Morgunblaðið - 08.03.1956, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 8, marz 1956
MORGUNBLAÐIÐ
31
— „Afturhalcl“
Framh. af bls. 21
Á seinustu árum, höfum við í
Danmörku séð. hvernig sósíalist-
ar hafa reynt að taka upp þráð-
inn í menningarmálum, þar sem
radíkalir skiidu við hann. Þeir
hafa krafizt þess, að ustin væri
metin eftir skoðunum skáldanna
— metin eftir því, hvort þau
væru fylgispök við hina sósíal-
ístisku stefnu þeirra eða ekki.
Þessi afstaða þeirra var mörkuð
í bók Júlíusar Bomholts Dansk
digtning fra den mdustrielle
revoltation til vore dage (1930)
og síðar í Arbejderkultur og
Moderne skribenter. Við þurfum
ekki að fara í grafgötur um
hvert er markmiðið í þessum rit-
um; það er Ijósara en svo; að
áliti hins unga Bomholts vaxa
gæði listaverksins með sósíalist-
ískum boðskap þess og bók-
menntalegt afrek skáldsins stend-
ur í réttu hlutfalli við fylgispekt
hans við sósíalismann. Bomholt
hélt fast við þessar skoðanir 1
nokkur ár og margir menning-
arberir sósíalista fyigdu í fót-
spor hans. En starx fyrir stiðari
heimsstyrjöldina mátti marka,
að hann var að heykjast á þess-
um skoðunum, sem hann hafði
sett fram í fyrrnefndu riti sínu.
Og síðan hefir hann ásamt mörg-
um öðrum menningarfrömuðum
sósialista hallazt að þeirri skoð-
un, að list og frelsi séu óaðskilj-
anleg. Um þetta getur maður
Jesið í stefnuskrá danska sósíal-
istaflokksins í menningarmálum,
Mennesket i,centrum (1953).
i
★ SÓSÍALISTAR GÁFUST
UPP — KOMMÚNISTAR EKKI
RADÍKALISMINN gafst nauð-
ugur viljugur upp á því að
nota listina sér til framdráttar og
þvinga hana undir ægiv'ald sitt.
Sósíalisminn hefur etnnig gefizt
upp á því — af írjálsum vilja.
Kommúnistinn hefur aðeins eina
stefnu — og aðems eina — í
menningarmálum: Hann krefst
þess, að listin sé notuð í því
skyni einu að útbreiða kenningar
hans, og þar sem það verður hæg-
ast gert í skáldsagnaforminu, lít-
ur hann á hinn natúralistíska
róman sem liátind listarinnar.
Bókmenntabiblíur kommúnista
eru ályktanir miðstjómar rúss-
neska kommúnistaflokksins frá
1925 og ræða Maxím Gorkijs
um sósíal-realismann, sem hann
hélt 1934. Hér er stefnan mörkuð,
svo að ekki er um að villast:
bókmenntirnar eiga að vera al-
þýðlegar, raunsælar og vinsælar,
eiga að þjóna flokknum og ríkinu
með kommúniskum áróðri, eins
og fyrir þær er lagt hverju
sinni. Við veröum þó að viður-
kenna eitt: að í þessu eru komm-
únistar sjálfum sér samkvæmir,
En þar sem frelsinu sleppir, tek-
ur við stöðnun og harðstjóm og
kommúnistar hafa nú í þrjá ára-
tugi haldið rússneskum bók-
menntum og aðdáendum þeirra
í Danmörku í járngreipum.
ALLAR tilraunir stjórnmala-
flokka til að undiroka list-
ina hafa mistekizt, vegna þess að
þær hafa verið byggðar á röngu
mati á eðli listarinnar. Á þetta
hefur verið reynt að benda á hér
að framan. — Danski íhaldsflokk-
urinn, sem um þessar mundir
heldur upp á 40 ára afmæli sitt,
hefir ekki tekið upp þráðinn frá
gamla konservatívismanum, held-
ur hefur hann ætíð barizt fyrir
algjöru freisi listarinnar. Hann
hefir hvorki tekið toll af skáldum
né listmálurum né krafizt réttr-
ar trúar af vísindamönnum.
Menningarfrömuðir hans hafa
ætíð átt i höggi við radíkala, só-
síalista og kommúnista, vegna af-
stöðu þeirra til listarinnar. Hann
hefur aldrei krafizt þess af
skáldunum, að þau skrifuðu
„konservatívar“ bókmenntir, en
er þess aftur á móti iullviss, að
þær hlúi að lífsviðhorfum hans
og hugsjónum, ef Þ*r fá að
blómgat í friði, frjálsar og óháð-
er.
— Fimm húsfreyjur
Framh. af bls 29
Lát fimmtu húsfreyjunnar
barst svo hingað fyrir hálfum
mánuði, lát Vilborgar frá Nikhól
(10. nóv.). Ólöf Vilborg Sigurð- !
ardóttir, húsfreyja í Nikhól í 46
ár og ljósmóðir í Dyrhólahreppi
í aldarfjórðung, komst á 5. ár |
hins 10. tugar, fædd í Pétursey
19. maí 1861. Hún giftist 27. okt.
1883 Grími Sigurðssyni, vel
þekktum á Suðurlandi frá þ.ví
fram að þessu undir látlausa
nafninu, Grímur í Nikhól.
Grímur var gieðimaður og góð
ur heim að sækja, ferðamaður og
ótrauður að fylgja yfir Jökulsá,
meðan hún var og hét í gerning-
argili þeirra Loðmundar og
Þrasa. Þá var gott að eiga Grím
að, ósérhlífinn og öruggan. Og
líkt mátti víst segja um hann og
sagt var við börur nágranna hans
sem líka hafði verið fylgdarmað-
ur yfir „ána“:
„Þeir vita það bezt, sem voru á
ferð og vantaði föng í byrði
og húsaskjól þurftu, hey og verð
hve handtak er mikils virði.
Þess minnast þeir líka hér einn
og einn, sem eru með þínum
börum,
hve gestum þú reyndist hjarta-
hreinn, í handtaki, verki og
svörum“.
En nú biður enginn um „fylgd
vfir ána“. Brúin er komin fvrir
löngu. En sú var tíðin, að fylgdin
gat verið mikils verð. Grímur
var mætur maður meðal annars
fyrir það að kljúfa strauminn.
Eftir farsælan búskap í Nik-
hóli fluttu þau hjón, komin hátt
á sjötugs aldur, til Reykjavíkur,
til barna sinna og bjuggu þar
saman til þess er Grímur féll frá
fullra 90 ára. Eftir það var Vil-
borg hjá börnum sínum í borg-
inni, sér til hvildar og þeim til
ánægju.
Það var svo margt líkt um hús-
freyjuhlutverk Vilborgar í Nik-
hól og Ragnhildar á Hvoli, að því
tr til gestrisni kom og eins hitt
hve vel þær ræktu það, að um
báðar má segja margt hið sama.
Þær báðar og um nokkurt skeið
þær einar tóku á móti þeim
ferðamönum flestum, er ætla má
að mestar kröfur hafi gert eða
verið vandlátastir allra lang-
ferðamanna.
Með framkomu sinni öfluðu
heimili þeirra og ekki sízt
þær sjálfar, Dyrhólahreppi
þá góðs orðs og álits margra
góðra manna og því frem-
ur, að í góðvild til allra, æðri
sem lægri og í gestrisni við sveit-
unga, stóðu þær ekki beztu heim-
ilum öðrum hér að baki, gerðu
sér engan mannamun.
Hjá Vilborgu kom þetta vel
fram í nærkonustaiíi hennar.
Þar var hún öllum góð, en mikil-
verðast og lengst í minnum höfð,
fyrir móðurlega blíðu, skjól og
vernd í þeirra garð, er sízt höfðu
fjárráð eða voru á annan hátt
umkomulitlar á þeim atundum er
j Vilborgar var mest þörf. Hún var
þeim elskuleg og nærgætin á all-
an hátt, enda farnaðist henni
ábyrgðarstarfið eftir því.
Fyrir straumi tímans bárust
þessar konur héðan, flestar ásamt
öllum sinum afkomendum. Að-
eins urðu hér eftir tvö börn
Guðrúnar af fyrra hjónabandi,
alsystkini Kristófers á Silfur-
teigi, Margrét og Ólafur. Á Mar-
gret hér börn og barnabörn og
Ólafur dó frá tveimur sonum og
eftirlifandi ekkju Sigríði Jóns-
dóttur — Ólafur á Skeiðflöt,
„sem enginn mátti missa“.
Ekkert afkomenda hinna fjögra
á hér heima nú. Ágætt fólk, sem
betur fer, en raunasaga að tapa
því.
Margar sveitir hafa líka sögu
að segja, því miður. Úrvalsfólk
mega þær ekki missa, nema
„kallið" sé komið eða þær séu
svo vel skipaður, að öðru sé ekki
til að dreifa, því að þá er vitan-
lega nokkru nær.
Ekki fáum við salcað þessa
gömlu góðu félaga fyrir ræktar-
brot eða staðfestuleysi, allra sízt
marga og fráleitt væri það um
þessar fimm húsfreyjur. Þaér
fóru af því að þær áttu svo að
segja ekki annars úrkostar,
fylgdu mönnum sinum og börn-
um þeirra, eða fóru á eftir börn-
um sínum, þeim til hjálpar og
sér til skjóls, frá einstæðingsskap,
eftir missi.
Og því ættum við aldrei að
gleyma og allra sízt fyrir og um
jólin að þessar konur, sem fluttu
eða hröktust frá æskustöðvunum,
hafa víst allar á einn og annan
hátt, úr fjarlægð, dreift blessun
yfir sín gömlu föðurtún — meðal
annars í tárheitum fyrirbænum.
Og þegar þær nú, allar fimm,
að kveldi ævidags, hafa kvatt
þennan heim, þá komum við sam-
an.
Dyrhólahreppur stendur í þakk
arskuld við þær allar. Þær voru
allar börn og mæður barna 19.
aldar og meðal ágætustu og
áhrifamestu mæðra þessarar ald-
ar. Okkar vegna minnumst við
þeirra. A góðum minnmgum velt-
ur svo margt til vaxtar og þroska
í þessum heimi og ef til vill
engu síður í öðrum heimi. Ég
vona að við fáum að hafa þær
með okkur, muna það þær sem
vel var gert. Með það eitt í
huga förum við aldrei illa hvort
sem við leggjum að lokum út á
djúpið eða út í bláheiðan geim-
inn. Vegur kærleikans er eina
leiðin til himnaríkis.
Ritað í desember 1955.
— Vinnustólar
Framh. af bls. 25
að nokkru þeim reglum sem
fylgja þarf við val á vinnustól.
Með sama hætti væri það mikil-
vægt ef fólk aðgætti ýmsar grund
vallarreglur við val á hvíldarstól-
um, því að fjöldi hægindastóla,
sem fólk kaupir í athugaleysi eru
sízt til þess fallnir að hvíla lík-
amann. Hér er þó að sinni ekki
hægt að fara lengra út í þá sálma.
Félagsleg þýðing stólsins, seg-
ir dr. Seyfferth að sé svo mikil,
að það megi heita undarlegt, að
ekki skuli þegar hafa verið settar
á fót rannsóknarstofur til að rann
saka hvernig stóllinn sem og önn-
ur vinnutæki eiga að vera. Enda
þótt hægt sé að setja megin-heil-
brigðisreglur um hvernig stólar
eigi að vera til þess að valda
mönnum ekki líkamstjóni, þá er
svo margt sem hér blandast inn
í og qetur haft þýðingu á einu
eða öðru sviði og hægt er að deila
um.
MÖNNUM LÍÐUR ILLA
í STÓLUNUM
Næst þegar þér farið á fyrir-
lestur þá skuluð þér gera yðar
eigin athuganir, segir dr Seyf-
ferth. Þér munuð taka eftir því
að áheyrendurnir sitja fyrst í
stað réttir 1 sætinu, en það líður
ekki á löngu, þar til þeir fara að
halla sér sitt á hvað og á ská
og skjön.
Þessi skástelling sýnir, að þeir
eru þreyttir og hún þýðir, að þeir
hafa miklu minna gagn af fyrir-
lestrinum en ella.
Það er enginn vafi á því, að
stólar þeir sem menn hafa not-
að eiga meðsök á þvi að menn
verða skakkir við skriftir og
fá ýmiss konar líkamsskekkj-
ur og þreytu um allan líkam-
ann, sem seinna getur valdið
skriftarkrampa og bakverkj-
um.
En menn geta ekki notað
stólana rétt, nema þeir læri
að sitja rétt. Tækni og upp-
eldi verður að fylgjast að.
Tæknilegar „framfarir" mega
ekki valda þvi að umhverfið
verði manninum óeðlilegt.
Þekking okkar á stárfsemi
beina og vöðva verður að móta
gerð stólsins. Stóiinn verður
að aðlaga manninum, en ekki
öfugt.
— Aswcsstíflan Óperuflufningur
Framh. af bls. 19 ■ ■■ , ■ r
SÚDAN í VEGINUM vinsæll í sjénvarpi
Smíði stiflunnar var emnig * *
miklufn . grfiðleikum bundin við- NÆSTA haust ráðgera tvær út-
víkjandi Súdan. Ekki var nóg varpsstöðvar í Bandaríkjunum,
méð, að víðlendar ekrur Súdans Radio Corporation of America og
færu undir vatn — heldur hafa National Broadeasting Company,
Súdanbúar einnig augastað á að stofna nýjan óperuflokk, sem
vatni Nílar til áveitu. Spylling á að halda sýningar í helztu borg
sú á akurlendi, sem nýja stíflan um Bandaríkjanna og austur-
hefði í för með sér, kæmi þess
vegna enn sárar við Súdanbúa.
Gezirah-héraðið, þríhimingur-
inn á milli hvítu og bláu-Nílar,
hluta Kanada. Þessi nýi óperú-
flokkur á að ferðast a. m. k. átta
vikm’ næsta vetur og auk þess
koma fram í NBC óperusjói-
hefur verið gert að frjósömu varpsstöðinni. Samuel Chotzinotf
baðmullarræktunarhéraði með leikstjóri, og Peter Herman
áveitu úr fljótinu — og með auk- Adler, tónlistarstjóri óperusjóh-
inni áveitu yrði héraðið hið varpsstöðvarinnar, munu stjóráa
frjósamasta í öllu Súaan. Stjórn-
arvöld Súdan hafa að undan-
förnu haft slíkar framkvæmdir
á prjónunum. Væri þá hægt að
nífalda fólksfjöldann í Gezirah-
héraðinu, og þegar fram liðu
stundir gæti svo farið, að baðm-
ullarekrur héraðsins yrðu stirk-
asta stoðin í efnahagi landsins.
EGYPTAR SITJA EKKI
LENGUR EINIR AÐ IIITUNNI
Samkvæmt samningi, sem
Egyptar gerðu við Breta árið
'1927, hafa þeir einir rétt til
virkjunar Nílar. Að því leyti eru
Egyptar enn á grænni grein. En
nú er allt útlit fyrir, að Súdan
hljóti sjálfstæði á næstunni —
og má þá búast við, að þeir virði
þessa samninga að vettugi.
Þar af leiðandi eru Egyptar
neyddir til þess að ganga í sam-
komulagsátt til móts við Súdan-
búa, því að nú ráða Egyptar ekki
lengur einir yfir öllu vatnsmagni
Nílar.
Afstaða Súdan til Aswan-stífl-
unnar getur með öðrum orðum
verið afdrifarík. Enn er ekki að s>'slu undanfarið. Jörð er alauð,
fullu gengið frá þessari hlið °8 vlð sJóinn eru tun miklð farin
málsins, og ef til vill munu Egypt að í?r*nka. Fyrir nokkru snjóaði
ar ekki leggja í neinar stórfram-
syningum þessa nýja óperw-
flokks. ; a
NBC óperusjónvarpsstöðin var
stofnuð árið 1949, og óperur þær,
sem þar hafa verið sýndar und-
anfarna sex vetur hafa vesnið
sungnar á ensku. — Auk hinna
sígildu ópera hafa nokkrar
óperur eftir nútímatónskóld
verið sýndar þar. Af þeim mætíti
nefna óperurnar „Amahl and the
Night Visitors“ eftir Gian-Carlo
Menotti og „Billy Budd“ eftir
Benjamin Britten. Næsta vetiír
verður sýnd Töíraílautan eftir
Mozart í nýrri enskri útsetningu
W.H. Audens og Chester Kall-
mans, „La Grande Bretache" eft-
ir Stanley Hollingsworth ög
óperan Stríð og friður eftir Pro-
kofjev, og er það í fyrsta skipti
að hún er sýnd í Bandaríkjun-
um. — m
6óð líð í árnsssýslu
STOKKSEYRI, 22. febr. — Tíð
hefur verið ágæt hér í Árneé-
kvæmdir fyrr en fullt samkomu-
lag hefur náðst.
STÓRKOSTLEGT
FRAMFARAMÁL
Hinn nýi stíflugarður, sem
Egyptar áætla að gera við Aswan
verður um fimm kílómetrar að
lengd — og um 365 fet á hæð.
En stífla þessi verður ekki ein-
göngu miðuð við áveitu, eins og
hinar fyrri stíflur, því að Egypt-
samt talsvert í miðsveitum, t.d.
Villingaholtshreppi og Hraun-
gerðishreppi og lítils háttar á
Skeiðunum. — Sá snjór er nú
með öllu horfinn. Frost er hér
yfirleitt að nóttinni en hiti á dag-
inn. — Magnús.
— í^róilir
Framh. af bls. 24
ekki aðeins góður skíðamaður, en
.., , _ , einnig sönn fyrirmvnd allra
ar vonast til þess að geta fram- íþróttamanna hvað viðvíkur hegð
leitt níu milljarða kílóvatta raf-
un og framkomu. Sigrar hans
magns með vatnsorku frá stífl- gtíga honum ekki til höfuðs: og
unm. Þar eð fólksfjolgun er mjog hann er eftir scm áður hinn samf
látlausi og þægilegi félagi. Það
ör i landinu, ætla yfirvöldin, að
mikill hluti aukningarinnar á
næstu árum fái atvinnu við iðn-
aðinn, sem skapast við hina
auknu rafvæðingu. Búizt er við
að þjóðartekjurnar aukist um
35-
ir eru komnar í kring.
Virkjun Nílar er þess vegna
stórkostlegt framfaramál fyrir
egypzku þjóðina. Segja má, að
hún sé liður í allsnerjar upp-
byggingu atvinnuvega landsins.
er ekki sízt þetia aliiði sem gerir
hann svo afar vinsælan. Hann er
þegar dauðleiðui* á öilum þeim
látum, sem gerð voru út af sigr-
____ , ,, , um hans og óskar þess helzt að
,%.’2eg!r-t Lr_fram Væmd komast heim til Kitzbuhel og
sinna sínum daglegu störfum,
- Kvennasíða
Framh. af bls. 22
HRÆÐSLA UNDIR NIÐRI
Krabbamein? Undir niðri ótt-
umst við öll þennan sjúkdóm,
hvort sem við könnumst við það
eður ei. En þá ber öllu kven-
fólki að hafa það hugfást, að
í brjósti og móðurlífi er hægt að
- ALGIER
Framh. af bls. 20
stjórnarinnar í Alsirmálunum
náð fram að ganga, er ekki ólík- lækna krabbamein. ef farið er til
legt, að stjórninni hefði borizt
liðsinni heima fyrir, og Frakkar
hefðu getað vonast eftir að búa
við trausta stjórn í innanríkis-
málum sínum á næstunni.
læknis nógu fljótt Sumir kunna
að efast um þessa fullyrðingu, en
öllum læknum kemur saman um
að þetta er rétt.
Hver sem verður var við ein-
Innfæddir munu ekKi gera sig hverskonar þvkkildi undir húð-
ánægða með minna en þær um-
bætur, sem Mollet vildi koma í
framkvæmd — og það er einasta
leiðin, sem Frakkar geta farið,
ef þeir vilja halda Alsír innan
franska heimsveldisins. Með að-
inni án þess þó að kenna til í því
ætti að fara strax til læknis.
Sömuleiðis ef um óreglulegar
blæðingar er að ræða. í flestum
tilfellum er sennilega ástæðu-
laust að óttast, en þá er alltaf
gerðum sínum hafa franskir bezt að fá staðfestingu læknisins
landnemar orðið þess valdandi, fyrir því, til þess að losa okkur
að franska stjórnin „stendur nú sjálf við allan ótta, sem annars
á barmi glötunar". Henni er gæti valdið oklcur miklum and-
mikill vandi á höndum. Stjórnin legum þjáningum.
getur reyndar reynt að bæla nið- Og ef svo skyldi vilja til að
ur frelsishreyfinguna í Alsír með um alvarlegan sjúkdóm sé að
vopnavaldi, en engin frönsk ræða, þá eyðileggur maður fyrir
stjórn getur eða þorir að beita sjálfum sér möguleika á lækn-
vopnavaldi gegn frönskum land- ingu, ef dregið er of lengi að leita
nemum. læknis.