Morgunblaðið - 08.03.1956, Blaðsíða 1

II
JPJorjgttttMaíiö
Fimmfudagur 8. marz 7956
Jf
„Við skuium skreppa sem snöggvast af alfaraleið og virða fyrir okkur kvik-
myndirnar, sem vakið hafa einna mesta athygli í vetur og láta það ekki á okkur
fá, þótt það auki ekki á gleði okkar. held ir veki okkur til umhugsunar um tilgang
lífsins og örlög einstaklingsins. Það er einmitt tilgangur allrar góðrar listar . .
UM ÞRJÁR KVIKMYNDIR I HÖFN
Kaupmannahöín í. marz.
KAUPMANNAHÖFN heíur ver-
ið kölluð ,,Litla París Til
hennar streyma á iega tugþús-
undir erlendra ferðamanna og er
henni ætlað það vegiega hlutverk
að slökkva lífsþcrsta þei’-ra og
veita þeim nokkurra daga ánægju
í köldpm heimi st,r'jaidi ««
flótta. Er hún að mörgu leyti
vel til þess faliin, endu e. ane.r a
lögð á að laða að henni ferða-
menn — o.g þá einkum á sumrin.
Þeir eru ekki í vandræðum að
finna góðan skemmtistað eða
þægilegan næturkiúbb, en fara
þá gjarna á mis við ýmisiegt
annað, sem ætti ekki siður að
vera mönnum til gieði og ánægju,
umhugsunar og þioska. En
hvernig er hægt að ætlast til
þess að þreyttur ferðalangur leiti
að þroska og umhugsunarefni í
Kaupmannahöfn. Er ekki nóg að
hugsa um heima í hvernsdags-
þrasi og önnurn dagsins, svo að
menn séu ekki líka að eltast við
áhyggjurnar hér í borg gáskans
og gleðinnar, borg Scala, Valen-
cía og Atlantic Palads. Borg
Gamla Carlsbergs. — En við
skulum samt skreppa sem snöggv
ast af alfaraleið og virða fyrir
okkur kvikmyndirnar, sem hafa
vakið einna mesta athygli í vetur
og láta það ekki á okkur fá, þótt
það auki ekki á gleði okkar,
heldur veki okkur þvert á móti
til umhugsunar um tilgang lífs-
ins og örlög einstaklingsins. Það
er einmitt tilgangur allrar góðr-
ar listar — og í Kaupmannahöfn
hefur listin einnig verið í heiðri
höfð allt frá fornu fari. Þar er
gott að kynnast henni, teyga af
lindum hennar, hugsa og reyna
að þroskast. Maður getur þá allt-
af skroppið í Scala, ef lífsleiðinn
heltekur mann — og fengið sér
einn „Export“!
★ ★
IKAUPMANNAHÖFN vantar
ekki kvikmyndahús. Þau eru
næstum því eins mörg og hand-
ritin í Árnasafni. En eins og alltaf
er, sýna þau misjafnlega góðar
myndir, og má segja, að fjöldinn
allur sé höfundum sínum til lítils
sóma. Það er víst engin hætta á
öðru en þeim skjóti upp í Reykja-
vík einn góðan veðurdag, en mig
langar aðeins að minnast hér á
þrjár myndir sem full ástæða er
þá til að slæðist með, enda hafa
þær hvarvetna vakið mikla at-
hygli og hlotið prýðisgóðar við-
tökur: La Strata, Vredens Dag
og Marty. — Allar eru þessar
myndir í sérflokki og svo úr garði
gerðar að unun er á að líta. Þær
eru að ýmsu leyti ólíkar, en eiga
það þó sammerkt að þær eru
góð listaverk, sem eiga erindi til
íslenzkra kvikmyndaunnenda.
★ ★
J Qtríitíi er Aáreiða,nlef
1ja öll dlct með merkustu
kvikmyndum síðari ára og jafn-
framt hinum ömurlegustu. Hún
hlaut • kvikmyndaverðlaunin í
"eneyjum í fyrra (Grand Pt'ix
International) og fer ekki milli
rnála að hún er mjög vel að þeim
' rmin. Hún er gerð af Federico
Fellini og aðalhlutverkin leika
Giu'ietta Masina (Glesomina) og
Anthony Quinn (Zampano). Er
leikur þeirra allur svo framúr-
sltarandi að af ber, og má varla
á milli sjá, hvort þeirra fer með
sigur af hólmi. Hlutverk Masínu
er þó erfiðara, af því að Gelsom-
ina litla er hálfgerður kjáni og
svo erfitt að túlka sálarlíf henn-
ar að það er ekki á færi annarra
en afburðaleikkonu. Masínu verð-
ur ekki skotaskuld úr því og fer
með hlutverk sitt af óvenjulegri
snilld, varpar sönnu ljósi á þetta
olnbogabarn örlaganna, þetta
þjóðfélagsúrhrak, þennan ein-
feldning í kröfuharðri og óblíðri
veröld; — svo sönnu að við
gleymum henni aldrei eftir fyrstu
kynni, grátum með henni og
reynum að brosa gegnum tárin
og skiljum hana til fulls bæði í
gleði, harmi, einfeldni og kjána-
skap, þótt hennar heimur sé
okkur fjarlægur og við getum
sennilega aldrei skilið hann.
La Strata er sprottin úr jarð-
vegi ítölsku raunsæisstefnunnar
og er einhver þroskaðasti ávöxt-
ur hennar. Hún er harmsöguleg
í þess orðs döprustu merkingu,
fjallar um harmleik hvernsdags-
lífsins, fátæktina og baslið og þá
mannvonzku sem fylgir í kjölfar
þeirra, Raunsæisviðhorfið sviftir
hana allri lífsblekkingu, svo að
persónurnar standa naktar í um-
hverfi sínu og raunveruleik; svo
naktar og raunsæjar að sjálfum
Gesti Pálssyni hefði fundizt nóg
um. Hér er ekki vikið frá stefnu
Rosselinis sem hann markaði með
Óvarinni borg og hefur, ásamt
de Sica, haldið til streitu allt til
þessa dags, ekki sízt í meistara-
i verki sínu, Paisa. — Zampano er
j aflraunamaður. hrotti, þjófur og
kvennabósi sem ferðast víða um
og sýnir listir sínar. Hann hefur
keypt aðstoðarmann sinn, Gelso-
mínu litlu, fyrir sem svarar 300
íslenzkum krónum og lítur sömu
augum á hana og hattinn sem
hún safnar í aurunum eftir
hverja sýningu. Og það er ekki
fyrr en löngu eftir að hann hefir
misst hana að honum verður
ljóst, hvers virði hún var hon-
• um. — Myndin nær hápunkti sín-
um undir lokin, þegar þessi for-
herti ribbaldi leggst grátandi í
fjöruna — og saknar kjánans. Það
atriði á ekkert skylt við óþarfa
væmni, heldur er það í rökréttu
samhengi við raunveruleikann,
viðurkenning á tvískiptu eðli
mannsins — á þeirri staðreynd
að enginn er svo aumur að hann
geti ekki grátið. Þetta er hin já-
kvæða hlið myndarinnar og okk-
ur líður betur vegna þess að jafn-
vel Zampano, sá forherti þrjót-
araverk sitt, Heilaga Jóhönnu.'
Það má með sanni segja, að
Dreyer hafi tekið tækni þöglu
myndanna óspart í þjónustu sína
og samræmt hana talmyndunum,
eins og sjá má bæði af Vredens
Dag og Orðinu, sem hann gerði
eftir samnefndu leikriti Kaj
lítur sömu augum á hana og hattinn, sem hún safnar í aurunum
Lendasláttur — og Micky Spillane
ur, getur grátið, iðrazt — og
saknað. Heimurinn er ekki eins
slæmur og við höldum: í for-
hertri sál óþokkans leynast
kenndir sem skilja hann frá dýr-
inu. Þrátt fyrir allt er hann mað-
ur. Tárið kemur upp um hann,
spegill sálarinnar. Og það er ekki
út í bláinn að litli umkomuleys-
inginn laðar þau fram. f nekt
og umkomuleysi er máttur
mannsins stundum mestur. í
smæð sinni er maðurinn oft
stærstur.
Það eru þó ekki aðeins hinir
einstöku þættir myndarinnar
sem veita henni reisn og áhrifa-
magn umfram aðrar myndir,
heldur er bygging hennar í heild
mjög sterk og hvergi missir hún
, marks. Helzt mætti finna að
! henni, hve efnið er fátæklegt og
stundum ýkt í því skyni að ná
þeim áhrifum sem til er ætlazt.
Fátækt og basl italskrar alþýðu
er víst áreiðanlega nóg samt, þótt
það sé ekki ýkt til að auka hin
harmsöguleg'u áhrif. Hún geldur
| því miður enn svívirðilegrar ein-
j ræðisstjórnar Mussólínis, langrar
! heimstyrjaldar og grimmilegrar
j stéttabaráttu. Það er mjög erfitt
j fyrir okkur að reyna að skilja
kjör þéssa fólks, eymd þess og
örbirgð og full ástæða að líta með
velþóknun á suma af okkar „ör-
eigum“, sparibúna og vel í sveit
setta samanborið við stétta-
bræðurna í einu elzta og merk-
asta menningarríki veraldar.
★ ★
\T J TV vakti ekki
Vredens Daff emS miwa
” athygli
hér og La Strata sem sýnd var
í þrjá mánuði samfellt. Má það
furðulegt heita þegar það er haft
í huga að hún er afburðagóð og
dönsk í þokkabót, og heföi það
eitt átt að nægja henni til vin-
sælda, eins uppteknir og Danir
eru oft af sjálfum sér. Hún jók
mjög á frægð hins gamalkunna
leikstjóra þeirra, Carls Th. Drey-
ers, sem var þó vel þekktur frá
því þöglu myndirnar voru upp á
sitt bezta, ekki sízt fyrir meist-
Munks (og sýnt verður innan
skamms heima á íslandi). Mynd-
ir þessar eru mjög keimlíkar og
með þeim eru sterk svipmót sem
rekja má til höfundar þeirra,
enda má segja, að Dreyer hafi
skapað sér eigin stíl: hvítt og
svart skiptist á til að auka áhrif
og dýpt myndanna, sérstök
áherzla er lögð á svipbrigði, eins
og í þöglu myndunum, og loks
kreistir hann safann úr hverju
atviki, svo að ekkert verður eftir.
Það er eins og hann sé með sí-
trónu milli handanna og kreisti
úr henni hvern dropa til að auka
áhrifin og ofbjóða áhorfendum,
ef það mætti verða til þess að
gera verkin ógleymanleg, mennt-
andi og þroskandi. Hér má t. d.
minna á fæðingarsenuna í Orðinu
og brennusenuna í Vredens Dag.
í brennusenunni er ekki skilið
við galdranornina Herlofs Morte
(Anna Svierkier), þegar búið er
að binda hana á staurana, held-
ur erum við knúin til að fylgja
henni á bálið, horfa á hana hverfa
í logana með viðeigandi ópi.
Hefðu þó flestir leikstjórar verið
búnir að fá sig fullsadda fyrr. Og
þeir eru víst ekki fáir eiginmenn-
irnir sem lofa því með sjálfum
sér að hlífa konum sínum við
frekari barneignum, eftir að þeir
hafa séð íæðingarsenuna í Orð-
inu. Manni dettur ósjálfrátt í hug
lokin á skáldsögu Heminways,
Vopnin kvödd; þar erum við á
svipaðan hátt knúinn til að horf-
ast í augu við alvöru lífsins, —
við harmleik einstaklingsins —
við vanmátt okkar, sem gerir
nútíðina ótrygga og framtíðina
kvíðvænlega.
Vredens Dag er frábærlega vel
leikin og vel byggð, þótt að því
megi finna að sumar senurnar
eru of langdregnar. En það á
áreiðanlega einnig rót sína að
rekja til þöglu myndanna. Heild-
aráhrifin eru mjög sterk og það
svíður undan ádeilubroddinum,
eins og marka má af því að naz-
istar bönnuðu myndina á stríðs-
árunum, enda sáu þeir sjálfa sig'
í pyntingar- og ofstækisköflum
hennar. — Hún er byggð á
sögu norska skáldsins Wiers
Jenssens, Anne Pedersdotter, sem
hafði mikil áhrif á Galdra-Loft
Jóhanns Sigurjónssonar á sínum
tíma. Er efnið sótt í norskar sam-
tímaheimildir frá galdraöld og
munu fiestar persónur vera sann-
sögulegar; uppistaðan er galdra-
ofsóknir og galdratrú, svo að
margt er líkt með þessu verki
og í deiglunni eftir Arthur Mill-
er: andrúmsloftið er hið sama,
sumir ofstækismennirnir með
líku sniði og hrösun holdsins
leiðir til svipaðrar niðurstöðu.
Anna Pétursdóttir (Lisbeth
Movin) er gi-ft sr. Absalon Pét-
urssyni (Thorkild Roose) sem
aldurs vegna gæti frekar verið
afi hennar en eiginmaður. Varp-
ar ástleysi þeirra skugga á líf
ungu konunnar; hún visnar eins
og blóm á haustdegi og ekki bæt-
ir hatur tengdamóðurinnar (Sig-
rid Neiiendam) úr skák. Ástríð-
ur, mannlegur veikleiki, og ó-
hamingja taka höndum saman
við sjúka öld — og örlög hennar
eru ráðin: hún leitar huggunar
hjá Martin, syni Absalons af
fyrra hjónabandi og jafnaldra
hennar (Preben Lerdorff), og í
faðmi hans fremur hún eina
stærstu synd kristinnar kirkju.
Tárin eru þurrkuð burt af aug-
^ um hennar, eins og hún segir
sjálf og það er kannski mest um
| vert — í svipinn. En enginn lifir
til lengdar í synd, sízt af öllu
á sjúkri öld, ofstækisöld. Varg-
öld. Enginn er óhultur fyrir of-
stækismanninum og mannlegar
l veilur og þverbrestir eru óspart
j notaðir í móðursýkisköstum
; hinna andlegu leiðtoga: við kistu
! manns síns er Anna Pétursdóttir
ákærð fyrir galdra; hryllilegur
dauði galdranornanna bíður
hennar á næstu grösum — og
enginn þurrkar lengur burt tár-
in af augum hennar. Ógnþrung-
in persónuörlög eru fléttuð inn
í þjóðfélagsmynd 16. og 17. aldar
og í túlkun Dreyers rís þessi
Framh. á bls. 18
Anna Pétursdóttir — á bálið