Morgunblaðið - 26.10.1956, Blaðsíða 6

6
MORVUNRIAÐIÐ
FSstudagur 26. okt. 1956
l
I fáum orðum sagt: J
„Hérna sérðu mann, sem
heíur etið hvítabjarnar-
kjöt”
segir Gisli í Gjögri, áttræður i dag
GÍSLI Guðmundsson, kenndur
við Gjögur á Ströndum, er átt-
ræður í dag. Hann er vel kynnt-
ur í sinni sveit, enda gleðimaður
mikill, fróður og skemmtilegur
og segir sögur af mikilli list.
Þegar maður hittir hann að máli,
hvarflar hugurmn ósjálfrátt að
gömlu sagnamönnunum, sem
voru alls staðar aufúsugestir og
styttu skammdegisstundirnar
með sögum og fróðleik. — Maður
kunni nú að segja frá hér í gamla
daga, segir Gísli, þegar við erum
seztir, en það er lítið upp úr mér
að hafa núna. Ojá. Ég er orðinn
svo gamall og gleyminn, skal ég
segja þér, að þetta verður hvorki
fugl né fiskur. Kn það er nú samt
frá ýmsu að segja, ef maður
hugsar sig um. Ég man eftir
mörgum hryðjum á sjó, ojájá. En
ég er að hugsa um að segja þér
þrjár stuttar sögur, sem eru mér
einna minnisstæðastar. Það er
sagan af honum Tómasi víð-
förla, honum Tuma mínum,
blessuðum karlinum, nú og svo
er það sagan af trénu og loks af j
hvítabirninum sem við drápum
norður á Ströndum. Já, þetta er
allt þaðan. Þar dvaldist ég
lengst af og það get ég sagt þér,
að hvergi kann ég við mig ann-
ars staðar.
— Ekki heldur hér í Reykja-
vík?
— Oseisei, nei. Hér kann ég
illa við mig. Þó líður mér ljóm-
andi vel, ekki get ég annað sagt,
já prýðilega. En á Ströndunum,
þar er ég borinn og barnfæddur,
þar á ég ennþá lítinn bát, og þar
uni ég — og hvergi annars stað-
ar. Þar hef ég fest rætur. Og þar
slær hjarta mitt.
★ ★
GÍSLI færist nú allur í aukana og
það gneistar af honum, þegar
hann hefur frásögn sína af hon-
um Tómasi viðförla, þeirri fylli-
byttu. — Þeir trúa mér sennilega
ekki, en allt er þetta dagsatt, já
sem ég er lifandi maður og guð
er yfir mér. Mér dytti aldrei í
hug að fara með neitt fleipur,
onei það er ekki háttur okkar
norður á Ströndum.
— Sagan af honum Tuma min-
um er það fyrsta, sem ég man.
Ég var sex ára, þegar hún gerð-
ist, en þetta er allt ljóslifandi
í hugskoti mínu. — Það var nóg
af brennivíninu hjá Thorarensen
gamla á Reykjarfirði, eða „Tór“,
eins og hann var kallaður. Það
vissi Tumi og hugðist ganga á
lagið. Hann var flækingur og
hafði alltaf 2—3 sýslur undir,
flakkaði um þær og fór þá stund-
um með hávaða. í þetta skipti
fékk hann sér að fylgdarmanni
Njál nokkurn Rósantsson, sem
var vinnumaður á ýmsum bæjum
í sýslunni, já og var nú hálfgerð-
ur flækingur líka. Og drykk-
fel.ldur var hann. Þeir héldu nú
norður í Reykjarfjörð til að fá
sér brennivín hjá „Tór“ gamla og
fóru á smáskektu þvert yfir
fjörðinn. Þegar þeir koma í kaup-
túnið, neitar gamli „Tór“ að láta
þá fá brennivín, þekkti víst á þá
og þverneitar að láta þá fá einn
einasta dropa. Þarna hanga þeir
hjá karli, þangað til hann hefur
hvesst upp á aust-norðan, svo að
það gaf ekki lengur yfir fjörðinn.
AUGAFULLIR
FERÐALANGAR
— Og fengu þeir svo ekkert
brennivín?
•— Ja, bíddu nú við. Þegar
á leið, varð „Tór“ þreyttur á
þeim og lætur þá loks fá eina
flösku af spritti, en þó með hálf-
um hug. Með það fara þeir af
stað gangandi og drekka sig auð-
vitað augafulla áður en varir.
— Faðir minn bjó í Kjós, þeg-
ar þetta gerðist. Þar voru 30
manns í heimili og aðbúðin svo-
lítið önnur en nú tíðkast, bærinn
ekki annað en þiljaður torfkofi.
En ágætlega fór nú um okkur
samt. Jæja. Þegar kemur fram
á vökuna og pabbi er að hætta
lestri, heyrum við eitthvert
þrusk úti. Pabbi fer ofan, enda
voru hundarnir komnir upp, og
þegar hann lýkur upp bæjardyr-
unum, ‘stendur Tómas víðförli
fyri utan, blindfullur. Hann
þekkti nú Tuma gamla vel, hann
pabbi, enda könnuðust allir við
hann. Hanrt var svo sem nógu vel
gefinn, fínasta skáld og margt til
eftir hann. Ojá, ég held nú það,
gerði til dæmis langar rímur um
hákarlaformennina. En ég er nú
orðinn svo gamall að ég er bú-
inn að gleyma mörgu af því.
— En hvað varð þá um Njál?
— Ég þarf að segja þér það,
vertu bara rólegur, sagan er
ekki hálfnuð ennþá. — Pabbi
býður nú Tuma inn og fer að
tala við hann, en drykkjulætin
voru svo óskapleg að við krakk-
arnir urðum dauðhræddir. I
miðju samtali þeirra pabba segir
Tumi allt í einu upp úr ölvím-
unni: „Er ekki Njáll hér?“ Heima
fólk neitaði því og varð karlinn
þá heldur daufari í bragði. Þó
sagði hann ekkert. Pabbi varð að
hrista hann til að fá upp úr hön-
um, hver hefðu orðið afdrif
Njáls. En Tumi var nefnilega
hræddur við pabba, skal ég segja
þér, hann var gamall hákarla-
formaður og allsvakalegur — já
það var hann gamli maðurinn,
en sleppum því.
— Nú, hvers vegna eigum við
að sleppa því, Gísli?
— Jú, sjáðu til, pabbi átti 24
krakka með þremur konum. En
þetta bjargaðist samt allt ágæt-
lega, já ég held nú það.
ÞAÐ VAR VERIÐ AÐ ÞIÐA
HANN TIL MORGUNS
— En hver urðu svo afdrif
Njáls, svo að ég spyrji aftur?
— Það var harðneskjugarður,
frost og hvassviðri, en þó var
ekki mikið kafald. Þeir félagar
fylgdust að inn að Djúpuvík, en
þegar þangað kemur, vill annar
fara fyrir ofan höfðann, en hinn
með sjónum fyrir neðan. Það var
Njáll. Nú, Tómas komst að bæn-
um, eins og ég sagði. þér, en Njáll
ekki. Er þá farið að leita að hon-
um og tóku leitarmann brekan
með sér, bjuggust við, sem var,
að Njáll væri ekki einfær. Það
var og, því að hann var með-
vitundarlaus og hálffreðinn, þeg-
ar hann fannst á svellbungu á
höfðanum. Þar hafði hann dottið.
Gísli í Gjögri: Þar festi ég rætur. Og þar slær hjarta mitt.
Njáll var svo borinn upp á loft
heima og héldu menn hann dauð-
an. Var breiddur klútur yfir and-
lit hans. Pabbi kallar á Tuma,
tekur í öxl honum, lyftir klútn-
um og segir með þjósti: „Það er
þokkalegt að sjá þetta, Tómas“.
Þá datt brennivínið úr flækingn-
um, hann fórnaði höndum og
sagði: „Guð minn almáttugur".
Hann var ágætur inni við beinið,
karlgarmurinn.
— Og þarna hefur þá Njáll
farið þá leið sem bíður okkar
allra?
— O-nei-nei. Blessaður vertu.
Það var verið að þíða hann til
morguns og rankaði hann þá við
sér, en hann missti bæði tær og
fingur. Já, og svo lá hann hjá
okkur allan veturinn.
HÆTTI AÐ DREKKA?
■— En Tumi hefur auðvitað
sterifar úr 1
áaiéall daglega lífínu ,
Hvað er að gerast?
1} SKRIFAR mér á þessa
i.t- leið:
„Hvað er að gerast fyrir aust-
an? Eru'undirokuðu þjóðirnar að
brjóta kommúnistaokið af sér?
Atburðir síðustu daga í Póllandi
og Ungverjalandi hafa enn, og
áþreifanlegar en nokkru sir.ni
fyrr, fært heim sanninn um,
hvílíkt hörmungaástand ríkir
með þeim þjóðum, sem urðu svo
ógæfusamar að verða harðstjór-
unum í Kreml að bráð.
Hvað segja íslenzkir kommún-
istar um það sem nú er að ger-
ast? Ég á ekki við þá, sem skrifa
íslenzka kommúnistablaðið. Þeir
bregðast ekki skyldu sinni nú
fremur en fyrr og þyrla nú mold-
rykinu rækilega í augu lesenda
sinna, gera að minnsta kosti
„heiðarlega" tilraun til þess. —
Mótmælafundir, óeirðir — já,
blóðugar uppreisnir gegn komm-
únistaokinu. Allt þetta er aðeins
vottur um vináttutengsl og
traustari samvinnu en áður við
Sovét. Lætur það ekki líklega —
og gáfulega í eyrum?
Hvað segja þeir?
NEI, mig langar til að vita hvað
aðrir íslenzkir kommúnistar
segja. Þeir, sem á annað borð
bera það nokkurn tíma við að
hugsa sjálfstætt, það sem þeirra
eigin skynsemi býður þeim. •—
Finnst þeim sennilegt, finnst
þeim, að það geti komið til mála,
að atburðir síðustu daga hefðu
nokkurn tíma gerzt, nema af
þeirri einföldu ástæðu, sem reynd
ar hefur verið lýðum ljós, að
þessar þjóðir hafa búið við ömur-
lega ánauð og eymd, sem nú
knýr þær til örvæntingarfullra
átaka til að losa sig úr klóm
harðstjóranna.
Það er engin furða, þótt sú
spurning vakni meðal fólks,
hvort nú sé að því komið að veldi
ævintýramannanna í Kreml sé
tekið að riðlast. Hvort atburð-
irnir í Varsjá og Búdapest, boði
ekki önnur og meiri tíðindi? —
P. P.“
Ilitakostnaður —
samningsatriði
EIGJANDI spyr mig hvort
i honum beri að greiða hita-
reikning sinn fyrir þá 4—5 mán-
uði, sem hann er fjarverandi úr
íbúð sinni á sumrin. Hann loki
fyrir alla ofna áður en hann fer
að heiman. Sem sagt: ekkert
heitt vatn er notað í íbúð hans
þennan tíma.
Eg hef reynt að afla mér upp-
lýsinga um þetta, en eftir því,
sem ég hef komizt næst, munu
engar fastar reglur til um þetta
atriði. Það fer eftir samkomu-
lagi hverju sinni. Hitaveitan
reiknar vatnseyðsluna eftir mæli
og skiptir sér ekki af, hvernig
þeir, sem eyða því vatni, sem
mælirinn gefur til kynna, skipta
kostnaðinum með sér. Það er
samkomulagsatriði — einkamál,
sem hið opinbera blandar sér
ekki inn í.
Hins vegar virðist ekki nema
sanngjarnt, að húseigandi taki
tillit til svo langrar fjarveru,
sem bréfritari minn tekur til. í
fjölbýlishúsum mun það svo, í
sumum að minnsta kosti, að
kostnaðinum er deilt niður á í-
búðirnar eftir stærð þeirra. Sá
sem býr í þriggja herbergja íbúð
borgar meira en sá í tveggja her-
bergja — minna en sá x fjögurra
herbergja íbúð.
Annars mun það almennt álit,
að reglur um réttindi leigjenda
og sambýlisreglur allari hafi hing
að til verið í alltof lausu lofti og
tími sé til kominn að þar verði
breyting á.
Öruggt ráð
EIN fín frú í Reykjavík var far-
in til útlanda — að gamni
sínu. Bóndinn sat heima með
sárt ennið og kvartaði yfir því
við vin sinn, að hann frétti hreint
ekkert af konu sinni.
— Oh, blessaður vertu, sagði
vinurinn, senuu henni bara
skeyti: „Sendi þér þúsund krón-
ur“.
— Og svo?
— Já, svo gleymir þú auðvitað
að senda þær — og svo skalt þú
bara sjá til.
hætt að drekka?
— Onei-nei, hætt að drekka.
Maður lifandi! En sennilega hef-
ur Njáll verið eitthvað ragari við
sprittið. Það mætti segja mér
það.
— Já, það er ekki ósennilegt.
En þú varst að tala um „tréð“.
Hvaða tré var það, Gísli?
— Ja, það var eitt merkileg-
asta tré sem við Strandamenn
höfum séð. Það var eitt sinn sem
oftar að við fórum í róður með
pabba; pabbi átti lítinn sexæring.
Það var í 6. viku sumars, ég held
ég hafi verið fjórtán ára. Það var
heldur lélegt liðið í þessari ferð,
við Sörli bróðir minn, systur
mínar tvær, pabbi og Gísli Gísla-
son, seinni maður Vatnsenda-
Rósu. Hann var hjá okkur í 16 ár
og eftir honum heiti ég. Hann
var ágætur karl, skemmtilegur
og gáfaður, ég held nú það, en
talsvert drykkfelldur. Já, það var
hann blessaður karlinn, en sízt
af öllu vil ég lasta hann. Jæja.
Þegar við erum búin að leggja
lóðirnar um daginn, sjáum við
djúpt í austnorðri stærsta ferlíki
sem ég hef augum litið. Tökum
við það ráð að róa fram að því
í snarkasti og sjáum þá hvers
kyns er. Þarna var þá eitt stærsta
tré sem rekið hefur að Strönd-
um. Það var 27 álnir að lengd
og mjórri endin fullur feðming-
ur. Menn hafa það reyndar fyrir
satt, að þetta sé stærsta tré, sem
sézt hefur á Ströndum. — Við
bundum það auðvitað aftan í
okkur og rerum fyrir því upp að
lóðunum, drógum þær svo, en
gekk seint, hann kuðlaði á okkur
og urðum við að fara fjögur í
andóf; en Gísli gamli dró lóð-
irnar, simlaði inn, eins og við
köllum það; pabbi goggaði og
blóðgaði fiskinn. Með þessu liði
hlóðum við bátinn og héldum
síðan til lands. En seint gekk
það. Við vorum fulla tvo sólar-
hringa á leiðinni.
ÍSBJÖRNINN
— En hvað varð um þetta
merkistré?
— Ja, „Tor“ gamli fékk það
upp í slægjulönd, sem hann lán-
aði pabba. Hann setti það svo í
brú á Kleifará, en hún brotnaði
í snjóþyngslunum veturinn eftir.
Já, ég ætti svo sem að muna eftir
því. Ég var í Kjós, þegar það
gerðist. En nú er ég að hugsa
um að segja þér að lokum frá
því, þegar við Guðmundur bóndi
í Drangavík drápum ísbjörninn.
Já, það er nú saga að segja frá
því. Ég held nú það. — Það var
árið 1932. Ég stundaði þá
kennslustörf í sveitinni og var að
kenna krökkunum. Það var kom-
ið fram á, en hann var hvass, svo
að ísjakar sigldu hraðbyri til
lands. Þetta voru litlir jakar og
það var heldur sjaldgæft að
bjarndýr kæmu á Strandirnar
nemji með stórum þiljum. Datt
I Framh. á bls. 17.