Morgunblaðið - 08.03.1956, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 8. marz 1956
MORGVNBLAÐIÐ
23
framieiddi
sterkasta stdlið til brynvarna
Fór of tilviljnn vestur um huf
Áhugi hans á efnafræði
kom að góðu gagni
ÞAÐ er að visu einkennileg
staSreynd að á sama tíma, og
okkui tsleuuiugum hefur Iáðst
i framförum hinna siðustu ára ;
að koma okkur upp fullkom- |
innl jám- eða stálbræðslu, þá
býr vestur í Kanada Vestur-1
Islendingur, að nafni Jón Ó1-
afsson, sem hefur verið einn
helzti brantryðjandi stáliðju
í Kanada, og hefur getið sér
mikið orð um Ameríku fyrir
athuganir sínar og uppfinn-
ingar á sviði stálbræðslunnar.
*
Þessi hávaxni íslendingur, sem
nú er hartnær sjötugur fór vest-
tir um haf, ef svo mætti segja
af einskærri tilviljun. Hér heima
hafði hann aðeins lítillega lært
undii-stöðuatriði í efnafræði.
Hafði honum geðjast vel að
þeirri námsgrein og þegar hann
tók sér bólfestu í Kanada, fékk
hann tækifæri til að auka efna-
fræðilega þekkingu sína með al-
geru sjálfsnámi. Aflaði hann sér
hinna beztu fræðirita í þeirri
grein og öðlaðist slikan fróðleik
og kunnáttu á nokkrum raun-
hæfum sviðum efnafræðinnar, að
fáir munu hafa verið honum
fremri.
KYNNTI SÉR SAUDFJÁR-
RÆKT í SKOTLANDI
Jón Ólafsson er fæddur í
Vestra Geldingaholti í Gnúp-
verjahreppi 1887. Hann stundaði
náun í Flensborgarskólanum og
voru eftirlætisnámsgreinar hans
þar stærðfræði, eðlis- og efna-
fræði. Á þeim dögum virtist
frekara nám í þeim greinum ekki
líklegt til að veita ungum manni
möguleika til lífsafkomu, svo að
Jón hugðist nú stefna leið sinni
til Danmerkur til búfræðináms.
En þá hitti hann sr. Guðmund
Helgason frá Reykholti, og ræddu
þeir saman um landsins gagn og
nauðsynjar. Kom þeim saman um
að lokum, að sauðfjárræktin væri
framtíð landsins, með kynbótum
á fjárstofninum. Ákvað Jón Ól-
afsson þá að fara heldur til.Skot-
lands og kynna sér sauðfjárrækt
þar í landi Fór hann þangað út
árið 1910 og dvaldist þarlendis
að ég skyldi hugsa malið og koma
aftur til þeirra á veitingahúsið
daginn eftir.
É|g íhugaði málið vandlega
næstu nótt og að lokum ákvað
ég að fara hvergi. Staðfastur
í þeim ásetningi, að gefa al-
gert afsvar fór ég til hótelsins
næsta dag. En það var þá
skyndilega eins og eitthvert
dulið afl legðist á mig. Svo að
í stað þess að segja að ég færi
hvergi, þá tilkynnt* ég þeim,
að ég ætiaði að slást í förina
með þeim. Ég held, að sjálfur
hafi ég orðið mest hissa. En
þarua voru það örlögin sem
réðu“
EFNAFRÆDIÁHUGINN
VAKNAR
Og innan skamms var Jón Ól-
afsson á siglingu vestur um haf
ásamt unnustu sinni. Hann steig
í tvö ár.
Þar trúlofaðist Jón skozkri
stúlku og var það ætxun þeirra,
er hann sneri heim aftur, að hún
kæmi til íslands, er hann hefði
traustara land undir fótum. En
margt fer öðru vísi en ætlað er.
Hér heima veiktist Jón og runnu
þar með út í sandinn áform hans
um sauðfjárræktarbú. í þess stað
kenndi hann ensku og gerðist
umboðsmaður skozks kaupmanns.
FÓR Á FÆTUR OG HITTI
ÍSLENDINGA Á GÖTU
En haustið 1913 sneri hann
aftur til Aberdeen. Á leiðinni
veiktist hann aftur og lá síðan
sjúkur um tíma í hinni skozku
borg. í>á var það, sem stund
tilviljunarinnar og tækifærisins
kom. Jón hefur skýrt frá því á
þessa leið:
„Ég vaknaði snemrna morguns
og þótt ég hefði verið rúmfastur j
um nokkurn tíma, þá ákvað ég '
að klæða mig. Klukkan var tæp-
lega 9 og úti var þoka og súld.
En ekki hafði ég gengið langt,
þegar ég rakst á tvo íslendinga,
sem ég þekkti að heiman. Þeir
heilsuðu mér, sögðu að ég væri
veiklulegur, en buðu mér inn á
veitingastofu að fá mér snafs og
ræða um fyrirætlanir, sem þeir
höfðu á pi-jónunum.
NÝTT LÍF í KANADA
Þeir sögðust ætla +il Kanada
og byrja nýtt líf þar. Nú spurðu
þeir hvort ég vildi ekki koma
með, en ég taldi öll tormei'ki
á því. Hér átti ég unnustu í Skot-
landi og hafði nú góð laun. Samt
héldu þeir áfram að nauða á
mér, svo að ég sagði að lokum
á land í Montreal. Fyrst fékk
hann vinnu á búgarði. Vildi þá
svo til, að þar í nágrenninu voru
köld saltböð, sem hann notaði við
sjúkdómi sínixm. Fór Jón nú að
rifja upp fyrri cfnafræðikunnáttu
sína og efnagreind söltin. Vakn-
aði hjá honum mikill áhuga á
efnafræði og varði hann öllum
frístundum sínum til að kynna
sér þau fræði. Nú réði hann sig
hjá kanadisku Kyrrahafsjárn-
brautinni, sem þá var að leggja
járnbraut vestur um Klettafjöll.
Varð hann starfsmaður 5 sements
verksmiðju, sem íélagið kom sér
upp, því að mikið steinlím þurfti
til ýmiss konar múrverks við
járnbrautarlagniriguna. Sements
framleiðslan var ekki vönduð í
fyrstu, bvi að menn kunnu lítt til
hennar. En Jón Ólafsson aflaði
sér alls kyns fræðirita run sem-
entsgerð og las þau af kappi. Gat
hann með þessu sjálfsnámi bent
yfirmönnum sinum á ýmislegt,
sem lagfæra mátti, hækkaði hann
eftir það í starfi og sakir óvenju
legrar kunnáttu á ýmsum sviðum
efnafræðinnar voru honum nú
falin ýmiss rannsóknarstörf á
efnarannsóknastofum. Þá sótti
hann og einkatíma um helgar
hjá prófessor í almennri efna-
fræði vio Manitobaháskólann, til
að fullnuma sig.
STÁLFRAMLEIDSLA
í WINNIPEG
Fram til ársins 1916 hafði stál
ekki verið fi’amleitt í Mið- eða
Vestur-Kanada. Manitoba járn-
bræðslan í Winnipeg hafði starf-
að um sinn og framleitt hrájárn
og gert tilraunir með stálfram-
leiðslu, en þær misheppnazt.
Töldu þeir að stálframleiðsla
væri óframkvæmanleg með tækj-
um er þeir höfðu. En Jón kom
þeim á aðra skoðun: FVrsta stálið
framleiddi hann 1916. Hóf hann
nú gagngerar stálefnarannsóknir
til að bæta gæði framleiðslunnar
og varð brátt einn helzti stálfræð
ingur Kanada.
STERKASTA STÁLIÐ
Áriff 1923 réffist hann til
Vulcan-járnbræffslunnar í
Winnipeg og stjórnaffi upp-
setningu á rafmagnsbræffslu-
ofni, sem var sérstaklega
gerffur fyrir framleiffslu á
mesta gæða-stálinu. Til fram-
leiðslu á því, er mikiff notaff
brotajárn, en fjölda margar
tegundir eru til af stálblönd-
um, ' ***r því til hverra nota
stál. N .t ætlaff. En einmitt frá
Vulcan-verksmiffjunni mun á
seinni stríðs árunum hafa
komið þaff brynstál, sem sterk
ast reyndist. Meff ýtralegum
tilraunum, sem hernaftaryfir-
völd Kanada létu fram fara á
styrjaldarárunum, komust
menn að raun um, að engin
stáltegund stóð stálblöndum
Jóns Ólafssonar á sporði.
Hiaut Vulcan-stálið mikiff
traust, einnig í Bretlandi.
Á sama tíma og Jón ólafsson
starfaði sem stálfræðingur
Vulcan-verksmiðjanna gerðist
hanri ráðunautur annarra fyrir-
tækja í málefnum, sem lutu að
málmbræðslu og stálvinnslu. Þar
á meðal hafði hann foi-göngu um
stofnun nýrrar stálbræðslu —
Foothills Steel — árið 1947 og
stjómaði henni til ársins 1953.
FÉKK MARGA VIDUR-
KENNINGU
Jón Ólafsson hefur fengið
marga viðurkenningu fyrir störf
sín, þar sem hann hefur sam-
einað vísindamennsku og hag-
kvæmt starf. Hann heíur flutt
fyrirlestra um sérgrein sína víða
í Kanada einkum á fundum verk
fræðinga. Hann og kona hans eru
nú búsett í Winnipeg, en um
langt skeið rak Jón jafnframt
stóran búgarð i Klettafjöllunum,
þar sem hann dvaldist oft að
sumarlagi og hafði mikla ávaxta
rækt. Þau hjón eiga einn son,
Patrick Gordon, sem er starfandi
efnafræðingur við Du Pont verk-
smiðjurnar í Bandaríkjunum.
Hann hefur erft mikinn áhuga
fyrir efnafræði frá föður sínum.
VILL STÁLBRÆÐSI U
Á ÍSLANDI
Jón Ólafsson hefir tvisvar
komið til íslands eftir að hann
fluttist vestur. í fyrra skiptið
kom hann hingað árið 1933, og
í seinna skiptið síðastliðið haust
Það er álit hans, að Islendingar
eigi að koma sér upp jarnbræðslu
ofni og byrja að steypa málma
í stærri stíl en þeir gera. Það
hlýtur að koma að því, að stál-
framleiðsla flytjist inn í landið
og hví þá ekki að hefjast strax
handa. I því sambandi vill Jón
Ólafsson sérstaklega benda lönd-
um sínum á það, að hörmung er
til þess að vita, að fsleridingar
flytja brotajárn sitt allt úr landi,
því að gæðastál verður ekki fram
leitt nema að allmikill hluti
bræðslunnar sé brotajárn. Hér
þarf að spyrna við fótum, safna
brotajárninu saman til eigin nota
og koma upp fullkominni stál-
bræðslu. Á því hefur þessi ágæti
Vestur-íslendingur mikinn
áhuga og gæti áreiðanlega orðið
til mikillar hjálpar með þekkingu
sinni og langri reynslu.
Ragnar Jónsson
hœstaréttarlögmaffur.
Lögfraeðistörf og fasteignasala.
Laugavegi 8. — Sími 7752.
Myndarlegt afmælishéHíarla
kórsins Svanir á Akranesí
KARLAKÓRINN SVANIR, i
Akranesi er með elztu söngfélög-
um landsins, stofnaður 14. okt. j
1915. Kórinn hélt upp á 40 ára af- j
mælið með samsöng i Bióhöllinni
sunnudaginn 19, febrúar sl. og
með veglegu samsæti í Hótel
Akranes síðar um kvöldið, en það
hófst með borðhaldi kl. 7.
Formaður kórsins, Stefán
Bjarnason, lögregluþjónn setti
hófið og stjórnaði því. Jón Sig-
mundsson, sem var einri af stofn-
endum kórsins og sýngur þar
enn, rakti sögu kórsins í stórum ■
dráttum í þessi 40 ár, sigra hans j
og erfiðleika á þessum langa
starfsferli þessa mikía menning-
ai-félags bæjarins.
Þá tók formaður kórsins til
máls. Hann sagði, að kórfélagar
hefðu einroma samþykkt að
heiðra á þesmra 1 .tiðisdegi einn
af stofnendum kórsins, næst
fyrsta söngstjóra hans, um 20
ára skeið, Ólaf B. Bjömsson. rit-
stjóra, en hann hafði samhlíða
verið formaður kórsins um meira
en 20 ára skeið og unnið félag-
inu og söngmálum bæjarins í
heild mikið gagn á mörgum svið-
um. Afhenti formaður Ólafi B.
Björnssyni gullmerki félagsins
og fagurlega skrautritað heiðurs- ,
félagaskjal fvrir hin mikilvægu ;
störf í þágu kórsins og söngmála
á Akranesi.
Ólafur þakkaði þennan mikla
heiður er honum hafði verið
sýndur og sagði nokkur skemmti-
leg dæmi úr forsögu söngmála á
Akranesi og minntist nokkurra
þeirra manna og kvenna er hæst
hafa borið í því veigamikla
menningarstai-fi fi-am að þvi að
Karlakórinn Svanir var stofnað-
ur. Hann minntist og hins
ánægjulega starfs með kórnum,
og hver heilsugjafi það væri
beinlínis að koma saman til söng
iðkana og talaði um eigin revnslu
í þeim efnum. Um leið og Ólafur
þakkaði þessa sæmd sér sýnda
saaðist hann muna meðan hann
lifði marga ógleymanlegar sam-
vex'ustundir, sem bundnar væru
við kórfélaga lífs og liðna. Ólaf-
ur lauk ræðu sinni með því að
minna kórinn og alla menn á þá
miklu manngildisþroskun, sem
fælist í töfrum þessarar göfugu
listar. f því sambandi minnti
hann á hið fræga spakmæli: Þar
söngur ómar setztu glaður, það
svngur enginn vondur maður —
Söngurinn væri þvi eigi aðeins
eyðufyllir og evi-nagaman á viss-
um augnablikum, þvi hann
breytti beinlínis hugarfari manna
og vekti til lotningar fyrir æðra
mætti, en það væri mannanna
mesta þörf og lífslind, til þess að
vera hamingjusamir menn. Með
þessa nauðsyn í huga, óskaði
hann kórnum langra lífdaga og
gifturíks stai'fs.
í hófinu mættu: Fyrsti formað-
ur kórsins og einsöngvari, Axel
Böðvarsson, bankamaður iir
■ Reykjavík, en hann var einn af
stofnendunum. Ágúst Bjarnason,
formaður Sambands íslenzkra
kai'lakóra, en hann flutti þarna
\ kveðju sambandsins og heillaósk-
ir og þakkaði ágætt samstarf.
t Þarna voi'u og þessir fyrrverandi
söngstjórar kórsins, auk Ólafs B.
Björnssonar: Heigi Þorláksson,
kennari í Reykjavik; Hans Jörg-
ensen, kennari, og Geirlaugur
Árnason, rakarameistari. í hóf-
inu söng kórinn eitt lag undir
stjórn hvers söngstjóra fyrii sig,
fyrst Ólafs, þá Hans, Helga og
Geirlaugs, og að síðustu eitt lag
undir stjórn núverandi söngstj.
Magnúsar Jónssonar.
Auk þeirra, sem nú voru tald-
ir, fiuttú þessir ræður: Daníél
Ágústínussoh, bæjarstjóri; Helgi
Þorláksson, Geirtaugur Árnason
og Haukur Ólafsson, sem talaði
fyrir minni kvenna.
Konur kórfélaga hafa með sér
félagsskap til þess að vinna að
gengi kórsins og st.yðja menm
sína á ýmsan hátt í þessu mikil-
væga menningarstarfi, og heitir
félag þeirra „Bergþóra". Form.
félagsins, Bj xrnfríður Leósdóttii’,
kvaddi sér nú hljóðs. Flutti hún
kórnum kvtðjur og árnaðarósk-
ir, um leið og hún tilkynnti fyrir
hönd félagsijxs, að í sambandi við
þetta merki’ega afmæli hefðu fé-
lagskonur ákveðið að færa kórn-
um slaghörpu að gjöf. Var þessu
auðvitað tekið með miklum fögn-
uði af öllum viðstöddum og þettu
ágæta kveníélag hyllt.
Að þessu veglega hófi enduðu
voru boi-ð upptekin og dansað
fram til kl. 3 um nóttina, Fór
allt þetta fram með hinni mestu
prýði og við almenna ánægju.
Auk þeirra tveggja, sem áður
er getið, eru þrír af stofnendun-
um enn á lífi, þeir Ámi Böðvars-
son, ljósmyndari; Oddur Sveins-
son, kaupmaður, og Ólafur Fin-
sen, fyrrverandi héraðslæknir, en
hann mun hafa átt frumkvæðið
að stofnun kórsins, enda söng-
maður af lífi og sál og mikill
áhuga- og styrktarmaður söng-
listar í bænum allt frá því ei
hann fluttist hingað í janúav
1894. Þessir þrír síðast töldu stofn
endur gátu ekki komið því við
að mæta í afmælishófinu, en öll-
um hafði þeim verið boðið til
þess. Margar kveðjur bárust
kórnum í simskeytum víðs vegai-
að. —
í hófinu sungu þessir kórfé-
lagar einsöng: Alfreð Einarsson,
Gísli Sigurðsson, Jón Gunnlaugs-
son og Þorvaldur Þorvaldsson. -—
Undirleik þarna, sem og á sam-
söngnum. annaðist frú Fríða Lár-
usdótí ir. — Oddur.
t
1
syeltumim
FÓLKSFÆKKUNIN í sveitun-
um verður ekki af.stýrt með inn-
flutningi á holdanautum. Ég sá
í Visir 7. janúai', þar sem tekið ev
úr Árbók landbúnaðarins, að
Arnór Sigurjónsson, ritstjóri,
skrifar um fólksíækkuniixa I
sveitunum og kemst að eftirfar-
andi niðurstöðum: Fólki fækkav
í sveitunum vegna þess, að það
skorti þar verkefni og tekjur og
telur ritstjórinn úr því bætt með
innflutningi á holdanautum i
sauðfjárræktarsveitirnar. Ég ev
ekki á sama máli og ritstjórinn.
Að vísu vantar tekjur en það eru
nóg verkefni til í sveitununx. Það
þekkjum við, sem höfum verið
þar.
Fvrst og frenxst er það að
sveitafólkið hafi við svipuð kjör
að búa og kaupstaðabúar. Það er
rafmagnið til ljósa og hitunar,
síma á hvert byggt býli, meiri
ræktun og samgönguskilyrði
betri þar sem slíkt vaxxtar og
húsakynni bætt. Það er margur
bóndinn, sem ekki getur veitt
börnum sinum eða vinnuhjúum
þau skilyi'ði, sem nútíminn
krefst. Þá leitar þetta fólk i
sjáx'arþoipin og bæina, en lúin
hjónin útslitin sitja eftir og vei'ða
svo að hröklast i burt af ábýlis-
jörð sinni. Þannig ei'u mörg
dæmin og er þetta mjög slæmt
ástand, en ég vona að landbún-
aðurinn eigi sér glæsilega fram-
tíð með bættum skilyrðum. Mér
finnst nógu mikið böl, sem komið
hefur vfir landbxinaðinn og
þjóðina i heild með innflutningi
á mæðiveikinni, þó ekki sé farið
að flytja aðrar plágur inn með
holdanautum. Það þvrfti að
minrista kosti að mikillai' að-
gætni við við slíkan ínnflntning.
Það er mikið fjárnxagn, sém
mæðinveikin hefur kostað, og
ekki séð fyrir endann á því enn.
Slíkt má ekki endurtaka sig.
Inginiundur Sæmundsson.