Morgunblaðið - 04.12.1957, Blaðsíða 6

MORCVNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 4. des. 1957
BOKAÞATTUR:
* T> *
Brennu-
Njáls saga
Brennu Njáls saga.. 163 + 516
bls. Einar ÓI. Sveinsson gai
Út. Hið íslenzka fornritafélag,
Reykjavík, 1954.
Öndvegisrit íslenzkra bók-
mennta, Njála, kom út fyrir þrem
ur árum í fyrstu útgáfunni, sem
íslendingar geta verið fullsæmd-
ir af. Er hún tólfta bindið í hinni
stórglæsilegu útgáfu fornrita, er
Hið íslenzka fornritafélag stend-
ur að. Félagið hefur þegar gefið
út ærinn hluta merkustu forn-
bókmennta okkar og unnið ís-
lenzkri bókaútgáfu og menningu
slíka þjónustu, að seint verður
fullþakkað. Bækur félagsins eiga
erindi inn á hvert einasta íslenzkt
heimili, þar sem forn bókmennta
afrek íslendinga eru í heiðri höfð
þvi hér hefur í fyrsta sinn ver-
ið vandað svo til útgáfu þessara
rita á íslandi að viðunandi sé.
íslendingar hafa löngum stát-
að af því, að þeir væru bókelsk
þjóð, og með réttu. Óvíða mun
vera lögð jafnrík áherzla á bók-
lega menntun og einmitt hér.
Hins vegar hefur það viljað
brenna við í bókaútgáfu á íslandi
að mest væri upp úr því lagt, að
koma ákveðnum verkum á prent
á einhvers konar pappír, milli
einhvers konar spjalda — og síð-
an er þetta selt með öllum þeim
ráðum, sem tiltæk eru: há-
stemmdum lýsingarorðum, fárán
legu oflofi. Það hefur sem sé ekki
alltaf verið lögð tilhlýðileg
áherzla á bókagerðina sjálfa. —
Islenzkum útgáfum hefir oft ver-
ið hörmulega áfátt í frágangi öll
um, prentun, pappírsvali, bók-
bandi — og ósjaldan jafnvel í
prófarkalestri og þýðingum. Mér
er kunnugt um mörg merkileg
verk, bæði innlend og erlend,
sem hafa beinlínis verið eyðilögð
á Svisslendinga, sem eru líklega
heimsmeistarar í bókagerð.
Góð bók er ekki einungis efnið,
sem hún geymir í texta sínum;
góð bók er skemmd þegar ytri
búningur hennar er vanræktur.
Miklu og góðu efni hæfir ekkert
nema bezti búningur: góð
prentun, smekkleg „uppsetning",
fallegt band, villulaus texti. Þetta
vita bókaútgefendur með ýmsum
nágrannaþjóðum okkar, t. d. Sví-
um og Dönum, að ekki sé minnzt
á Svisslendinga, sem eru líkalega
heimsemistarar í bókagerð.
Að vísu hef ég ekki kynnt mér
íslenzka bókagerð til þeirrar
hlítar, að ég geti fellt nokkurn
endanlengan dóm um hana, en
benda má á tvö útgáfufyrirtæki,
sem hafa lagt svo mikla rækt við
listfengiogvandvirkni í bókagerð
að það hlýtur að vekja athygli.
Þau eru Hið íslenzka fornritafé-
lag og Hlaðbúð. Með þessu er
ekki felldur neinn dómur yfir
öðrum fyrirtækjum, því margt
fagurra bóka hefur komið frá
þeim flestum, en því nefni ég Hið
íslenzka fornritafélag og Hlað-
búð, að þau hafa undantekning-
arlaust gefið út vandaðar bækur
að öllum ytra frágangi, og það er
hlutur, sem halda ber á loft.
Útgáfa Einars Ól. Sveinssonar
á Njálu er einn af stórviðburð-
um íslenzkrar bókaútgáfu. Bókin
er þannig úr garði gerð frá hendi
útgefanda, að hún hlýtur að telj-
ast kjörgripur. Hún er sérlega vel
prentuð og „uppsett", myndir af
handritum, tólum og sögustöðum
frábærlega skýrar og litprentuð
landabréf stórvel gerð. Þá ber
að nefna bandið, sem er með
því bezta, sem ég hef séð
á íslenzkum bókum. Gjafabandið
er frábærlega fagurt á kjölinn,
en útflúrið á safnbandinu mætti
aS skaðlausu missa sín.
Hlutur Einars Ól. Sveinssonar
er hinn merkilegasti eins og flest-
um mun kunnugt. Hann hefur
fyrst og fremst ritað langan for-
mála, sem er í senn listaverk og
fræðimannlegt afrek. Þá er fram-
an við söguna handritaskrá, sem
vitnað er til í neðanmálsgreinum
og loks er í bókarlok viðbætir,
sem hefir að geyma 30 vísur úr
ýmsum handritum, ættarskrár og
nafnaskrá. Skýringar á textanum
eru neðanmáls á hverri blaðsíðu,
lesandanum til mikils hægðar-
auka.
Óþarft er að fara mörgum orð-
um um Njálu sjálfa. Hún er öll-
um það kunn og kær —
líklega háleitasta og örlaga-
þyngsta verk íslenzkra bók-
mennta, að Eglu, Grettlu og Lax-
dælu ólöstuðum. Raunar má
segja, að Egla sé heilsteyptara og
djúpskyggnara listaverk, meira í
ætt við hin miklu skáldverk
heimsbókmenntanna á síðari öld-
um. En það er heiðríkjan yfir
Njálu, hinn margslungni sögu-
þráður og umfram allt hinar fjöl-
breytilegu og lifandi mannlýsing-
ar, sem gera hana að öndvegis-
verki okkar. Þess vegna hlýtur
það að vera hverjum bókelskum
íslendingi í mun að eignast ein-
mitt þessa útgáfu, hina glæsileg-
ustu sem til er.
Formáli Einars Ól. Sveinssonar
er öðrum þræði fræðileg útlistun
á vísindarannsóknum hans í s«m
bandi við Njálu. Er þar margt
girnilegt til fróðleiks þeim, sem
áhuga hafa á að kynna sér nánar
söguleg og félagsleg tildrög þessa
ástsæla verks. Hinum þræðinum
er formálinn útlistun á list og
lifsskoðunum höfundar Njálu,
byggingu sögunnar og hinum
innri rökum hennar. Varð sá
kafli mér, leikmanninum, hug-
leiknastur. Ef satt skal segja,
var það sérstök og minnisstæð
reynsla að fylgjast með hugar-
flugi prófessorsins, þegar hann
skyggnist um skáldheim sögunn-
ar, kannar margslungna þætti
hennar, andstæðurnar sem eigast
við í sögunni, ölduganginn í
henni, blæbrigðin og hina hnit-
miðuðu frásagnartækni höfund-
arins. Einar Ó. Sveinsson tekur
að sjálfsögðu til meðferðar tak-
markanir höfundar, t. d. tilhneig-
ingu hans til að mála sumar per-
sónurnar of sterkum litum. Satt
er það, að stundum er teflt á tæp-
asta vaðið í persónulýsingum,
Einar Ól. Sveinsson
eins og t. d. í lýsingunni á Gunn-
ari og þó einkum Hallgerði, en
eins og prófessorinn bendir á, þá
skapar hann jafnan heilsteypta
einstaklinga, ekki manntegundir.
Enda þótt höfundur kunni að
hafa ætlað Hallgerði skuggalegt
hlutverk í sögunni, fer því fjarri,
að*lesandinn sjái hana sem ein-
hvers konar „grýlu“. Hún er lík-
lega einhver mennskasta og
„sannasta“ persóna íslenzkra
bókmennta.
Það sem er e. t. v. athyglisverð-
ast við Njálu, þótt hún skeri sig
að ýmsu leyti úr íslendingasög-
um, er bygging hennar og „boð-
skapur“ (sem er að vísu svo
dulinn, að hann verður tæpast
skilgreindur til fullnustu). Eins
og Einar Ól. Sveinsson bendir á,
skiptist sagan í þrjá meginhluta,
sem hver hefur sína stígandi og
hátind. Prófessorinn bendir á, að
hver þriðjungur hafi sín hvörf
(perípetía), skyndilega breyt-
ingu, sem snýr atburðarásinni í
nýja átt. Þetta er fastur liður í
byggingu grisku harmleikanna,
og er athyglisvert, að Njála skuli
eiga þetta sammerkt við hin
grísku meistaraverk. Þá er einnig
á það bent, að almannarómur í
sögunni er látinn gegna svipuðu
hlutverki og „kórinn“ í grískum
sjónleikum.
Orð Einars Ól. Sveinssonar um
„boðskap" eða lífsskoðanir höf-
undar Njálu og þau öfl, sem
knúðu hann til sköpunar, eru
merkileg og lærdómsrík, en
verða ekki rakin hér. Aðeins skal
á það bent, að prófessorinn telur
söguna sprottna úr þeirri andlegu
baráttu, sem skapaðist af átök-
um heiðins hugsunarháttar og
hinna nýju kristnu viðhorfa. Hún
er tilraun til að sameina and-
stæður. Hún á rætur sínar í um-
róti aldahvarfa íslenzkrar menn-
ingar. Þetta er sennileg kenning,
enda færð að henni sterk rök, og
hefur hinu sama verið haldið
fram um annað stórverk
í íslenzkum bókmenntum, Völu-
spá. Þessi kenning er því líklegri
sem við þekkjum svipuð dæmi
annars staðar. Grísku harmleik-
arnir, verk Dantes og Shake-
speares og stórverk rómantísku
stefnunnar áttu upptök sin í um-
róti og andlegri baráttu alda-
hvarfa.
Ég hef vakið athygli á þessari
útgáfu Njálu, þótt seint sé, þar
sem ég hef sannfrétt, að henni
hafi ekki verið sá gaumur gefinn,
sem hún á fyllilega skilið. Skýtur
það raunar nokkuð skökku við,
þegar við berjumst svo ákaft
fyrir endurheimt handritanna úr
höndum Ðana, að fyrsta glæsi-
lega útgáfan á öndvegisriti ís-
lenzkra fornbókmennta skuli
liggja svo til óseld hjá bóksölum.
Það stappar nærri ólíkindum, að
bókin skuli ekki löngu uppseld.
Þeim, er vilja gefa vinum sínum
verulega verðmæta gjöf á þessum
jólum, skal bent á þennan kjör-
grip.
Annars er kominn tími til, að
verki Hins íslenzka fornritafélags
sé meiri gaumur gefinn. Félagið
hefur þegar gefið út hvorki meira
né minna en 14 vönduð bindi af
fornritunum.Nokkur fyrstu bind-
anna seldust upp, og hefur félag-
ið nú látið ljósprenta útgáfur sini
ar á Laxdælu, fyrsta bindi Heims
kringlu, Eglu, Grettlu, Borgfirð-
ingasögum og Eyrbyggju. Tvö
síðastnefndu bindin voru ljós-
prentuð i ár og eru að koma
á markaðinn. Þess má geta hér,
að í Borgfirðingasögum er m. a.
Heiðarvígasaga, og er hún nú í
fyrsta sinn gefin út með texta
skinnblaðsins, sem fannst á
Landsbókasafninu árið 1951.
Þannig er þessi útgáfa fyllri en
nokkur önnur, sem til er. Þá má
einnig nefna það, að í fyrra kom
á markaðinn frumútgáfa félags-
ins á Eyfirðingasögum, hið vand-
aðasta rit, en ekki mun gengi
þess hafa orðið meira en Njálu.
Áhugaleysi almennings um
starf félagsins er því merkilegra
sem hér er ekki um að ræða
gróðafyrirtæki, heldur hreina
menningarviðleitni. Bækur fé-
lagsins eru seldar við ótrúlega
vægu verði. Njála er t.d. tæpar
700 blaðsíður, en er seld í feg-
ursta skinnbandi fyrir einar 160
krónur. Skyldu menn gera betri
bókakaup nú til dags?
Sigurður A. Magnússon.
Þjóðsöugurinn
ÞJÓÐSÖNGUR íslendinga er ný-
kominn út á vegum ríkisstjórn-
arinnar, sem er eigandi höfund-
arréttar, bæði að ljóði og lagi
Dr. Páll ísólfsson hefur haft um-
sbrifar úr
daglega lífinu

Um happdrætti
¥J ¥ SKRIFAR:
„Mig hefur lengi langað
til þess að skrifa nokkur orð um
happdrætti.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að hér er ekki hægt að
þverfóta fyrir happdrættismiða-
sölum. Hér eru svo mörg happ-
drætti í gangi árlega, að það mun
sennilega heimsmet. Til margra
þessara happdrætta er stofnað til
þess að nurla saman fé frá al-
menningi til styrktar ýmsum
stofnunum, sem ríkissjóður á
sjálfur að leggja til rekstrarfé.
Það er öllum vitanlegt, að vinn
ingar í flestum þessara happ-
drætta eru mjög háir. Stundum
eru þeir skattfrjálsir, en stund-
um ekki. Allir happdrættisvinn-
ingar eiga að vera skattfrjálsir,
eða gera á þeim, sem fá leyfi til
happdrættis, það að skyldu, að
þeir greiði skatta af vinningun-
um, svo að sá, sem hreppir hnoss-
ið, fái vinninginn skattfrjálsan.
Það getur tæpast talizt forsvar-
anlegt, að fyrst fái ýmsar stofn-
anir, sem ríkissjóður á að skaffa
rekstrarfé, leyfi til happdrættis,
en svo fari mestur hluti vinnings
ins í skatta eða jafnvel hann all-
ur, ef vinnandinn er tekjuhár fyr
ir.
Hins vegar getur góður happ-
drættisvinningur komið fótum
undir efnahag fátæks manns, og
verður hann þá traustari skatt-
þegn, það sem eftir er ævinnar.
Sem sagt: allir happdrættis-
vinningar ættu að vera undan-
þegnir hvers konar opinberum
gjöldum á vinningsárinu. Bættur
efnahagur hins heppna leiðir til
þess, að hann greiðir síðar árum
saman hærri skatta.“
Aths. Velvakanda
SÚ skoðun bréfritarans, að allir
happdrættisvinningar eigi að
vera skattfrjálsir, hefur nokkuð
til síns máls. En Velvakandi vill
láta álit sitt í ljós um tvö önnur
atriði í bréfinu, þar sem ekki var
á þau minnzt, þegar skrifað var
um happdrættin hér í dálkunum
fyrir nokkru:
1) Það fær ekki staðizt almennt
að happdrættin séu til styrktar
stofnunum, sem ríkissjóður sjálf-
ur ætti að leggja til rekstrarfé.
Sjálfsagt yrði oft að leita til
hins opinbera um fyrirgreiðslu,
er þá starfsemi ræki upp á sker,
sem nú er rekin með happdrætt-
isfé að verulegu leyti. Hér
til má nefna ýmiss konar
líknarstarf. En hitt ®r jafnvíst,
að happdreetti eru notuð til að
afla fjár til starfsemi, sem bæri
að leggja niður, ef almenningur
hefur ekki svo mikinn áhuga á
henni, að hann vilji styrkja
hana með því að kaupa einn eða
tvo happdrættismiða. Þetta á sér-
staklega við um starf ýmissa fé-
laga, sem aðallega vinna að auk-
inni velferð félagsmanna sinna.
Sú starfsemi kann vissulega að
vera góðra gjalda verð í sjálfu
sér. En Velvakandi verður að
segja það eins og er, að þann er
andvígur því að það fé, sem t. d.
íþróttafélögin fá nú með happ-
drættum, verði í staðinn tekið úr
ríkissjóði. f stuttu máli sagt: trúin
á að ríkið eigi að sjá fyrir öllu
er of rík í bréfritaranum!
2) Bréfritari segir, að góður
happdrættisvinningur geti komið
fótum undir efnahag fátæks
manns. Þetta er rétt. En í þessu
sambandi virðist vera ástæða til
að bera upp þessa spurningu: Er
þetta æskilegt? Er ekki betra að
hafa vinninga fleiri, og smærri?
Velvakandi er þeirrar skoðunar,
að það sé ekki æskilegt, að sá
hugsunarháttur festi rætur, að
menn geti orðið hálfmilljónerar
á svipstundu, bara ef heppnin er
með — og án þess að þurfa nokk-
uð að vinna fyrir velgengninni.
Það getur verið gaman að fá
óværttan smáglaðning, það spillir
engum, en bezt er, að undir-
staða varanlegrar velgengni
sé ekki snúningur kringlótts
kassa og fikt í fingrum þess,
sem þreifar niður í hann
eftir einum eða fáeinum seðlum.
Það er sjálfsagt ekki alltaf gott
fyrir þá heppnu og vafalaust
slæmt fyrir þá, sem horfa á og
trúa því að unnt sé að komást
yfir mikið án nokkurrar fyrir-
hafnar.
sjá með nótnaprentuninni, en dr.
Steingrímur J. Þorsteinsson,
prófessor, hefur að öðru leyti
annazt útgáfuna og samið for-
mála, þar sem sögð eru í stuttu
máii deili á höfundum ljóðs og
lags og skýrt frá tildrögum og
sögu þjóðsöngsins. Er formálinn
birtur á íslenzku, ensku, dönsku
frönsku og þýzku. Þar næst er
Lofsöngurinn prentaður allur,
ásamt eiginhandarnafni séra
Matthíasar, og svo fyrsta erind-
ið í þýðingum á þessum tungu-
málum: ensku, dönsku, finnsku,
frönsku, norsku, sænsku og
þýzku. Það, sem nú er talið, er
sameiginlegt öllum útgáfugerð-
um. Lo.ks er svo lagið prentað,
og verða þá útgáfurnar þrenns
konar. í einni er lagið raddsett
fyrir blandaðan kór (og píanó)
og fyrir karlakór, og eru þar
prentaðir með nótum textar
fyrsta erindis á íslenzku, ensku
og dönsku. í annarri útgáfugerð
er lagið skróð fyrir hljómsveit.
í hinni þriðju eru þessar radd-
setningar allar. Tónskáldið hef-
ur sjálft raddskráð allar gerðirn-
ar.
Kápu teiknaði Halldór Péturs-
son listmálari. Myndamót gerðu
Prentmyndir h. f. Félagsprent-
smiðjan h. f. prentaði. Aðalútsala
er hjá Bókaútgáfu Menningar-
sjóðs.