Morgunblaðið - 26.10.1956, Blaðsíða 10

10
MORGUNBL4ÐIÐ
Fostudagur 26. okt. 1956

Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Síjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 1600
Áskriftargjald kr. 25.00 á mánuði ínnanlands.
í lausasölu kr. 1.50 eintakið.
Úti í Evrópu og hér
ÚTI f EVRÓPU eru nú örlaga-
ríkir viðburðir að gerast. í lepp-
rikjum Rússa, þar sem fámennar
klíkur kommúnista hafa haldið
uppi ofbeldisstjórn undanfarin ár
logar nú allt í óeirðum og upp-
reisnum. í Póllandi hefur sjálfur
kommúnistaflokkurinn gert upp-
reisn gegn Sovétstjórninni í
Moskvu og ofurveldi hennar.
Rússneskum ráðherrum í stjórn
Póllands hefur verið vikið frá
og hinir pólsku kommúnistar
hafa ekki þorað annað en lýsa því
yfir, að horfið muni verða til
aukins lýðræðis í landinu. Fleiri
en einn stjórnmálaflokkur eiga
jafnvel að fá að bjóða fram til
þings. Hvílíkt frelsi í kommún-
ísku ríki!
„Aukið frelsi á öllum
sviðum í Póllandi“
Svo rammt kveður að frelsis-
aukningunni í hinu kommúníska
Póllandi að „Þjóðviljinn“ kemst
að orði á þessa leið í stórri fyrir-
sögn í fyrradag:
„AUKIÐ FRELSI A ÖLL-
UM SVIÐUM í PÓLLANDI“.
Hvað er nú þetta, „Þjóðvilji“
sæll? Hefur þú ekki alltaf
haldið þvi fram í römmustu al
vöru, að í Póllandi og öðrum
„alþýðurikjum“ ríkti hið eina
sanna „frelsi“? Og nú kemur
þú allt í einu og segir íslenzku
fólki, að „aukið frelsi á öllum
sviðum í Póllandi“, sé eitt-
hvert stórkostlegt nýmæli og
náðarbrauð. Hafa þá Pólverjar
eftir allt saman ekki búið við
frelsi? Hefur það þá verið
lygi og blekking að „alþýðu-
lýðræði“ leppríkja Rússa feli
í sér hið eina sanna frelsi?
Það er alveg greinilegt, að það
er þetta, sem íslenzka kommún-
istablaðið hefur lýst yfir.
„Alþýðulýðræðið“
svik og blekking
Kommúnistar hafa því tekið
eina stórkostlega kollsteypu til
viðbótar. Nú hafa þeir Iýst því
yfir, að hið marglofaða „alþýðu-
lýðræði“ hafi ekkert lýðræði ver-
ið. Það hafi þvert á móti verið
svívirðileg kúgun, fals og blekk-
ing.
Þetta verður Þjóðviljagreyið
að lepja upp eins og önnur komm
únistablöð. Ritstjórar hans verða
að éta ofan í sig allt skrumið
um „alþýðulýðræðið“ og ágæti
þess.
Það er vissulega mikið að
gera við „ofaníát" hjá kommúnist
um þessar vikurnar.
Fólkið hristir hlekkina
— en kúgunin heldur
kommúnistastjórnirnar loforðin
um hið aukna frelsi.
Það sem er að gerast úti í
Evrópu um þessar mundir er í
stuttu máli sagt þetta:
Fólkið í lepparíkjum Rússa
hristir hlekkina, sem hinn
alþjóðlcgi og rússneski komm-
únismi hefur lagt á það. Jafn-
vel kommúnistarnir sjálfir
gera uppreisn gegn Moskvu-
valdinu. En Rauði herinn held
ur frelsisbaráttu fólksins niðri
og tryggir kommúnistum enn
um skeið völdin. öllum er
hins vegar ljóst hvert stefnir.
Þjóðirnar eru að undirbúa að
brjóta af sér hið kommúníska
ok — og gera það um leið og
tækifæri gefst til þess.
Eru Framsókn og
kratar hreyknir?
Allir lýðræðissinnaðir íslend-
ingar fylgjast með baráttu hinna
kúguðu þjóða úti í Austur-Evrópu
af samúð og áhuga. Allir heiðar-
legir menn óska þeim sigurs.
Kommúnistar og blað þeirra segja
hins vegar að um „gagnbyltingar-
tilraunir" sé að ræða þarna úti.
Og auðvitað stendur „Þjóðvilj-
inn“ með Rauða hernum og Rúss-
um.
Spyrja mætti, hvort Fram-
sókn og kratar séu ekki eink-
ar hreyknir af kommúnistum,
samstarfsmönnum sínum í rík-
isstjórn, um þessar mundir?
Finnst þeim ekki sérstaklega
geðþekkt að stjórna Islandi
með mönnunum, sem verja nú
í líf og blóð siáturverk komm-
únista í Ungverjalandi?
Það getur vel verið að leiðtog-
ar Framsóknar og krata séu
hreyknir af þessu. En almenning-
ur í flokkum þeirra er það áreið-
anlega ekki. Alþýðublaðið er að
vísu svo glámskyggnt í gær, að
það heldur að atburðarásin úti í
Evrópu um þessar mundir sé að
færa jafnaðarmenn og komniún-
ista nær hvor öðrum. En það er
áreiðanlega mikill misskilningur
Því ljósara sem öllum almenningi
verður eðli „alþýðulýðræðisins“,
kúgun þess og spilling, þeim mun
meiri andstyggð fá allir lýð-
ræðissinnaðir menn á kommún-
istum. Jafnframt vex skilningur-
inn á því, að við þá er hvergi
hægt að hafa samvinnu um stjóm
landsins, hvorki á íslandi né
annars staðar.
Það er vissulega mikils vert,
ekki síður en yfirlýsing Krus-
jeffs í vetur, um að Stalín
hafi verið fjöldamorðingi og
glæpamaður, að kommúnistar
hafa nú sjálfir játað og viður-
að „alþýðulýðræði“
þeirra sé fúlasta einræði,
á ofbeldi og svívirði-
Iegri kúgun og klíkuskap.

„ (jjullnci liliÁiÉ Lh^tur
óocip ui ítöL ur í ^Joreai

„NJTullna hliðið", hið gam
alkæra leikrit Davíðs Stefáns-
sonar um sálina hans Jóns míns,
var frumsýnt í leikhúsinu í Roga-
landi 2. okt. sl., við góðar mót-
tökur gagnrýnenda. Leikritið
hefur verið þýtt á nýnorsku af
Olaf Dalgard, og voru allir gagn-
rýnendur samdóma um, að hún
væri mjög góð, en prólóginn voru
þeir ekki ánægðir með, enda var
hann þýddur „úr íslenzku á eitt-
hvert norrænt mál, sem var næst
um óskiljanlegt", segir einn gagn-
rýnenda. Þá þýðingu gerði Ivar
Orgland. Leikritið var sett á svið
af kunnum leikhúsmanni, Bjarne
Andersen, en leiktjöld málaði
Per Fjeld. Þykir þeim hafa far-
izt verkið vel úr hendi.
-Tnllir gagnrýnendur
voru sammáda um, að hér væri á
ferðinni stórbrotið og athyglis-
hliðið" samt djarfara. „Það er
skrifað í hrjóstrugu og vinda-
sömu landi, þar sem skynsemis-
hyggjan er samofin þránni eftir
hinum björtu himnesku strönd-
VF agnrýnanda „Stavang
er Aftenblad“ þykir sýningin í
Rogalandi of þunglamaleg. Þar
skorti þá kímni og þann léttleika,
sem höfundurinn hafi blásið í
verk sitt og gefi því hið sérstæða
gildi. Ennfremur segir hann, að
þetta mikla verk hafi að nokkru
leyti borið leikendurna ofurliði,
þar sem það krefjist beztu leik-
krafta í öll aðalhlutverk. Eilif
Armand, sem leikur Jón, er þó
undantekning. Leikur hans þykir
viðburður, og „koma hans úr pok-
anum á leiksviðið var tvímæla-
laust hápunktur sýningarinnar".
Hann sýnir til fullnustu hinn
Jón, kona hans og kölski.
vert leikrit, sem gerði miklar
krCjiur til leikenda. Sumir bentu
á, að því svipaði um sumt til
„Péturs Gauts", en Jón bóndi
þykir heilsteyptari persóna, ein-
lægari syndaselur en hinn norski
stallbróðir hans. Þá benti einn
gagnrýnenda á það, að „Gullna
hliðið“ væri að efni og framsetn-
ingu skilt stórverkum eins og „La
Divina Commedia" og „Faust“,
og einnig sænska leikritinu
„Himlaspelet" eftir Rune Lind-
ström, sem var sýnt hér á íslandi
sem kvikmynd fyrir nokkrum ár-
um. í samanburði við þetta síð-
ast nefnda verk þvkir „Gullna
kjaftfora, forherta og djarfa
syndasel, sem er eins og holdi
klætt náttúruafl.
slaug Tönnesen veld-
ur ekki hlutverki sínu að fullu,
þótt oft bregði fyrir djörfum og
skemmtilegum leik. Hún þykir
ekki sýna til fullnustu þá ein-
lægu ást manni sínum, sem knýr
hana til að bjarga sál hans frá
logum vítis. Hún virðist fremur
gera það til að bjarga mannorði
þeirra beggja. Hana skortir þá
frómu og ynnilegu trú, sem höf-
Hvers á almenningur að gjalda ?
áfram.
Á eftir uppreisninni 1 Póllandi
kom blóðug uppreins í Ungverja-
landi. Þar hafði nokkrum Moskvu
kommúnistum verið steypt af
stóli með byltingu í kommúnista-
flokknum. En það dugði ekki til.
Hinn nýi forsætisráðherra, sem
verið hafði í ónáði fyrir Tító-
isma, hikaði ekki við að biðja
Rauða herinn rússneska um að-
stoð til að bæla niður treisis-
baráttu Ungverja. Hinar komm-
únísku hersveitir Moskvuvaldsins
hafa svo dundað við það undan-
farna sólarhringa að brytja nið-
ur verkamenn og menntamenn í
Budapest. Þannig framkvæma
SINFÓNÍUHLJÓMSVEITIN
hélt tónleika í Þjóðleikhúsinu
s.l. þriðjudagskvöld, og söng
hin kunna bandaríska söng-
kona Blanche Thebom nokkur
verk með hijómsveitinni. Söng
konan hafði áður komið fram
á vegum Tónlistarfélagsins við
mikla hrifningu áheyrenda, og
þegar það kvisaðist, að hún
mundi syngja með hljómsveit-
inni, gerðu tónlistarunnendur
sér vonir um að fá að heyra
hana þar, enda voru tónleik-
arnir auglýstir í blöðum á
þriðjudagsmorgun. En þær
góðu vonir reyndust á sandi
reistar. Þegar menn spurðust
fyrir um aðgöngumiða, gripu
þeir í tómt, og var þsim sagt,
að allir miðar væru uppseldir.
Sannleikurinn í málinu mun
hins vegar vera sá, að stjórn
Sinfóníuhljómsveitarinnar
hafði boðið fjölmörgum ráða-
mönnum á hljómleikana og
selt aðra miða „undir bo-ð:í5“.
Nú er ekkert nema gott um
það að segja að bjóða þeim
mönnum á hljómleika, sem
vænlegastir eru til stuðnings
við áframhaldandi starf hljóm
sveitarinnar. Slíkt er góður og
sjálfsagður siður. En hefði
ekki verið viðkunnanlegra að
selja aðra miða opinberlega,
þannig að allur almenningur
ætti kost á að sækja þessa
hljómleika, en ekki bara þeir,
sem „þekkja mann sem þekkir
ina.ni***-
undurinn hefur sýnilega ætlað
henni að eiga.
A llir gagnrýnendur
eru á einu máli um það, að tón-
list Páls ísólfssonar hafi dýpkað
anda verksins og gefið því auk-
inn þjóðlegan blæ. „f henni sam-
einast hinn hátíðlegi kóralsöngur
og hinir þjóðlegu rómantísku
tónar“. Þó finnst tveimur gagn-
rýnendum, að skaðlaust hefði
verið að sleppa stóra kóratriðinu,
í þriðja þætti og langa sálmin-
um í fyrsta þætti.
Gagnrýnendur segja,
að leikhúsið í Rogalandi hafi ráð-
izt í stórvirki með því að sýna
þetta mikla íslenzka verk, og
enda þótt ýmsar misfellur hafi
verið á sýningunni, hafi hún ver-
ið ógleymanleg reynsla. Leikrit-
ið sé svo auðugt að krafti og
kímni, alvöru og sönnum lýsing-
um á breyskum manneskjum, að
það hljóti að hrífa áhorfandann
til hluttöku í kjörum hins ís-
lenzka almúgafólks, sem í ein-
faldleik hjartans skeggræðir við
Pétur, Pál og sjálfan skrattann.
Ný bók handa
stúlknm
ÉG ER EKKI vön að skrifa um
bækur, en ég var að lesa Hönnu,
sem Knútur Kristinsson, læknir,
hefur þýtt, og mér þykir vænt um
að sú bók er komin á íslenzku.
Það hefur svo margt verið þýtt
á undanförnum árum, sem lítið
erindi hefur átt til íslenzkra ungl
inga, bækur, sem ekkert gildi
hafa, lýsa iðjuleysi og rangli —
og ef til vill glæpaverkum ungra
og gamalla. Þar er oft lítil hvatn-
ing til dáða.
En í þessari bók kveður við
annan tón. Hanna litla er hraust
og framtakssöm stúlka, sem verð-
ur að brjótast áfram í lífinu.
Munaðarlaus fer hún að heiman
frá Danmörku og leitar gæfunn-
ar í hinu fjarlæga Frakklandi. En
hún lætur hendur standa fram úr
ermum. Hún veit að gæfan fellur
þeim einum í skaut, sem leita
hennar og láta hana ekki ganga
úr greipum sér vegna tómlætis
og iðjuleysis. Hanna litla kemur
til frænku sinnar í Frakklandi,
sem orðin er ekkja og veröldin
búin að leika grátt á margan veg.
Hanna réttir henni hjálparhönd
og gefur henni nýja trú á lífið.
Hanna kynnist mörgu fólki á
ferð sinni og í hinu nýja heim-
kynni. Hún tekur þátt í störfum
þess og áhugamálum, en hún
kann líka að njóta lífsins, þegar
frænka hennar býður henni til
Monte Carlo.
Mér finnst bókin vera sérstak-
lega skemmtileg og ég hlakka til
að lesa þær bækur, sem eftir eru
í þessum bókaflokki.
K. Guðmundsdóttir.