Vísir - 21.12.1957, Blaðsíða 25

2.1
JÓLABLAÐ VÍSIS
ÁNIÐ
Frarnh. af bls. 7:
þeir fýlafeitina í stað smjörs.
Fiðrið af þessum fugli er að-
eins notað til eldsneytis.“
Fátæklingafjöldinn þjakar.
Að síðustu fer sýslumaður
þessum orðum almennt um á-
standið:
„AHan annmarka hinna at-
vinnuveganna bættu fiskveið-
arnar áður. Síðan vandræðin
skullu á hafa eyjarskeggjar að
mestu lifað á lánum hjá verzl-
uninni. Þeir eru þess vegna
komnir í miklar skuldir, svo að
.mjög fáir hafa getað notfært
sér þá konunglegu náð að greiða
aðeins helminginn. Afgjalda-
skuldir eyjarskeggja enu einnig
miklar, vegna þess að þeir hafa
ekki getað greitt þær í fríðu síð-
an fiskleysið kom upp á. Hafa
afgjöldin reiknuð til peninga
hækkað í samræmi við hið háa
fiskverð. Jarðirnar og túnin eru
í niðurníðslu, vegna efnaleysis
eyjarskeggja. Höfuðorsök fá-
tæktar eyjarskeggja er afla-
leysið, og svo það, að hinir
gömlu eyjarskeggjar eru dán-
ir og í þeirra stað innfluttir úr
nærsýslum, einkum í síðasta
hallæri, nýir íbúar, ákaflega fá-
tækir, og ef til vill ekki hinir
aðjusömustu, einnig lausafólk
af báðum kynjum, sem hér hef-
ur fest ráð sitt og setzt að. Fá-
tæklingafjöldinn þjakar þeim,
sem taldir eru betur stæðir, sök-
um framfæris þeirra og sjúk-
linga sveitarinnar. Auk þess eru
tómthúsmennirnir nú sveitinni
til byrði, vegna þess að eina lífs
björg þeirra, sú vinna, sem til
fellur við verzlunai’staðinn,
'kemur nú í hlut hinna fátækari
bænda. Tómthúsin voru að
fornu yfir 40 að tölu, en nú er
aðeins búið 1 sjö þeii’ra. Þessir1
húsmenn hjálpuðu til við
íiskverlcunina og stunduðu
einnig fiskveiði sér til ábata.“
Þessi lýsing ber ljóslega með
sér, hversu þröngt hefur verið
í búi. Þegar menn eru orðnir
rajög aðþrengdir og sjá fá ráð
til bjargráða, leiðast þeir á
stundum til afbrota og örþrifa,
sem aldrei mundi að þeim
hvarfla að fremja, ef allt væri
með felldu. Hér verður sagt frá
atburðum, sem gerðust í Vest-
mannaeyjmn árið 1790, er fram
ið var hið versta óhæfuverk í
fjáraflaskyni.
2.
Á síðustu áratugum 18. aldar
bjó á Vilborgarstöðum í Vest-
mannaeyjum Bjarni Björnsson,
Skaftfellingur að ætterni, fædd-
ur um árið 1762 að Ásgarðd í
Skaftártungu. Líklega hefur
Bjarni flutzt út í Eyjar undan
Skaftáreldum, þó ekki sé þess
getið í skýrslum sóknarpresta
um þá mannflutninga.
Kona Bjarna var Ingibjörg
Hreiðarsdóttir frá Kirkjubæ
þar í Eyjum. Gengu þau í
hjónaband 7. október 1787 og
var Bjarni þá 25 ára að aldri, en
Ingibjörg 27 ára. Árið 1792 voru
þau búin að eignast 4 börn, attestum að austan, sem hann
Guðríði, Svein, Guðríði og Vig- hefði séð. Lauk hann bréfinu
dísi, en Guðríður eldri dó árið með þeirn ummælum, að Bjarni
1787. Bjarni bjó enn á Vilborg- hefði ekkert fengið af fyrri fjár •
arstöðum árið 1790, og var þá söfnuninni, en ætti þó engan
,einast.a
lifandi grip og hefði
útlifaða kú að láni“.
vinnumaður hjá honum maður
að nafni Eyjólfur Eyjólfsson.
'Um Bjarna bónda gengu þau
munnmæli í æsku Hannesar Vrcglega gefið fermingarbarn.
lóðs í Nýja-Kastala, að hann
hefði verið mesta svaðamenni| bað heitorð hafði verið gefið
og látið mikið. Fór hann mikið hpim 5pm fh,Ha aff”” 4
með 'byssu og gortaði mikið af
,'leikni sinni með hana.
En hvernig sem því er varið,
leikur naumast vafi á því, að
Bjarni Björnsson var um margt
mikilhæfur maður, góður smið-
! ur og þrekmaður á marga lund.
Veður ævi hans rakin nánar
síðar í þessurn þætti.
FIúíö undán Skaftárcldum.
Um sömu mundir bjó á hálf-
lendunni á Vesturhúsum Bjarni
Sigvaldason, bóndi, frá Jórvík
í Álftaveri. Flúði hann út í Eyj-
ar undan Skaftáreldum, ásamt
konu sinni, Ragnhildi Þor-
steinsdóttur. Þangað komu þau
sumarið 1784, þegar hamfarirn-
ar voru í almætti sínu, ásamt
Steinunni Runólfsdóttur, móð-
þeim, sem flytja vildu aftur á
jarðir sínar á jarðeldasvæðun-
um, að þeir skyldu fá 10 ríkis-
dala styrk, en annars ekkert.
Þessum skilmálum hefur Bjarni:
ekki viljað ganga að. Hann
flosnaði upp frá Vesturhúsum,
og fékk þá inni í tómthúsinu að
Löndum og þar var hann árið
1791. Þá var vinnumaður hjá
honum ísleifur Rafnkelsson,
fæddur árið 1770, óskilgetinn.
Hann var fermdur árið 1787, þá
orðinn 17 ára gamall, efth’ 7
ára undirbúning undir ferming-
una. Mætti það benda til þess
að hann hafi verið treglega gef-
inn, enda segir prestur í ferm-
ingarskýslunni hann mjög
skilningslítinn.
Um þessar mundir var kon-
ungsjörðin Miðhús í eyði og
hafði verið um nokkurt skeið.
Bjargsíg hefir Iengi verið ein helzta leið Vestmannaeyinga 1
til að afla sér vista, eins og getið er í greininni.
undir nafninu Páll skáldi, því barði nú Filippus mörg högg og
að hann var skáld gott.
í skjóli Klogs var Filippus
Eyjólfsson til húsa í eyðibænum
á Miðhúsum. Fleira fólk var
þar ekki, en í úthýsi voru tveir
tómthúsmenn.
Filippus var orðinn háaldrað-
ur, kominn á áttræðisaldur, og
hrumur nokkuð svo. Hann
hafði búið á Búastöðum og
Stakkagerði í Eýjum um langt
skeið, og’ var talinn vera nokk-
uð við efni. Hann var í betri
bænda röð. Honum var
s.tór í höfuðið, og féll hanmí
fljótlega í ómegin. Lá hamn'
lengi meðvitundarlaus í sáruro,
sínum. Hafði hann hlotið marga
og mikla áverka, meðal annar-j
átta sár á höfði.
Filippus lcærir.
Þegar Filippus raknaði aftuh
við, voru árásarmennirnir horfn,
ir á brott. Þeir höfðu stolið pen-
ingakistli hans. Þar átti hanrt
geymda 11 ríkisdali og var þao
um' Mokkur fjárhæð á þeirra tíma
'langt skeið falin hreppstjórn vísu.
og er vafalaust, að hann gegndi | Filippus hafði talið sig bera,
þeim störfum frá 1 < 56 lli3, kennsl á annan árásarmanninn,
að hann var settur af embætti ísleif Rafnkelsson, og kærðg
fyrir slæglegt bókhald. Um hann daginn eftir til sýslu-
árabil var hann skólastjóri við manns fyrir árásina og þjófnað-
barnaskðlann, sem stofnaður jnn, j
var í Vestmannaeyjum árið I
1745 og starfaði að minnsta I Um Þessar mundir var Jóra
kosti frá því ári og þangað til Eiríksson yngri sýslumaður 1
árið 1766. Hin síðari ár veitti Vestmannaeyjum. Hafði hamí
'Nathanael Gizurarson skólan- tekið við sýslunni 19. marz;
Séð til hafnarmnar £ Vestmannaeyjum. Miðhús ber uni það bil
í skarðið milli klettanna,aðeins til liægri við miðju myndarinnar.
ur hennar. Þau höfðu aðéins
búið eitt ár í Jórvík, þegar elds-
umbrotin byrjuðu. Misstu þau
allan sinn bústofn, nema eina
kú, sem þau seldu hálfdauða
sér til matbjargar. Fótgangandi
héldu þau vestur yfir Mýrdals-
sand og vötnin, en í Jórvík urðu
þau að skilja eftir það, sem þau
áttu í fatnaði og búsgagni.
Þegar hér var komið, höfðu þau
hjónin eignazt tvö börn, og voru
bæði dáin, þegar komið var út
í Eyjar. Frumburður þeirra dó
af vosbúð og hungri á ferðalag-
inu vestur sveitir. Þessi frá-
sögn urn Bjarna og fjölskyldu
hans er .tekin eftir bréfi séra
Guðmundar Högnasonar á
Kirkjubæ frá 6. okt. 1786. í
bréfinu lagði prestur með því,
að Bjarni fengi nokkurn styrk
úr ko'fiektusjóði, sem safnazt
hafði erlendis til bjargar nauð-
stöddum mönnum. Séra Guð-
mundur skýrði ennfremur frá
því, að Bjarni og hans fólk væri
sæmilegt til atorku samkvæmt
Hún. var örskammt frá Garð-
inum, Dönskuhúsum, verzlun-
arstöðvum konungsverzlunar-
innar, sem þá voru inni í
Skanzinum, hinu forna virki, er
Pétur Nansen borgarstjóri í
Kaupmannahöfn lét gera eftir
Tyrkjarán um verzlunarhús sín.
um forstöðu.
1787. Jón var bróðir Jóns kon-
Filippus var nú kominn af , fm’enzráðs, hins mætasta gáfu-«
fótum fram, vinum horfinn ein- manns> en bafði ekki gáfur á
setumaður i bæjarhúsunum á . borð við hann. Hann hafði lagi
Miðhúsum. . stund á lögfræði við Kaup-
j mannahafnarháskóla, en lauk:
j.ekki prófi. Árið 1777 varð hanfi
' umboðsmaður Flögujarða og
3.
Nóttina milli 9. og 10. febrú-
ar árið 1790 var stórveðurs-
stormur af austri, með regni og
íjódrifi. Yeður var ófýsilegt og
ekki útlit fyrir sjóveður með
morgunsárinu, svo að erigin sál
: var á ferli. Undir miðnætti réð- I
Iust tveir menn inn á Filippus, I
þar sem- hann lá allsnakinn í
rúmi síníi, eins og þá var títt, I
wans rviog Kaupmaour nytjaöi og í fasta svefni. Síðar kom í
Miðhús um þessar mundir. Ijós, að þetta voru Eyjólfur Eyj-
Hafði hann mikið bú, enda mun ólfsson, vinnumaður Bjarna
hann og Appolónía, kona hans, Björnssonar bónda á Vilborg-
hafa verið umsvifafólk og veit-
reisti bú að Ljótarstöðum í
Skaftártungu. Þar bjó hanni
þangað til vorið 1784. Þá hafði
hann misst allan fénað sinn og
fluttist þá að Nýjabæ í Ölfuái*
Þar bjó hann þangað til hanrt
fluttist til Vestmannaeýja. Var
hann settur þar sýslumaður 9,
ágúst 1786, en fór þangað ekkl
1 fyrri en vorið eftir. Jón fékk
I síðan skipan fyrir sýslunni og
var sýslumaður í Eyjum þang-
að til hann andaðist 8. desember
1796. Jón var fyrst til heimilis
á Oddsstöðum, en 1788 reisti
hann bú í Stakkagerði, og’ bjó
til dauðadags. Jón var
arstöðum, og ísléifur Rafnkels- ,
I þar
ul. Þau ólu upp á sínum snær- son, vinnumaður Bjarna Sig- . , „
um börn Jóns Eyjólfssonar und-j valdasonar, tómthúsmanns á mein æ§ui ma ur, og a ic.vi
irkaupmanns og Hólmfríðar,' Löndum. , i fullu tre vxð oroamenn þa, sem
dóttur séra Benedikts á Ofan- I ísleifur tók Filippus heljar- .0^ uppi um þessar mundn'
leiti, þegar þau urðu munaðar- ' tökum, og hélt honum, meðan
laus. Hólmfríður dó árið 1784, Eyjólfi barði hann með páli, Var hann í vitoirði?
en Jón, maður hennar, mun þá hvert höggið af öðru. Særðist j Jón sýslumaður skipaði BrynJ
hafa verið fallinn frá fyrir Filippus allmikið á höfðd, en ólf Brynjólfsson sækjanda i
nokkru. Klog kostaði Pál til samt missti hann ekki meðvit- máli Filippusar. Ilann hafði um
lærdóms meðan fé hrökk til, | und. Árásarmennirmr hörfðuðu nokkurt skeið verið settug
og gifti Þuríði, systur hans. 'nú út fyrir, en komu innan sýslumaður í Vestmannaeyjum,
Páll varð síðan prestur á stundar aftur og réðust að nýju en þessi skipan mæltist illa
Kirkjubæ og gekk venjulega á Filippus með offorsi. Eyjólfur fyrir, því misjafnt orð fór a£
i