ör-
æfin. Síðan rennur hún í gegnum
Skaftártunguna, meðfram Skálar-
heiði og ut á Síðu. Þar rennur
hún hjá Kirkjubæjarklaustri í
Landbrotsvötn, þar sem hún renn-
ur til sjávar.
Árið 1954 varð allmikið hlaup í
Skeiðará, en ekki lagði neina lykt
frá því norður í land. Eðlilegra
virðist vera, að jarðhitinn í jökl-
inum, sem mestur er í kringum
Grímsvötn, orsaki hlaup í Skeið-
ará, en ekki Skaftá, en úr því
eiga jarðfræðingarnir eftir að
skera.
Rétt er að geta þess, að hinn 26.
febrúar, rétt fyrir miðnætti, sást
á mælum veðurstofunnar, að jarð
skjálfti hafði orðið 10—20 km
vestur af Grímsvötnum, en þar
mun Skaftá eiga upptök sín.
Síðustu fréttir:
Blaðið hafði samband við Reyni
hlíð í Mývatnssveit um tíu í kvöld
og fannst pá greinileg brennisteins
lykt þar. Þoka og mistur var yfir
fjöllum i suðri, og sást því ekki
til Vatnaiökuls i dag. Þá höfðu
þær fregnir borizt í Mývatnssveit
að svo mikil brennisteinslykt
væri á Grímsstöðum á Fjöllum að
lyktin fyndist greinilega af fólki
sem kæmi inn í hús. eftir að hafa
verið úti dálitla stund.
T í M I N N, föstudagurinn 6. marz 1964. —
Þeim þótti
Steinbeck
ör í skapi
(í vetur fór bandaríska nóbel-
skáldið John Steinbeck í boði
til Sovétríkjanna og heimsótti
þá m. a. bækistöðvar stórblaðs
ins Izvestia, þar sem blaðamað-
ur átti viðtal það við hann, er
hér fer á eftir).
Hann er mikill að vallarsýn,
stikar stórutn fram og aftur um
skrifstofuna og styður sig fram
á svartan kvistóttan göngustaf.
Hann dregur annað augað i
pung, einblínir með hinu á ani-
litin í kringum sig og segir:
,,Það gleður mig að vera
staddur hér meðal blaða-
manna. Mér finnst ég vera einn
af ykkur og lít á ykkur sem
jafningja. Þegar ég var strák-
ur, byrjaði ég að læra prent-
verk og stóð löngum við letur
kassann. Prentlærlingar eins
og ég voru kallaðir „djöflar“,
trúlega af því að þeir voru allt
af útataðir prentsvertu."
Og Steinbeck var lönguin
síðar á ævinni í tengslum við
blöð og prentara, því að auk
skáldrita sinna hefur hann allt
af annað veifið ritað beint fyr
ir blöð og tímarit á ferðum
sínum víða um heim. Á styrj-
aldarárunum kærði hann sig
ekkert um að sitja heima í
helgum stein. Hann tók saman
föggur sínar og fór um borð í
herflutningaskip ásamt hundr
uðum landa sinna og hélt til
Evrópu. Þar var hann tíður
gestur á herflugvöllum. Þegar
þýzku nazistarnir gerðu loft-
árásir á London af mestri
heift, var Steinbeck í hópi
þeirra, sem börðust við óvin-
inn. Seinna fór hann á vígvell
ina í Norður-Afríku, var meðal
þeirra, sem gengu á land á
Sikiley, hélt síðan áfram ferð-
inni yfir Ítalíu, hafði ritvélina
ætíð nærhendis. Fréttapistlar
hans, sem birtust jafnóðum í
New York Herald Tribune
voru siðan gefnir út í bókinni
„Once there was a war“. Sjálf-
ur kveðst hann hafa fallizt á
að gefa út þessa bók til að
minna fólk á það sem gerzt
hafði í stríðinu í þeirri von
að svo „hörmuleg mistök" end
urtækju sig ekki. „Fari svo að
menn fremji slíka heimsku að
stofna enn til styrjaldar, yrði
hún vissulega hin síðasta i
héiminum. Og enginn verður
til frásagnar um hana“, sagði
Steinbeck, er bók hans kom
út. Og nú, þegar við stöndum
andspænis skáldinu, fer ekki
milli mála, að hati hann nokk
urn hlut í heimium. þá er það
strið. Skáldið styður afvopn-
un heils hugar og honum er
mikið í mun, að bundinn sé
endir á ótta meðal manna.
Hann talar með fyrirlitningu
um amerísku kenninguna um
„jafnvægi óttans."
„Óttinn er mjög hættulegt
fyrirbæri", segir Steinbeck.
„Eg hef aldrei á ævinni séð
nokkurn mann, sem í hjarta
sínu skalf ekki af hræðslu, þótt
hann væri herklæddur frá
hvirfli til ilja- Óttinn neyðir
okkur til að vopnast. Það verð
ur að útrýma óttanum. Eina
leiðin til að sigrast á honum
er að stofna til samskipta með
al þjóða og skilnings manna á
meðal. Þegar við veltum því
fyrir okkur, hvað greini á
milli Bandaríkjamanna og
Rússa, og hvað sameini þá,
getum við dregið af því aðeins
eina skynsamlega ályktun:
Það er fleira líkt með okkur en
ólíkt. Það er þetta, sem við
verðum að ræða og rita um
og leggja áherzlu á.
Um land sitt talar Stein-
beck með sannri tilfinningu og
lotningu. Það leynir sér ekki,
að hann ann þjóð sinni og
þekkir hana mætavel. Enda
hefur hann oft tekið mal sinn
og ferðazt um land sitt milli
fjalls og fjöru, og það kveðst
hann gera „til að gleyma ekki
landinu.*' - Síðustu bílferðina
um landið fór hann með hund-
inum sínum Charlie og um þá
ferð fjallar hin ágæta bók
hans „Travels with Charlie“
„Charlie dó fyrir nokkrum
mánuðum“, sagði Steinbeck
við okkur og skipti litum.
Hann fór úr einum ham í ann
an á meðan hann ræddi við
okkur, ýmist skellihló hann eða
fylltist hryggð eða ræddi af
reiði og fyrirlitningu um það
sem hann hataðist við og barst
í tal. Höfundurinn, setn reit
Þrúgur reiðinnar, einhverja
djarflegustu bók aldarinnac,
gat ekki farið blíðlegum orð-
um um kynþáttahleypidóma
landa sinna.
„Nú stendur yfir bylting í
heimalandi mínu, bylting Negr
anna“, segir Steinbeck. „Eg
vildi óska, að þið ættuð kost
á að sjá fréttamyndirnar af
Frelsisgöngunni, andlitum
fólksins, sem kom gangandi
langar leiðir til höfuðborgarinn
ar Washington til að berjast
fyrir mannréttindum og frelsi.
Það er hrífandi sjón að horfa
á þessa byltingu. Öll stjómar
kerfi taka breytingum, ekl;i
sízt á hinum síðustu timum. Og
Ameríkumenn eru öðruvísi en
þeir voru áður fyrr, og Amer-
íka er heldur ekki söm. Einu
sinni var ég spurður, hvort ég
tryði á framtíð Ameriku. Og
ég mundi vara hinu sama
nú og ég gerði þá: Ef ég tryði
ekki á framtíð Ameríku, gæti
ég alveg eins skorið af mér
hausinn".
Auðvitað spurðum við Stein-
beck margra spurninga um
ritstörf hans, bókmenntir í
Bandaríkjunum og áform hans.
En skáldinu er lítið um það
gefið að tala um sjálfan sig
JOHN STEINBECK
og hvað hann hefur á prjónun-
um.
„Að skrifa er fyrir mig líkt
og draga andann“, svarar skáld
ið. „Og ég á bágt með að lýsa
því, hvernig, hvers vegna eða
til hvers ég anda. Einn af rit
höfundum ykkar spurði mig
einu sinni hver væri tilgangur
lífsins. Þá vafðist mér tunga
um tönn. Ég held ég hafi
ekki getað sagt annað en eitt-
hvað á þessa leið: Þegar ég cr
svangur, hugsa ég fyrst og
fremst um mat. Þegar mig
þyrstir, leita ég eftir einhverju
til að svala þorstanum. Og
þegar ég á eitthvað vantalað
við fólk, þá sezt ég við að
skrifa bók.“'
Steinbeck hefur látið frá
sér fara meira en þrjátíu bæk-
ur, og eru skáldsögur, simásög-
ur og greinasöfn hans mis-
jöfn, bæði að efni og gæðum.
Sumt er ekki til að státa af.
T. d. er útgáfa fyrstu bókarinn-
ar nokkuð, sem Steinbeck getur
ekki fyrirgefið sér nú orðið.
„Þá bjó ég uppi i fjöllum og
átti að gæta bús þar“, segir
hann. „Þetta var ósköp lítið
verk og löðurmannlegt og ég
hafði nógan tíma. Þá fór ég
að skrifa. Og árangurinn varð
léleg bók, sem útgefandi tók
að sér að gefa út, sem aldrei
skyldi verið hafa.“
Seinna á ævinni kom einhver
dragbítur á ritferil skáldsins.
Bókmenntafræðingar telja yfir-
leitt Steinbeck hafa hálfgert
dagað uppi um tíma á fimmta
áratugnum. Einn þeirra, Lisk,
seim hefur sérstaklega kynnt
sér ritferil Steinbecks, telur
orsakarinnar að leita í fráfalli
Edwards Ricketts, sem var nán
asti vinur og samverkamaður
skáldsins. Þeir sömdu í sam-
einingu þá bók. sem skáldinu
er einna kærust, „Sea of Cort
ez“, sem út kom 1941. Rickett.
sem var líffræðingur, hafði
mikil áhrif á Steinbeck og mót
aði talsvert skoðanir hans. Aðr
ir bókmenntafræðingar telja
hins vegar, að sú hríð, sem aft
urhaldsöflin í Bandaríkjunum
gerðu að frjálslyndum mönn-
utn og ofsóttu þá, hafi lamað
skáldgáfu Steinbecks um tíma.
„Það hefur alltaf verið hætta
á fasisma í Ameríku“ segir
Steinbeck. „Afturhaldsöfl hafa
sífellt skotið rótum í jarðvegi
þar, og er hægt að rekja það
alla leið til tíma byltingarinn
ar, að ég ekki tali um McCarthy
og hans samherja, og hann haf
ið þið sjálfsagt heyrt um.“
Steinbeck telur Arthur Mill
er mesta leikritaskáld núlifandi
og einkum nefnir hann leikrit
ið „Sölumaður deyr“, sem sér
stakt afrek á ferli hans. Um
Dreiser fórust Steinbeck orð
á þessa leið: „Dreiser er faðir
nútímaskáldsögunnar amer-
ísku“, en bætti svo brosandi
við: „En hann skrifaði tnjög
lélega ensku. Eg býzt við, að
bækur hans njóti sín miklu bet
ur í þýðingum". Er við spurð-
um um Faulkner og áhrif hans
á áðra ameríska höfunda, svar
aði Steinbeek dálítið gremju-
lega, af hverju sem það var:
„Ritverk mín eiga ekkert skylt
við Faulkner."
Þá spurðum við hann um rit-
verk þau, sem Hemingway
hefði látið eftir sig í handriti.
„Eg er nákunnugur ekkju
Hemingways“, svaraði hann.
„Hún hefur að vísu mörg hand
rit, en handrit er ekki ætíð það
sama og fullsmíðuð saga. Ann
ars minntist Hemingway á það
í mín eyru, að hann hefði lo-c
ið við skáldsögur, sem ekki
hafa enn verið gefnar út.“
Steinbeck kvaðst hafa fylgzt
af áhuga með umræðunum í
Leningrad fyrir nokkru, þar
sem rætt var um örlög skáld-
sögunnar á 20. öld. Nokkrir
héldu því fram, einkum rit-
höfundar frá kapitalisku lönd-
unum, að á okkar öld, einkum
á henni ofanveðri, á hinum
hraðfleyga tíma kjarnorkunnar
væri skáldsagan deyjandi bók-
menntaform og kæmu önnur
minni eða samþjappaðir í henn
ar stað. Þegar við spurðum
Steinbeck um álit hans á
þessu, svaraði hann stór-
hneykslaður:
“Hvernig getur nokkrum
manni dottið í hug að segja
annað eins? Skáldsagan líður
ekki undir lok fyrr en rithöf-
undar hætta að draga andann
og bókmenntir eru ekki lengur
skapaðar. Ekki hætti ég að
skrifa skáldsögur meðan ég
lifi.”
“Hverja skáldsögu yðar þyk-
ir yður vænst um?”
“Það á ég bágt með að segja.
Ég missi áhuga á skáldsögum
mínum um leið og ég hef lokið
við þær af því að ég veit allt,
sem í þeim gerist. Eg veit
hvernig þær urðu til. Eftir
það hef ég ekki áhuga á öðru
en því sem á eftir að gerast
óunnum verkum í framtíðinni.
Síðan spyrjum við hann um
vinnubrögðin
“Eg skrifa allt með blýanti,
nota aldrei ritvél. En það er
svo sem sama, með hverju
skrifað er, aðalatriðið að hafa
eitthvað að segja, sem er þess
virði að festa það á blað. Eg
hef yndi af alls konar tónlist,
jazz engu síður en annarri. Þó
get ég ekki neitað því, að ég
er meira gefinn fyrir svokall-
aða alvarlega músík, fer oft á
tónleika. Og ég les allt, sem
ég fæ upp í hendurnar, líka
leynilögreglusögur og skrítlur
Sennilega hef ég þó mest gam
an af sagnfræði. Það er gleði-
legt, að við höfum eignazt
marga bráðefnilega rithöfunda
vestra seinni árin. þeir hafa
bæði mikla hæfileika og eru
Framhald á 9. siðu.
/