Morgunblaðið - 22.11.1957, Blaðsíða 14

14
MORCUNBT4Ð1Ð
Fðsfudagur 22. nóv. 1957
Matthea Matthíasdóttir — minning
Hugleiðingar um skrif
Tímans og fisksölumálin
DAGBLAÐIÐ Tíminn hefir mik-
ið skrifað og mikið sent menn
til öflunar frétta og samtala við
þar til kjörna menn. Skal nú
sumt af skrifum þessum tekið
ti) athugunar.
Sent í 10 fiskbúðir
Fyrst sendir Tíminn tvo menn
i einkabifreið (að blaðið segir)
í 10 fiskbúðir, af þeim telur
blaðið 7 bílskúra, sem þó munu
ekki hafa verið nema 3—4. Grein
þessari fylgir mynd af bilskúr,
með áskriftinni Fiskur (skrifað
af Tímamönnum). Ennfremur er
á myndinni tunna fyrir dyrum.
Hvort tunna þessi hefur verið
farþegi í bifreið Tímamanna, skal
ósagt látið, þó að margt bendi
til þess. Síðan kemur upptaln-
ing á vörutegundum allt frá há-
meri niður í smá-stútung. Fisk-
tegundir voru þó yfirleitt ekki
nema þrjár (en fisksalinn í Fisk-
höllinni sagði nú reyndar að
hámeri væri herramanns matur),
en í flestum búðunum var ekki
neitt. Ennfremur segir, að í sum-
um fiskbúðum sé fiskur seldur
á bak við, sé eitthvað nýtt. f öðr-
um búðum mæti fisksalar bæði
seint og illa. Grein þessi verður
ekki tekin á annan veg, en þann
að vera þvaður eitt, en meint,
sem hreinræktaður áróður á
fisksalastéttina og bæjarfélagið.
„Nú eru þeir hættir að berja
gegnum borðið“, er fyrirsögn á
næstu grein Tímahs, samtal við
Steingrím í Fiskhöllinni.
Þar sem kollega minn, Stein-
grímur Bjarnason, hefur gert
greinargóðar athuganir verð ég
þar fáorðari en annars. Ekki get-
ur Tíminn þó neitt um í samtali
þessu, að rætt hafi verið um fram
tíð hámerar í Fiskhöllinni, en
spyr Steingrím: Telur þú fyrir-
mæli borgarlæknis um áfastar
aðgerðarstöðvar æskilegar? Stein
grímur svarar nei, enda er þeim
hvergi framfylgt nema hér. Við
gerum að öllum okkar fiski og
sendum hann í búðirnar unninn.
Athugasemd skal gerð við þess-
ar upplýsingar Steingríms. f all-
flestum fiskbúðum er sér-flökun-
ar og aðgerðarpláss. Þá hefur
borgarlæknir aldrei fyrirskipað
að allur fiskur eigi að fara unn-
inn í fiskbúðir, enda er það að
allra dómi svo mikill reginmun-
ur hjá húsmóðurinni að fá flak-
ið af fiskinum ný-flakað eða þeg-
ar búið er að þvæla flökunum
í ílátum og fiskurinn ef til vill
flakaður daginn áður.
Tímamenn eiga þarna samtal
við mann, sem gætir hagsmuna
hvorstveggja, heildsölu og smá-
sölu.
Bílskúrs-fiskbúðir
Það virðist fara í taugarnar á
Tímamönnum, að það skuli vera
seldur fiskur í húsnæði, sem
einhvern tima hefur verið kallað
bílskúr, en vita þessir góðu menn
hvers vegna varð að taka þessa
svokölluðu bílskúra til fisksölu?
Það var eins og borgarlæknir tók
réttilega fram í samtali um þessi
mál, að þegar byggð voru þessi
fyrstu svokölluðu úthverfi, þá
var ekki reiknað með í nokkurri
byggingu rúmi fyrir fisksölu. Ég,
sem þessar linur rita, er vist einn
af þessum ólánsömu að hafa orð-
ið að selja fisk í bílskúr siðan
ég byrjaði á fisksölu, eða í 12
ár, og ég vil benda Tímamönn-
um á að kynna sér í hverfi því,
sem ég hef stundað fisksölu of-
angreindan tíma, hvort þar hafi
verið nokkuð óhreinni eða verri
fiskur en annars staðar, þótt
hann hafi verið seldur og unn-
inn í svokölluðum bílskúr.
Skal vinna að útrýmingu fisk-
búða og taka upp sölu fisks í kjör
búðum eða SÍS búðum?
Þetta er spuming, sem við fisk-
salar spyrjum. Hvers vegna eru
fisksalar á móti því að fiskur sé
seldur á öðrurm stöðum en í fisk-
búðum? Þessari spurningu skal
svara þannig. Stranglega er unn-
ið að því, að elckert megi selja
í fiskbúðum nema fisk. Straílg-
lega er unnið að því, að fiskbúðir
fullnægi öllum kröfum um hrein-
læti og aðra aðstöðu við móttöku
fisks. Ennfremur er fisksalanum
þröngur stakkur skorinn með
álagningu fisksins og strangt eft-
irlit með að því sé framfylgt.
Það er hugsanlegt að einhverj-
ir vilji fiskbúðirnar feigar, en
húsmæðurnar vilja hafa sérsölu
á fiski, því að sízt myndi fiskur
verða ódýrari í kjörbúðum eða
SÍS-búðum, eins og nú þegar hef-
ur komið í Ijós. Viss vörutegund
hefur verið seld í SÍS-búðum í
sumar á kr. 18 kg., en við fisk-
salar höfum selt hana á kr. 13.
Unt fisköflun
Skorturinn á ýsu í Reykjavík
er umfangsmeira mál en svo, að
hægt sé að gjöra því skil í stuttri
blaðagrein. í því sambandi hefur
verið bent á þrjár leiðir, bæjar-
útgerð, styrk til báta til öflun-
ar fisks fyrir bæjarmarkaðinn og
hærra ýsuverð. Fyrsta atriðið,
bæjarútgerð, vil ég lítið ræða,
en mikið má vera ef sú leið gæfi
góða raun. Á þvi eru stórir van-
kantar. Þá er annað atriði,
styrkjaleiðin, sem við könnumst
öll orðið við. Sú leið er og verð-
ur alltaf neyðarráðstöfun. Er ekki
skynsamlegra að fá að borga hlut-
inn strax og vita hvað hann
kostar? Við skulum segja að
Reykjavíkurbær styrki 4—5 báta
til öflunar fisks fyrir bæjarmark-
aðinn, sem þó myndi duga
skammt eftir reynslu undanfar-
inna ára. Hvar ætti þá að taka
það sem upp á kynni að vanta
og hver styrkti það? Þá er það
þriðja leiðin, hærra ýsu-verð án
styrkja. Það mál höfum við í
samninganefnd Fisksalafél. R-
víkur og Hafnarfjarðar rætt ár
eftir ár við verðlagsyfirvöldin.
Við viljum fá hærra ýsuverð viss-
an tima úr ári, sem myndi þó
ekki hafa orðið nóg.
Niðurstaða mín verður sem
fyrr sú, að hækka beri ýsu til
báta, sem stunda veiðar fyrir
Reykjavíkurmarkað án allra
styrkja eða að öðrum kosti frjálst
verð. Ég skal nú gefa skýringu
þessu máli mínu til sönnunar.
Skapazt hefur mikið ósamræmi í
verði á neyzlufiski landsmanna
miðað við verð landbúnaðaraf-
urðanna og útflutnings-afurð-
anna. Skal ég þar nefna þessa
mjög eftirsóttu matvörutegund,
ýsuna. Til dæmis er nú hægt að
fá, ef ýsa er til, 8—10 máltíðir af
nýrri ýsu móti einni máltíð af
meðalgóðu kjöti miðað við krónu-
fjölda og fjórtán kíló af nýrri
ýsu móti einu kg. af smjöri.
Einnig má benda á að í sumar
hefur verið á boðstólum svoköll-
uð pakkaýsa á okurverði. Þó að
ný ýsa hefði verið á helmingi
hærra verði en hún er nú í fisk-
búðum, þá hefði það verið stór-
um hagkvæmara verð fyrir neyt-
endur.
Fiskmiðstöðin h. f., er stofnuð
af 20 fisksölum og hefur nú starf-
að í 6 mánuði og yfir þennan
tíma hefur hún aflað fisks, sem
svarar Vt af nýjum fiski miðað
við það magn, sem stöðin hefði
þurft til dreifingar. Við höfum
gjört fyrirspurnir til flestra út-
gerðarstöðva landsins til öflun-
ar á heilfrystri ýsu. Svarið hef-
ur verið frá allflestum stöðun-
um: getum ekki heilfryst fyrir
ykkur, við fáum miklu meira fyr-
ir ýsuna til flökunar og útflutn-
ings. Þetta sýnir og sannar að
verð á innanlandsmarkaði á ýsu
er orðið alltof lágt og sýnir
einnig að styrkjaleiðin virðist
ófær.
Að síðustu þetta: Fiskmálin hér
í Reykjavík verða ekki leyst með
bægslagangi og hámerarhjali eða
áróðri á stéttir eða bæjarfélag,
heldur með samvinnu allra aðila
í leit að skynsamlegri lausn á
þessu mikla vandamáli.
Jón Guðmundsson, fisksali.
AÐ MORGNI hins 13. nóv. sl.
lézt hér í Reykjavík frú Matthea
Matthíasdóttir, 83 ára að aldri,
og var bálför hennar gerð í gær.
Hún var fædd í Saurbæ á Kjal-
arnesi þjóðhátíðarárið, 16. jan.
1874, og var elzta barn séra
Matthíasar Joehumssonar og Guð
rúnar Runólfsdóttur frá Saurbæ,
en hún var þriðja kona séra
Matthíasar og ól honum öll börn
hans, ellefu að tölu. Sama ár og
Matthea fæddist, gerðist faðir
hennar ritstjóri Þjóðólfs í
Reykjavík og þaðan skrifar hann
séra Jóni Bjarnasyni haustið 1875
fyrstu orðin, sem varðveitzt hafa
um Mattheu: „Ég bý nú í húsi
Jóns sl. G[uðmundssonar, fyrrv.
ritstj. Þjóðólfs og alþm.] með
konu og dóttur minni Möttu
(Mattheu), efnilegum hnoðra á
öðru ári. Þó lífið sé mestmegnis
sorg og eymd og húmbug, þá er
þó eitt gott, lítið smábarn góð
guðs gjöf og meira en gullnámu
virði“. Sjö ára flyzt Matthea
svo með foreldrum sínum að
Odda á Rangárvöilum, er séra
Matthías tók við því vildarbrauði
1881, en því þjónaði hann til
1887, er Matthea var 13 ára. Það
er sem hún hafi fundið á sér, að
þar biðu sín góðir dagar, því að
svo lýsir séra Matthías í Sögu-
köflum sínum heimkomunni að.
Odda, er hann fluttist þangað
með fjölskyldu sinni: „Það var
um nótt og bærinn lokaður. Eldri
börn okkar, Matthea og Stein-
grímur (þá rúmlega 5 ára),
gengu fyrst að bæjardyrum, og
heyrði ég Steina segja: Við skul-
um nú ljúka upp Oddanum". En
þar laukst upp fyrir Mattheu
einhver bezti þáttur ævi hennar.
Þau systkinin og börnin á hjá-
leigunum í túnfætinum léku sér
saman, og andrúmsloft sveitar-
innar hefur átt vel við hugarfar
Mattheu og heilsufar. Það kann
að visu að virðast raunalegt, að
kona, er komst á níræðisaldur,
skyldi hafa lifað ánægjulegasta
æviskeið á barnsaldri. En Odda-
árin voru henni líka svo unaðs-
leg, að endurminning þeirra varp
aði ljóma yfir líf hennar allt til
loka.
Svo var það 1887, — næstsíð-
asta hafíssárið, þeirra er staðið
höfðu samfleytt alllanga hríð, —
að séra Matthías fluttist búferl-
um til Akureyrar, þar sem hann
bjó siðan til æviloka. Þau voru
15, sem fylgdust að frá Odda,
þar af 8 börn, svo að Matthías
sagði það sannkallaða glerlest.
Tóku þeir flutningar á sjöttu
viku, á sjó og landi, þótt hásum-
ar væri. Á Akureyri átti Matthea
síðan heima meira en þriðjung
aldar. Árið 1893, er faðir hennar
fór í boði Vestur-íslendinga á
heimssýninguna í Chicago, fór
hún með honum til Lundúna,
þar sem hún varð eftir hjá vina-
fólki hans (Spears-hjónum) og
varð honum svo samferða heim.
Er þangað var komið, skrifar
hann í bréfi: „Á Englandi og
austur yfir hafið gekk allt vel;
Matthea litla, sem átti að verða
Lftið um fogaraland-
anir í Ólafsfirði
ÓLAFSFIRÐI 21. nóv. — Tíðar-
far hefur verið gott hér undan-
farnar tvær vikur. Bæði þilfars-
bátar og trillubátar hafa róið
stöðugt. Afli hjá þilfarsbátunum
hefir verið 4000—7000 pund
i róðri, og trillubátarnir hafa afl-
að allt upp í 2000 pund í róðri.
Fiskurinn er bæði þorskur' og
ýsa, og vel feitur og góður.
Atvinna hefur verið af skorn-
um skammti hér undanfarið. —
Vinna hefur aðeins verið við bát-
ana. Enginn togarafiskur hefur
komið hingað um nokkurn tíma,
þar eð togarinn Norðlendingur
hefur að undanförnu lagt afla
sinn upp á Sauðárkróki. Hann
mun þó landa hér innan skamms.
eftir í Lodon, undi ekki vel og
bað mig að taka sig heim til
mömmu, og gerði ég það, þó mér
þætti það lakara“.
Aldamótaárið gekk Matthea að
eiga Svein Hallgrímsson, verzlun
armann á Akureyri, sem ættaður
var frá Hvarfi 1 Svarfaðardal.
Eignuðust þau tvö börn, sem
bæði eru búsett í Reykjavík,
Guðrúnu, er giftist Vigfúsi Ein-
arssyni, skrifstofustjóra í at-
vinnumálaráðusieytinu, og Matt-
hías tollfulltrúa, sem kvæntur er
Báru Sigurbjörnsdóttur frá
Grímsey. Eftir 5 ára hjúskap
slitu þau Sveinn og Matthea sam
vistum. Fluttist hann til Vest-
urheims og andaðist þar. En
Matthea fór aftur til föðurhúsa
með börn sín og átti þar heima,
unz foreldrar hennar voru falln-
ir frá (faðir hennar 1920, móðir
hennar 1923). Eitt ár (1913—14)
dvaldist hún þó erlendis, í Dan-
mörku og Svíþjóð, aðallega við
hannyrðanám. En hún var afar
natin og vel verki farin, þar sem
hún tók höndum til, og ágæt
hannyrðakona. Og á heimilinu
hefur hún létt undir eftir föng-
um, þótt alla tíð væri hún veikl-
uð og orkulítil og henni því hlíft
við öllu erfiði. En rúmu ári fyrir
andlát sitt skrifar faðir hennar:
„Við erum ellefu í húsi og brösk-
um vons heldur, því „amma“
ólmast við nærfataprjónles, Matt
hea saumar kjóla.... Ég er
þyngsta númerið. ... “
Árið eftir andlát Guðrúnar
móður Mattheu giftist Guðrún
dóttir hennar, og fluttist hún þá
(1924) suður til hennar og tengda
sonar síns að Fjólugötu 5 í
Reykjavík og átti þar heima —
að undanskildu einu ári (1934—
35), er hún stóð fyrir heimili
Steingríms læknis bróður síns á
Akureyri, — unz hún fluttist að
Elli- og hjúkrunarheimilinu
Grund 1944, og þar lézt hún.
Þegar Matthea var 12 ára, lýs-
ir séra Matthías henni svo i
gamankveðlingi um börn sín
(„Symfón mitt er sex mín
börn“), að hún sé „mátulega hýr
og kát, .... fátöluð og snyrtilát“
Þeim einkennum hélt hún ætíð,
nema hvað hún gat síðar oft ver-
ið skrafhreifin. Hún var afar fín-
gerð kona, bæði að eðli og útliti.
Hún hafði einstaklega mikla un-
un af tónlist, hafði snotra söng-
rödd, lék mjög vel á gítar og
kunni til þess, hafði lært gítar-
leik hjá Önnu, dóttur Páls Mel-
steðs og konu Stephans Steph-
ensens á Akureyri, og hjá Guð-
rúnu, dóttur Jóns landlæknis
Thorstensens og konu Jóns
Hjaltalíns skólastjóra á Möðru-
völlum. Síðar kenndi Matthea
mörgum Akureyringum gítar-
leik. Og allt fram undir hinztu
stundir var eitt helzta yndi henn-
ar að rifja upp ýmis falleg lög
og stef úr tónverkum.
Um flesta aðra fram unni Matt-
hea Steingrími bróður sínum,
sem hún dáði og dýrkaði. Hef ég
varla vitað einlægari ástúð til
systkinis.og hún náði til alls, er
honum við kom, svo sem barna
hans og sjúklinga. Sem dæmi
þessa og almennrar fórnfýsi Matt-
heu er frá því að segja, að
snemma á þessari öld brenndist
eitt sinn ung stúlka í nærsveit
Akureyrar skaðvænlega, og varð
henni ekki bjargað nema með því,
að á hana yrði grædd lifandi húð.
En svo mikils þurfti með, að ekki
entist til það, sem unnt var að
taka af móður hennar. Undir
eins bauð þá Matthea sig fram
til að láta flá af sér það, sem á
skorti. Þessi kona, er sjálf átti
lengstum við heilsuleysiaðstríða,
reyndi því eftir megni að bæta
heilsu og hag annarra.
Þótt Matthea ætti vitaskuld við
gott attlæti að búa í foreldrahús-
um, hjá dóttur sinni og tengda-
syni og á Grundarheimilinu, var
líf hennar samt að ýmsu leyti
dapurlegt. En öllu mótlæti tók
hún af möglunarlausri þolin-
mæði og sýndi í því sem með
fórnfýsi sinni stórhug sinn og
kjark.
Mörg síðustu árin hafði hún
vérið blind og þráð lausn héð-
an og endurfundi við ástvini
sína. Og tveimur dögum eftir
123. afmælisdag föður hennar
slokknaði hér síðasti geisli þess
ljóss, er hann hafði sagt um við
upphaf þess, að væri eitt gott
í sorgum lífsins, meira en gull-
námu virði og góð guðs gjöf.
S. J. Þ.
— Skóræktin
Framh. af . ls. 13
að takmarka beit, þar sem skóg-
lendið er nú illa farið af völdum
hennar.
I þessari miklu skógræktar-
áætlun er gert ráð fyrir því að
hlutur einstaklinga verði allveru-
legur með því að veita þeim girð-
ingastyrk, veita þeim aðstöðu til
að gróðursetja barrviði í girðing-
um Skógræktarinnar og að þeir
sjálfir eða erfingjar eignist það
sem upp vex.
Gert er ráð fyrir fræðslu- og
leiðbeiningarstarfi fyrir einstakl-
inga og félög. Þar segir m. a. að
leyfa beri bæjafélögum að reisa-
vinnuskála í stærstu skóglend-
um landsins fyrir kaupstaðabörn,
sem ekki komast í sveit á sumr-
in, en Skógræktin gæti lagt ungl-
ingunum til óþrjótandi verkefni.
Þá er að sjálfsögðu gert ráð
fyrir vxsindalegum tilraunum í
skógrækt, en undanfarin ár hef-
ur verið fluttur inn í landið fjöldi
trjátegunda, en í slíku rannsókn-
arstarfi verður íslenzka birkinu
ekki gleymt og það rannsakað og
afbrigði þess.
Um ræktun skjólbelta segir að
þau séu fyrst og fremst hags-
munamál landbúnaðarins og
garðyrkju. Enn er margt á huldu
um ræktun skjólbelta og áfram
verður að halda margs konar til-
raunum nokkur næstu árin áður
en vissa fæst fyrir því hvernig
haganlegast sé að koma beltun-
um upp. Sú reynsla, sem þegar
er fengin sýnir að það er mögu-
legt víðast hvar.
Undir lok skógræktaráætlunar
innar er vikið að því hvaða
möguleikar séu á, að sú áætlun,
sem gerð hefur verið fái staðizt.
Verður það ekki gert nema með
hækkuðu framlagi til Skógrækt-
ar ríkisins og skógaræktarfélag-
anna. Af því magni trjáplantna
sem stöðvarnar framleiða til gróð
ursetningar árlega planta skóg-
ræktarfélögin %-—%•
Á síðasta aðalfundi Skógrækt-
arfélags íslands kom það mjög
skýrt fram að hin einstöku skóg-
ræktarfélög innan vébanda þess,
töldu sig ekki geta að óbreyttum
aðstæðum fengið meiri sjálfboða-
vinnu en nú er. Voru færð rök
að því af ýmsum ræðumönnum,
að félögin þyrftu að geta greitt
fólki kaup fyrir gróðursetningar
starfið.
Að lokum sagði Hákon Bjarna-
son, skógræktarstjóri, að í vetur
myndi verða undirbúin öflug
„vorsókn" á sviði skógræktar-
málanna. Myndi þá ekki aðeins
verða knúið á dyr ríkisins og
bæjafélaganna, heldur myndi að
því stefnt að gera ræktun skóga
á íslandi að sameiningartákni
þjóðarinnar.
Sv. Þ.