Vísir - 21.12.1957, Blaðsíða 13

JÓLABLAÐ VÍSIS
13
Gils (mií önt ii n tíssntt;
Alþingisumræðurnar
11 m
©g
liótamerm
Svo segir í Egils sögu Skalla-
grímssonar, þar sem lýst er
hirðlífi hjá Haraldi konungi
hárfagra: „Af öllum hirðmönn-
um virði konungur mest skáld
sín; þeir skipuðu annað önd-
vegi.“ Þorbjörn hornklofi orti
um örlæti Haralds konungs í
gai'ð skálda:
Á gerðurn sér þeira
ok á gullbaugum,
at eru í kunnleikum við konung:
Feldum ráða rauðum
ok vel fagrrenduðum,
sverðum silfrvöfðum,
serkjum hringofnum,
gylltum andfetlum
ok gröfnum hjálmum,
hringum handbærum,
er þeim Haraldr valdi.
Slík voru kjör mikilhæíra
hirðskála á þeim tímum og all-
lengi síðan. Skáldskapur var
talinn ein hin dýrmætasta giöí
guðanna, og þeir, sem slikri
íþrótt voru búnir, áttu greiðan
aðgang að sölum þjó&höfðmgja.
Með einhverjum hætti urðu
íslendingar einir til að halda
uppi dróttkvæðum, þegar fram
liðu stundir. íslenzk skáld ferð-
uðust milli þjóðhöfðingja, fluttu
þeim kvæðá og þágu að bragar-
launum hirðvist og margvísleg-
ar gjaíir, oft hinar mestu ger-
semar. Var hirðskáldum allvel
tekið í Noregi allt fram á 13.
öld, en þá sáust þess þó ýmis
merki, að bicmatímar drótt-
kvæðanna væru senn taldir.
Viðhorfið gagnvart skáldunum
var breytt og veraldargengi
þeirra þvarr stórum. Eftir að
sleppir Snorra Sturlusyni og
frændum hans, Sturlu Þórðar-
syni og Ólafi hvítaskáldi, tókst
fáum íslenzkum Ijóðasmiðum
að ryðja sér braut erlendis til
viðurkenningar og frægðar.
Reyndar þótti ávallt nokkur
heiður að yrkja vel, en þeir
tímar voru hjá liðnir, að hin
goðborna íþrótt væri vænleg til
fjár og frama á veraldarvísu.
Norskt skáld hlýtur
skáldalaun írá
íslendir.gum.
Þess finnast dæmi á lýðveld-
Istímanum, að íslen? r.ir höfð-
ingjar gáfu skáldunum ' jafir og
gultíLí jafnve: stundurn kvæba-
Jaun fyrii umsámin verk. í
Laxdæíu segir frá því, a£ Úlfi
Uggasyni hafi verið goldið
rausnarlega fyrir Húsdrápu, er
hann orti um Ólaf pá í Hjarðar-
holti og bæjarsmíð haiis.
Heiðnir menn keyptu skáld til
að yrkja níð um Þorvald Koð-
ránsson og Fric'rik biskup, er
þeir hófu kistniboð á íslandi.
Skemmtilegt dæmi um íslenzk
skáldalaun af almannafé fellst
í frásögn Heimskringlu af við-
skiptum íslendinga og Norð-
mannsins Eyvindar skáldaspill-
is Finnssonar. Þar segir svo:
„Eyvindur orti drápu um
alla íslendinga, er þeir launuðu
svo, að hver bóndi gaf honum
skattpening; stóð sá þrjá pen-
inga silfurs vegna og hvítur
í skor. En er silfrið kom fram á
alþingi, þá réðu menn það af
að fá smiði til þess að skíra
slifrið; síðan var gjörr af feld-
ardálkur, en þar af var greitt
smíðarkaupið; þá stóð dálkurinn
fimm tugi marka.“
Engum sögum fer um tilefni
þess, að Eyvindur orti drápuna.
En hér mun getið um fyrstu
skáldalaunin, sem íslendingar
lögðu fram sameiginlega, hvort
sem alþingi eða almenn samtök j
með öðrum hætti hafa staðið að
þeirri ráðstöfun.
íslenzkt skáld hlýtur
viðurkenningu aí
almannaíé.
Nokkuð mun það hafa tíðk-
azt, að íslenzkir höfðingjar á
miðöldum launuðu skáldmælt-
um mönnum verk þeirra. Þar
var þó aðsins um að ræða
sæmdir eða fé, sem einstaklin.gr ;
létu falla í hlut skáldanns.
Þjr.ðarheildin átti þar eng:
hlut að máli.
Það mun vera í fyrsta- skip i
árið 1819. sem íslenzkt skáb
hlýtur viðkenningu af almann
fé. Það ár veit.ti Danakonungur
séra Jóni ÞnHákssyni á Eægisá
,,en aarlig Gratification af 40
Rd. i Sölv.“ Um svipað leyti
fékk séra Jón 270 ríkisdala
gjöf frá félagi einu í Englandi,
sem verðlaunaði skáld og rit-
höfunda. Síðan kom það ekki
fvrir, að skáldskapur íslenzks.
manns væri launaður úr opin-
berum sjóði. fyrr en alþingi
hafði fengið fjárveiting; . :.!-
ið í sínar hendúr með si , . -
skránni 1874.
»Gims - 7 -ainn ú r
Skcftai'cUstýsIu".
Hér á eftir verður reýnt að
gefa nokkra hugmynd ura við-
horf alþingis íslendinga áíýrns-
um tímum til bókmennta og
lista. Að sjálfsögðu er. ekki
unnt að rekja umræður neriíá
að mjög litlu leyti, því að mörg
orð hafa fallið um þessi máJ,
frá því er þau komu fyrst á
dágskrá þingsins. Hljóta hátt-
virtir alþingismenn að koma
til dyranna eins og þeir eru
klæddir, hvort sem einhverj-
um kann að lika betur eða ver.
Árið 1875 var í fyrsta sinn
samið og samþykkt fjárlaga-
frumvarp af löggjafarþingi á
íslandi. Hvergi sést þai' að því
vikið, að bókmenntir og listir
skuli njóta stuðnings á fjárlög-
um.
Á öði'u fjárlagaþinginu, 1877,
ríkti einnig órofin þögn um
þessi mál. Það var fyrst á þing-
inu 1879, að umræður nuj.ust
um skáldalaun. Þá bar séra Páll
Pálsson, þingmaður Skaftfell-
inga, fram tillögu þess efnis, að
veittur skuli „styrkur til skáld-
anna Matthíasar Jochumsson-
ar og Steingríms Thorsteinsson,
400 kr. á ári til hvors, og til
Páls gullsmiðs Þorkelssonar
2000 kr. styrkur, til að ferðast
til útlanda að læra að slípa
gimsteina.“'
Framsögumaður fjárlaga-!
nefndar var Grímur skáld
Grímur Thomsen.
Thomsen. Hann var sparsamur
lá fé landssjóðs, enda hlaut til-
laga þessi eigi mjúkar viðtökur
hjá honum. Spottaðist Grímur
að tillögunni og kallaðd han;
j „gimsteininn úr Skaftafells-
sýslu“. Hér á landi væri margt
ógert, og væri sú þörfin áreið-
anlega ekki brýnust, að eyða
! landsfé til að kenna mönnum
[að 'slípa gimsteina. Að því e:
; snerti viðurkenningu til skáld-
• anna sagði Grímur, að gengið
væri fram hjá Benedikt Grön-
i dnl, sem ætti ekki síður verð-
laun skilið en hinir. Ekki
’-vaðst hann þó mæla með því,
að Gröndal yrði bætt í hópinn.
heldur bæri að fella tillöguna
um styrkinn til Steingríms o.g
Matthíasar. Kvað Grímur rétt,
að „hver þingmaður líti i sitt

Steingrímur Thorsteinsson.
eigið brjóst og íhugi, hvar það
muni lenda, ef farið er að launa
skáldum hér á landi, sem eru
fleiri að tiltölu en í nokkru öðru
landi.“
Úrslit atkvæðagreiðslu urðu
þau, að styrkurinn til séra
Matthíasar var felldur með 12,
atkv. gegn 4, en til Steingríms
með 11 gegn 4. „Gimsteina-
slíparinn" hlaut 2 atkv. en 16
voru á móti.
Á þinginu 1881 báru þrír al-
þingismenn, þeir Bergur Thor-
berg, Eiríkur Kúld og' Magnús
Stephensen, fram tillögu um að
veita „skáldunum Benedikt
Gröndal, Matthíasi Jochums-
syni og Síeingrími Thorsteins-
son 1000 kr. hverjum". Tillagan
var samþykkt í efri deild, en
neðri deild felldi styrkveiting-
una.
Árið 1889 sótti Gestur skáld
Pálsson um 600 kr. styrk á
ári, tvö ár hin næstu, til rit-
darfa. Þórarinn prófastur Böðv-
arsson flutti tillögu um stuðn-
ing við Gest. Hann mælti m. a.
á þessa leið fyrir tillögu sinni:
„Það sem aðrar þjóðir álíta
einna mest menntandi fyrir sig,
Gestur Pálsson.
| sögur og leikrit, af því höfum
jvér' nær ekkert haft í margar
aldir. Nú stendur svo á, að vér
höfum efnilegan mann, sem
fús er á að gefa sig við sögurit-
un og leikrita, en'er ekki svo
efnum búinn, aS hann geti það,
og því síður svo, að hann geti
af eigin rammleik komið á
prent því, sem hann ritaði. Eg
álít því, að það gæti orðið land-
inu til gagns og sóma í mörgum
greinum, ef slíkur maður væri
styrktur. .... Það er sjálfsagt,
að þetta er nýmæli hér á landi,
en það er nýmæli sem því
heldur ætti að taka til greina,
af því að það er viðurkennt, að
skáldskapur og leikrit hafa
meiri áhrif á þjóðarandann en.
flest annað.“
Styrkveitingin til Gests var
felld í neðri deild með þrettán
atkv. gegn sjö.
Maííhías og
Torfhildur.
Á alþingi 1891 voru í fyrsta
skipti samþykktar tillögur uni
skáldastyrki. Bar þá fjárlaga-
nefnd neðri deildar fram tillögu
um að veita frú Thorflhildi Þ.
Hólm 500 kr. styrk á ári „til
ritstarfa" og 1000 kr. „skálda-
laun til séra Matthíasar Joch-
iunssonar.“
Torfhildur Hólm var eina ís-
lenzka konan, sem fékkst að
ráði við ritstörf um þessar
mundir. Voru bækur hennar
mikið lesnar og nutu vinsælda,
þótt skáldskapnum væri áfátt.
Hlaut tillagan um styrk til
Torfhildar góðan byr, þótt
kynlegt megi telja að veita
henni ritstyrk úr landssjóði
fyrstri allra íslendinga, meðan
skáld eins og Grímur Thomsen,
Benedikt Gröndal og Stein-
grímur Thorsteinsson höfðu
enga viðurkenningu hlotið. Einn
þingmanna kvaðst fylgja til-
lögunni vegna þess að Torf-
hildur væri „sá fyrsti kven-
maður, sem hefur sent bænar-
skrá til þingsins um styrk til
bókmennta.“ Annar segist ekki
vilja „dæma um „æsthetiska1*
þýðingu ritverka frú Torfhildar
Hólm, en ég dáist að þeirri
„energi“, sem þessi fátæka
kona hefur sýnt, og það er allr-
ar virðingar og viðurkenningar
vert.“ — Samþykkti neðri
deild báðar tillögurnar.
Nú kom til kasta efri deildar.
Reyndist Torfnildur njóta þar
slíkrar hylli, að styrkveitingin
til hennar var samþykkt mót-
atkvæðalaust. Allt aðrar undir-
tektir fékk tillagan um fjár-