Morgunblaðið - 30.04.1933, Blaðsíða 5

íslenska vikan 1933.
MORGUNBLAÐIÐ
1
JfflorguuWaMd
H.Í. Árvakur, IUr*í»Ttk,
Sititjðrar: Jön Kjartanaaon.
Valtýr Stafánaaon.
Sltatjörn og afgrainala:
Auaturatrœtl 8. — Siaai 1*00.
A.UKlýaln*raatjörl: H. Hafbarff.
áUKlýalnaraakrifatofa:
Auaturatrœtl 17. — Slaal 8700
SalHaalmar:
Jön Kjartanaaon nr. <741.
Valtýr Stefánaaon nr. 41X0.
H. Hafberg nr. 1770.
iakrlftaKlald:
Innanlanda kr. 1.00 á mánuSl.
Utanlanda kr. 1.50 á aaánuSl.
t lauaaaölu 10 aura alntaklS.
10 aura maS Laabök.
Trúin á landiö.
* Verklegum framkvæmduin ís-
lendinga miðar áfram með ári
hverju.
Ný fyrirtæki rísa upp, nýjar
starfs- og atvinnugreinir bætast
A-ið í athafnalífi þjóðarinnar.
Hver er sá kyngimáttur, er
þessu veldur ?
Landið er hið sama og áður,
hýður þjóðinni í raun og veru
sömu atvinnu- og lífsskilyrði nii
og fyr á öldum, meðan kyrstaða
ríkti hjer á öllum sviðum.
Hver er breytingin?
Trúin á landið hefir aukist.
Áður var sónninn þessi, þegar
einhverjum nýmælum var hreyft:
..Það er ekki til neins“.
Við erum svo fáir, fátækir,
smáir, vanmegnugir, vankunnandi.
Úrtölurnar drápu kjarkinn.
Þjóðin hafði lært að berja sjer.
Þjóðin var altaf að berja sjer.
Barlómurinn var þjóðsöngur, ekki
síður en „Eldgamla ísafold".
Það er þetta sem hefir breyst.
Nú trúa menn á landið, trvia
á möguleika þjóðarinnar til fram-
fara. Við það vex kjarkurinn,
áræðið, framtakið.
íslenska \dkan er ávöxtur þess
framfarahugar, er ríkir meðal
þjóðar vorrar.
Einu sinni á ári er hugum
manna að því beint, hvar við
stöndum á sviði hinna verklegu
framkvæmda.
Þá taka íslenskir atvinnurek-
endur, framleiðendur, fram það
sem þeir hafa unnið, bera saman
nútíð og liðna tíð, athuga og sýna
hvað áunnist hefir síðan seinast.
Og öllum almenningi er gefinn
kostur á að veita þessu eftirtekt.
íslenska vikan er árleg hátíðar-
vika hins íslenska framtaks, hún
er auglýsing þess, lyftistöng þess,
hiin er þjóðleg vakning atvinnu-
vega vorra, og mun því verða í
heiðri höfð, meðan áfram er hald-
ið og tniin á landið vekur menn
til nýrra og nýrra starfa.
r
Islenska uikan.
formaöur framkuŒmðanefnðar „íslensku
uikunnar“ skýrir frd starfseminni.
Forgöngumenn íslensku vikunn-
ar í fyrra ætluðust til þess að
starfseminni }Trði haldið áfram í
framtíðinni. Þess vegna byrjaði
framkvæmdanefndin þegar á þ\ú
að undirbúa stofnun skipulags-
bundins fjelagskapar um málefni
þessi um land alt. Ekki var sá
undirbúningur þó svo langt á veg
kominn um síðustu áramót, að
fært þætti að fela þeim fjelagskap
framkvæmdir um íslensku vikuna
á þessu ári. Forgöngumennirnir
fólu því framkvæmdanefndinni
frá því í fyrra að sjá um allar
framkvæmdir að þessu sinni. jafn
hliða því að halda áfram undir-
búningi fjelagsstofnunarinnar.
Morgunblaðið hefir átt tal við
formann framkvæmdanefndar ís-
lensku vikunnar, Helga Bergs
framkvæmdastjóra og spurt hann
um árangur íslensku vikunnar í
fyrra og framtíðarhorfur þess-
arar hreyfingar hjer á landi. Fer
hjer á eftir frásögn hans.
Samtal við Helga Bergs.
Talið barst fyrst að tildrögum
þess að íslenska vikan komst á.
— Þegar fyrsta íslenska vikan
var haldin hjer í aprílmánuði i
fyrra, var um algert nýmæli að
ræða hjer á landi, sagði Helgi
Bergs. En hliðstæð starfsemi var
fyrir löngu hafin í ýmsum lönd-
um, fjær og nær, meðal þeirra
þjóða, sem vildu búa að sínu.
Margar af þessum þjóðum standa
oss íslendingum miklu framar um
það að geta verið sjálfbjarga með
eigir. framleiðslu, en þær komu
þó auga á það á undan oss hver
nanðsyn það er, að búa *em mest
að sínu og haga framleiðslu eftir
því. Það var ekki fyr en hinn lam-
andi hrammur viðskiftakreppunn-
ar hafði snortið oss, að vjer fór-
um að rumskast og fengum auga-
stað á þessu.
Það var hið fyrsta, sem vjer
rákum augun í. að í algeru grand*
varaleysi höfðum vjer árlega flutt
inn fyrir stórfje allskonar fisk-
tegundir, kjöt og aðrar landbún-
aðarafurðir, þrátt fvrir það, að
þetta eru lielstu framleiðsluvörur
vorar. Og — meira að segja —
höfðum vjer verið svo skamm-
sýnir að flytja inn hey frá út-
löndum í stórum stíl. Einnig höfð-
um vjer flutt inn mikið af smjöri
og ostum, sem eðlilega eiga að
vera aðalframleiðsluvörur hins ís-
lenska landbimaðar.
Smjörlíki keyptum vjer um mörg
ár frá þeim löndum, er engu betri
aðstöðu höfðu til þess að fram-
leiða það lieldur en vjer. 01 og
gosdrykki keyptum vjer líka af
útlendingum, þrátt fyrir það, að
hvergi í heimi er til betra i*atn en
hjer. en gott vatn er skilyrði þess
að hægt sje að framleiða góðar
tegundir öls og gosdrykkja. Sem
betur fer mun nú þessum innflutn-
ingi lokið að mestu. og hafa mi
margir íslendingar atvinnu og
hagnað af framleiðslu þeirra.
Vjer höfum einnig flutt inn
ógrynni af garðávöxtum og alls
konar kálmeti, enda þótt víðast
hvar í landinu sje skilyrði til þess
að framleiða þær vörur. Egg höf-
um vjer líka keypt frá útlöndum
fyrir stórfje árlega, þrátt fyrir
það að hjer eru afargóð skilyrði
til alifuglaræktar, ef saman fer
þekking óg glögg athugun.
Alls konar fatnað, nærfatnað,
ytri föt, yfirhafnir, soklta o. s-
frv. höfum vjer keypt af öðrum
þjóðum — ekki aðeins efnið, held-
ur einnig vinnuna við framleiðsl-
una, rjett eins og hjer væri ekki
til fólk, sem kynni að tæta ullina
vora, sauma og prjóna!
Húðir og skinn seljum vjer enn
til útlanda fyrir sáralítið verð, en
kaupum í staðinn siituð skinn og
alls konar tilbúnar skinnvörur.
Með erlendum skipum höfum
vjer flutt varning að og frá land-
inu og eins milli hafna innan
lands, og íslendingar hafa að
nauðsynjalausu ferðast með út-
lendum skipum, i stað þess að
ferðast með sínum eigin skipum.
Alt þetta og margt fleira kom
til athugunar, þegar ráðist var
í það í fyrra að stofna til ís-
lenskrar viku.
Árangur íslensku vikunnar.
— En livernig er þá með ár-
angur íslensku vikunnar í fyrra?
spurði frjettaritari blaðsins.
— Hann er t. d- sá, svaraði
Helgi Bergs, að hugsunarháttur
fólks hefir breyst mjög þannig,
að nú gefur fólk meira gaum að
því en áður hvort það kaupir ís-
lenskar vörúr eða litlendar, og
tekur nú íslensku vörumar fram
yfir hinar. Af þessu leiðir að
óna.u|ðsynleg kaup á útlendum
varningi hafa farið stórminkandi,
en innlend framleiðsla og iðnað-
ur farið vaxandi að sama skapi.
Má nú segja að það sje daglegur
viðburður að sjá ný iðnaðarfvrir-
tæki rísa upp, fyrirtæki, sem í
framtíðinni taka að sjer að sjá
landsmönnum fyrir hinum ýmsu
nauðsynjum, og láta íslenskar
hendur vinna að þeim störfum,
og skapa þar með skilyrði til
þess að fleiri og fleiri menn geti
framfleytt sjer hjer í landi og
orðið sjálfbjarga. Mun óhætt að
fullyrða að starfsemi íslensku vik-
unnar eigi sinn drjúga þátt í
þeirri breytingu, sem orðin er til
batnaðar að þessu^ leyti, enda þótt
henni i'erði ekki þakkað það ein-
göngu, því að sumt stafar af gjald
eyrisskorti og knýjandi þörf lands
manna að gæta meir hófs en að
undanfömu.
Hvað sem annars má segja um
innilokun í verslun og viðskiftum
milli þjóða yfirleitt, þá er það
þó víst. að vjer íslendingar mun-
um eiga einna lengst í land allra
bjóða að því marki að vera sjálf-j
um oss nógir. Þess vegna er ekkil
hætta á því að nein þjóð, sem :
vjer skiftum við hafi ástæðu tilj
’æss að líta oss hornauga fyrir
það hvað vjer kaupum litið af
henni tiltölulega. Enda þótt vjer
gerum alt, sem í voru A'aldi
stendur á komandi árum til þess
að vera sjálfum oss nógir og full-
nægja eigin þörfum, erum vjer
samt upp á aðra komnir með svo ^
ótal margt og mikið, sem vjer
verðum að kaupa.
Hlutverk íslensku vikunnar get-
ur því ekki orðið annað en spor
í þá átt að fara sem best með
þann takmarkaða gjaldeyri, sem I
vjer getum búist við að hafa ráð
yfir í framtíðinni, jafnframt því
að hlú eftir megni að aukinni at-
vinnu og velmegun í landinu.
Undirbúningur
íslensku vikunnar núna.
Um undirbúning íslensku vik-
unnar núna, sem hefst í dag,
er þetta að segja:
Framkvæmdanefndin hefir safn
að til og gefið út vöruskrá i bók-
arformi vfir þær íslenskar iðnaðar
og framleiðsluvörur, er vitað varð
um, og sent skrána öllum versl-
unum. sem til varð náð í land-
inu og einnig nokkrum öðrum
stofnunum og einstaklingum. Er
skrá þessi einkar handhæg fyrir
þá, er kynnast vilja því hvað
framleitt er af íslenskum vörum
og hvað hinn íslenski iðnaður er
orðinn fjölbreyttur. Auk þess eru
í skránni fræðandi og hvetjandi
ritgerðir um þau málefni, er ís-
lensku vikuna varða.
Á þessu ári hefir nefndin einn-
ig látið búa til sjerstakt merki,
sem ætlast er til að verði fram-
tíðarmei’ki íslensku vikunnar. —
Merki þetta er þríhyrningur og
standa efst í honum stafirnir:
L. f. V. Er það skammstöfun á
nafni hins fyrirhugaða fjelags-
skapar „Landssambandið íslenska
vikan“. Næst eru í boga orðin:
Notið íslenskar vmrur, og Notið
íslensk skip, en neðst í oddinum
er mynd af Heklu í geislaflóði
upprennandi sólar.
Merki þetta hefir nefndin lát-
að prenta á spjöld til notkunar
við gluggasýningar í verslunum
og sent þau út um land. Einnig
er merkið prentað í mjög smækk-
aðri mynd til þess að selja á göt-
um í öllum helstu kaupstöðum og
kauptúnum landsins, meðan ís-
lenska vikan stendur yfir, og
verður því fje, sem fyrir þau
fæst, varið til framtíðarstarf-
seminnar. Enn fremur eru merk-
in prentuð á límpappír, ætluð til
þess að límast á brjef og íslensk-
ar framleiðsluvörur í framtíðinni.
Nefndin hefir einnig efnt til
samkepni milli barna í barnaskól-
unum i Reykjavík og Hafnarfirði
og heitið verðlaunum fyrir bestu
ritgerðirnar um íslenslgi vikuna
og íslenskar vörur. Með þessu
móti hefir hún viljað tryggja sjer
áhuga og alúð æskunnar við mál-
efnið. því ..hvað ungur nemur
gamall temur“, og takist. það að
vekja æskulýðinn til umhugsunar
og starfa fvrir íslensku vikuna,
þá trevstum vjer því að vel
farnist.
Reykjauík.
Kaflar úr 5ögu höfuÖ5taðarin5.
Um aldamótin var íbúatalan á
íslandi 78.000, þar af í Reykjavík
6600. En upp úr því byrjar
Reykjavík að stækka fyrir al-
vöru. Er það sem kunnugt er út-
gerðin, sem hefir verið lyftistöng
hennar,- fyrst þilskipaútgerðin og
síðan togaraútgerð.
Með útgerðinni jókst fram-
leiðsla hjer stórkostlega og eins
atvinna og bjargræðismöguleikar.
Fólk streymdi þá hingað úr öll-
um áttum og settist hjer að. Versl
un jókst að miklum mun og flutt-
ist á hendur innlendra kaupmanna.
Iðnaður og iðja í ýmsum grein-
um tók að dafna. Árið 1920 voru
íbúar borgarinnar orðnir 1S000,
árið 1930 hafði þeim enn fjölgað
um 10 þúsundir og nú eru þeir
um 30 þúsundir. í staðinn fyrir
það, að hjer átti 12. hluti þjóðar-
innar heima um aldamót, hefir
hlutfallið breyst svo, að nú er
hjer rúmlega fjórði hluti allra
landsmanna.
Vegna hinnar öru fólksfjölgun-
ar hefir bærinn stækkað stór-
kostlega hin síðari árin og þan-
ist út í allar áttir. Ný bæjar-
hverfi hafa þotið upp bæði inni í
bænum sjálfum og eins í nágrenni
við hann, svo sem á Grímsstaða-
holti, í Sogamýri og inni á Kirkju
sandi. Og nú f-yrir skemstu var
Skildinganesþorp innlimað. Bær-
inn er í rauninni alt of stór að
flatarmáli, en það stafar af því,
að meðan nógar vovu lóðir og ó-
dýrar. voru ekki bygð nein stór-
hýsi til íbúðar. Það er ekki fyr
en á seinni árum að slík hús hafa
í’isið upp.
Vegna þess hve götur bæjar-
ins eru langar, . kostar i’iðhald
þeirra tiltölulega mjög mikið; enn
fremur kostnaður allur við skólp-
ræsalagningu, gas og vatnsleiðsl-
ur, rafmagn og síma- Þetta er þó
í sjálfu sjer enginn höfuðókostur,
því að með þessu hefir Reykja-
vík skilyrði til þess að vera heilsu-
samlegur bær; þykir það nú alls
staðar höfnðnauðsyn að forðast
þjettbýli og þröngar götur eft'ir
því sem kostur er á. Og nú er
svo komið að í staðinn fyrir það,
að Reykjavík var áður óþrifa-
legt fiskiþorp, hefir hún nú á
sjer )>ann snyrtibrag, að liún
þolir fyllilega samanburð við
hafnarborgir í nágrannalöndun-
um. Þetta viðurkenna útlending-
ar, sem hingað koma. Margir
þeirra þykjast verða fyrir von-
brigðum. Þeir hafi átt von á að
hitta hjer fyrir hálfgerða skræl-
ingja eða frumþjóð, en reka sig
þá á laglega borg, sem hefir á
sjer snið heimsmenningar að
fiestu leyti. Hjer er ágæt höfn,
hjer eru malbikaðar götur, hjer
er raflýsing og önnur þægindi í
liúsum, sem mest eru metin. Og
fólkið kemur vel fyrir sjónir,
klæðir sig ekki miður en fólk í
öðrum borgum NorðurálfunnaJr.
Á undanförnum 15 árum liafa
risið hjer upp hvert stórhýsið á
fætur öðru. Hin fyrstu að vísu
með viðvaningsbragði. En á síð-
ari árum hefir kunnátta og smekk-
vísi í húsagerð fleygt mjög fram.
Fjölgar hjer nú með ári hverju
sviphreinum, stílföstum bygging-
um, er um ókomin ár bera vitni
u'm þrótt og viljastyrk bæjarbúa,