Morgunblaðið - 23.10.1957, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 23. okt. 1957
MORCVynT 4ÐIÐ
11
23. okt. — dagur urtgversku hyltingarinnar
;

■■
kynnt að næsta dag myndu félög
stúdenta og rithöfunda efna til í
hópgöngu að minnismerki Pól-
verjans Josef Bem, en hann er j
frelsishetja í Ungverjalandi, gerð :
ist sjálfboðaliði í frelsisbaráttu'
Ungverja 1848—49. Var ætlunin
að leggja blómsveig að mynda-
styttu hans og heiðra með því
pólsku þjóðina, sem nú hafði ris-
ið upp gegn Moskvavaldinu.
□----------------------□
Kröfur stúdenta
• Við krefjumst tafarlauss brott-
flutnings alls rússncsks herliðs í'
samræmi við ákvæði friðarsanm
inga.
• Endurskipuleggja þarf rikis- (
stjórnina undir forsæti Imre!
Nagy. Allir glæpsamlegir stjórn-j
málaforingjar frá Stalin-Rakosi
tímabilinu verði tafarlaust leystir
frá störfum.
n Við krefjumst opinberrar rann
sóknar og réttarhalda í máli j
Mihaily Farkas foringja A vóanna
og þeirra sem eru meðsekir hon- j
um. Mathyas Rakósi, sem fyrst
og fremst ber ábyrgð á öllum j
; giæpum nýliðinna ára og á neyð-1
j arástandi þjóðarinnar verði þeg-
ar fluttur heim frá Rússlandi og
leiddur fyrir rétt.
• Við krefjumst kosninga í land-
ERNÖ GERÖ
flutti hina afdrifaríku útvarps-
ræðu kvöldið 23. október. Síð-
an mun hann hafa kallað á
hjálp Rússa.
gerðist það svo við útvarpsstöð-
ina, fyrst að nokkrum táragas-
rússneskir skriðdrekar stilltu sér
upp á gatnamótum og við brýr.
í fjórar klukkustundir voru Rúss-
arnir að taka sér varðstöður í
borginni, en kl. 6 um morguninn
hófu þeir skothríð hvarvetna um
borgina.
Fimm dasra orrustur
Það var barizt í Búdapest 1
fimm daga. Stórkostlegar
skemmdir urðu á borginni. En
bráðlega varð það ljóst að þótt
Rússarnir hefðu mikla skrið-
dreka og fallbyssur skorti þá fót-
göngulið. Ungversku frelsishetj-
urnar eyðilögðu tugi og hundrúð
rússneskra skriðdreka með frum
stæðum vopnum eins og Molo-
toff-kokkteil. Rússnesku her-
mönnunum hafði verið sagt, að
þeir ættu að bæla niður fasistíska
uppreisn. En hér var um uppreisn
allrar þjóðarinnar að ræða. Rúss-
ar höfðu búizt við að fá stuðn-
ing ungverska hersins, en hann
hafði allur gengið í lið með upp-
reisnarmönnum.
Rússar biðu ósigur í fyrstu orr-
ustunni um Búdapest. Þeir neydd
ust til að draga allt herlið sitt
burt úr borginni. í sex daga nutu
Ungverjar sjáifstæðis undir
stjórn Imre Nagy og unnu mikið
dentana og síðan að hópur Avóa
inu með almennum kosningarétti þaut út úr aftddyri hússins og
og hluttöku margra stjórnmála-1 ^óf skothríð á stúdentana. Féllu
-- - 1--:---1------‘ stag og
sprengjum var kastað^ yfir stú-1 0g jnerkiiegt átak til að breyta
Fólkið hyllir frelsisbaráttu Pólverja með því að safnast saman
við styttu Josefs Bem. Myndin tekin um miðjan dag 23. okt.
Um og eftir 20. október 1956 j lega, hve pólskir háskólastúdent-
bárust þær fréttir til Ungverja- : ar áttu mikinn þátt í hinni vopn-
lands, að alþýða manns í Pól-
landi hefði undir forustu háskóla-
stúdenta sameinast um það að
velta af sér hinni' rússnesku
áþján. Þessar fréttir vöktu geysi-
lega athygli í Ungverjalandi og
menn gátu ekki varizt því að
bera saman kjör þessara tveggja
þjóða, Pólverja og Ungverja. Báð-
ar höfðu þær á fyrri öldum orð-
ið að heyja þjóðfrelsisbaráttu
gegn Rússum. Báðar höfðu þær
eftir síðari lieimsstyrjöldina orð-
ið að þola valdarán kommúnista
og ógnarstjórn þeirra.
Nú höfðu Pólverjar valið sér
tU forustu Gomúlka, sem var
frjálslyndur kommúnisti, er
hafði orðið að þola fangelsun og
pyntingar Stalinistanna. Ungverj-
ar þóttust eiga hliðstæðan mann
Gomúlka, það var Imre Nagy,
sem hafði verið ofsóttur af
Stalinistunum.
Fréttirnar frá Póllandi höfðu
mikil áhrif í Ungverjalandi. Þær
urðu til þess að setja skriðuna
af stað.
Tillögur stúdenta um
Ivðræði
Þann 22. október héldu stúdent-
ar í Búdapest fjölmarga fundi í
tilefni atburðanna í Póllandi.
Stærstur og áhrifamestur var
fundur sem haldinn var í tækni-
háskólanum. í ræðum sem haldn-
ar voru þar, var því lýst greini-
lausu uppreisn gegn Rússum.
Vildu ungverskir stúdentar eícki
nokkrir þeirra þegar 1
nokkrir særðust.
Þar með hófst ungverska bylt-
ingin. Fyrst náðu stúdentarnir
nokkru af vopnum, sem verið var
að flytja til Avóanna í útvarps-
stöðinni og um tveimur klukku-
stjórnarháttum í lýðræðisátt.
Óheillanóttin
4 nóvember
flokka. Við krefjumst þess, að
verkameun fái rétt til að gera
verkföli.
• Við krefjumst skoðanafrelsis,
prentfrelsis og frjálsrar útvarps-
starfsemi.
,»™«kr2£r‘thSi6™a“"S[ ■! i»ið <>«haKi««“ “■»-
S!,„„ »»»1 taSauT Vr „arhamanna frá ,w, |Nt. ,WL Ea þí
lægð.
□----
Það var fremsta baráttumál
stjórnar Imre Nagys, að Rússar
færu á brott með allt herlið sitt
frá Ungverjalandi. Hófust samn-
verksmiðjunum í Csépel. Innan ' gerðist það allt á einni og sömu
skamms var öll Búdapest á valdi j n°ttu, að Rússar sviku ungversku
-□ byltingarmanna að undanteknum • samninEanefndina i griðum og
IMRE NAGY
ungverska þjóðin krafðist þess
að hann yrði forsætisráðherra.
vera síðri pólskum félögum sín-
um.
Á þessum fundi voru bornar
fram og samþykktar einróma til-
lögur í 16 liðum um að koma á
lýðræðisskipulagi í Ungverja-
landi. Þessir sextán liðir urðu á
Fiöldafundir
23 október
Innanríkisráðuneytið tilkynnti
um hádegisleytið þann 23. októ-
ber að hópganga og mannsöfn-
uður við styttu Josefs Bem væri
bönnuð. En nokkru seinna var
banninu aflétt, líklega vegna
þess að hinir kommúnísku vald-
hafar sáu að bannið yrði haft
að engu.
Búdapest-útvarpið skýrði frá
því seinni hluta dags, að mann-
söfnuðurinn við styttu Josefs
Bem hefði skipt tugum þúsunda.
Eftir það söfnuðust nær 300 þús.
manns saman fyrir framan þing-
höllina í Búdapest, og krafðist
þess að Imre Nagy yrði falin
stjórnarmyndun. Er sá atburður
hliðstæður atburðunum í Varsjá,
þar sem hundruð þúsunda manna I
söfnuðust saman og kröfðust þess,
að Gomúlka yrði falin stjórn-
armyndun. Að lokum sóttu komm
únistar Nagy og létu hann halda
ræðu á svölum þinghússins til
þess að stilla mannfjöldann.
Stúdentar úr tækniháskólanum
fáeinum bækistöðvum kommún-
ista og Avóa.
Rússar koma
En klukkan 2 um nóttina óku
fyrstu rússnesku skriðdrekarnir
inn í borgina. Varð almenningur
handtóku hana, Janos Kadar
gekk yfir í herbúðir Rússa og
stofnaði leppstjórn Rússa, og að
lokum hófu Rússar allsherjarár-
ás á Búdapest með ógrynni liðs,
sem þeir höfðu flutt austan frá
Ukrainu. Þetta var aðfaranótt
4. nóvember, óheillanótt ung-
sleginn miklu felmtri, þegar I versku þjóðarinnar.
næstu dögum sameiningarstefna höfðu óskað að hinir 16 til.
allrar ungversku þjóðarinnar.
Á fundi stúdenta í tæknihá-
skólanum var svo að lokum tit
löguliðir þeirra um lýðræðis-
stjórn í landinu yrðu lesnir upp í
útvarpinu. En beiðni þeirra um
í þetta var neitað. Söfnuðust
stúdentar í þúsundatali um-
hverfis útvarpsstöðina og kröfð-
ust birtingar á tillögunum.
Ræða Emö Gerö
í Klukkan átta um kvöldið flutti
j Ernö Gerö framkvæmdastjóri
' ungverska kommúnistaflokksins
j ræðu í útvarpið, þar sem hann
I hafnaði með öllu tillögum stú-
I denta. Sagði hann að mótmæla-
j fundirnir í Búdapest væru að til-
. hlutan fasista. Lagði Gerö áherzlu
j á sem nánast samstarf við Rússa.
j Vakti þessi ræða hans geysilega
j reiði meðal stúdentanna og hófu
' þeir háreysti við útvarpsstöðina.
Skothríðin
Útvarpsstöðin í Búdapest. Út úr þessu anddyri hófu Avóaruir
skothríð á stúdenta kL 9 að kvöldi 23. október
við útvarnsstöðina
Klukkan 9 að kvöldi 23. október
Rússneskir skriðdrekar streyma inn í Búdapest
24. október.
morgni