Morgunblaðið - 04.12.1957, Blaðsíða 12

12
MORCVNBLAÐIÐ
Miðvik'udagur 4. des. 1957
Halldóra Einarsdóftir
Mi nningarorð
Fædd 24. janúar 1865.
Dáin 6. september 1957.
MEIÍK kona og mikilhæf kvaddi
jarðvistina og þetta lif einn síð-
sumarsdag á þessu ári. Þá skein
sól á tinda í norðlenzkum byggð-
um, yijaði búandmönnum og
veitti þeim brautargengi við að
hirða síðasta heyfeng sinn eftir
hagstætt og gjöfult sumar. Þessi
kona, sem muna mátti tímana
tvenna í eigin ævi og alþjóðar,
komin á tiræðisaldur, hlaut það
hnoss að leiðarlokum, að sá er
sólina skapaði signdi geislastöf-
um heimkomu hennar á önnur
tilveruskeið. Hún var aiin upp
í islenzkum dalabyggðum, bónda
kona í sveit fram um sextugsaid-
ur og átti löngum eins og séttar-
systur hennar allt sitt undir sól
og regni. Að lokum var hún
langa stund eins konar gestur
á kaupstaðarmöl og enti þar ald-
ur sinn.
Það var mikill veigur í þeirri
kynslóð, er sleit barnsskóm sín-
um við bjartsýni og sigurgleði
íslenzkrar þjóðar, er þáttaskilin
urðu i sögu hennar þjóðhátíðar-
árið 1874. Hún gekk ung og sterk
út í hina miklu eldraun harðinda
og hrakfalla tímabilsins 1880—
1887. Þá var ekki legið á silki
eða dansað á rósum, er almenn-
ingur mátti hafa sig allaa við að
halda lífi og heilum sönsum. Nú
eru sem óðast að hverfa leifar
þessarar kynslóðar, er fékk þol,
þrek og seiglu íslenzkrar alþýðu
í vöggugjöf og hertist í mann-
raunum og átökum við erfið og
óblíð lífskjör. Kynslóðin sú, er
lifði meiri byltingar og breyting-
ar á þjóðlífsháttum, lífsvenjum
og hugsunarhætti, en nokkur önn
ur í íslandssögu og lagði í lófa
íramtíðar dýrmætt og vandgeymt
gull fornrar menningar og skil-
aði lífgrösum þess hugsunarhátt-
ar, er bezt reyndist til bjargar
hverjum einstaklingi og allri þjóð
að hver maður sé sinnar eigin
gæfu smiður og skylt að gera
ekki minni kröfur til sjálfs sín
en annarra.
Og nú er „Halldóra frá Kirkju-
bæ“ horfin af sjónarsviðinu eftir
langan vinnudag. Hið mikla þrek,
er henni var gefið til Jíkama og
sálar, fjaraði út og síðast „keypti
hún kvölum kvittun heimsins“,
eins og sagt var um mikilhæfan
og eldri samtíðarmann hennar.
Hún hefir efalaust orðið hvíld-
inni fegin. Hún var fædd á 111-
ugastöðum í Fljótum norður.
Foreldrar hennar voru Einar
Andrésson og seinni kona hans,
Margrét Gísladóttir á Hrauni í
Lýtingsstaðahreppi Jónssonar.
Einar bjó áður í Bólu í Blöndu-
hlíð, nafnkunnur maður, gáfaður,
dulskyggn og skáld gott, fróður
og lesinn og þótti vita jafnlangt
nefi sínu, þrekmaður mikill, smið
ur og hagvirkur. Margrét, kona
hans, var vel gefin og þrekmikil,
einbeitt og umsýslukona. í báðar
ættir stóð að Halldóru hið næsta
þróttmikið og vel gefið bænda-
fólk og stóðu ættir hennar mest
um Skagafjörð og austanvert
Húnavatnsþing en verða ekki nán
ar raktar hér. Einar Andrésson
var bókamaður og las mikið,
meira en títt var um bændur á
hans dögum. Þó börn hans nytu
ekki mikillar bóklegrar kennslu
í uppvexti, sagði hann þeim
margt, er hann las og fræddi þau
á forna vísu. Sjálf hefir Halldóra
sagt vel frá föður sinum og lýst
honum í fræðiritinu Menn og
minjar VI. hefti.
Halldóra og hennar mörgu syst
kini ólust upp við öllu meiri bók-
lega menning en algengt var þá
og þess bar hún merkin síðan.
Vinnu var þó litt niður slökkt
fyrir því, þó gripið væri tii bókar
stund og stund, því iðjusemi var
þá talin með helztu dygðum og
unglingum ekki leyfð mörg hjá-
skot. Þar þurfti Halldóra ekki
áminninga né hvatningar við.
Hún var þegar frá barnæsku frá-
bærlega vinnuhneigð. Hún var
með foreldrum sínum íram um
tvítugsaldur og fluttist með þeim
vestur í Húnavatnsþing 1884 að
Efri-Mýrum og síðar að Þor-
brandsstöðum, þar bjuggu þau
Einar og Margrét til þess, er
Einar féll frá, 2. júní, 1891. Þá
var hann 77 ára gamall. Á undan
Einari bjó á Þorbrandsstöðum
Ólafur Ólafsson, skagfirzkur mað
ur og flutti nú að Njálsstöðum.
Bústýra hans var ekkja, er Guð-
björg hét Klemenzdóttir. Hún
hafði verið gift manni þeim, er
Halldóra Einarsdóttir.
Myndin er tekin af henni áttræðri
Jón hét Gunnarsson og bjuggu á
Syðstu-Grund í Blönduhlíð. Sam
vistir þeirra urðu skammar, Jón
dó eftir fárra ára hjónaband og
áttu þau tvo syni barnunga, Jón
og Gunnar. Ekkjan baslaði fyrst
við búskap, var síðan í hús-
mennsku unz hún gerðist bústýra
Ólafs. Synir Guðbjargar ólust
upp með móður sinni og voru
fulltíða menn á Þorbrandsstöð-
um, vaskir menn og skynsamir.
Þarf ekki mörgum orðum frá því
að segja, að þeir urðu báðir
tengdasynir Einars og Margrétar
á Þorbrandsstöðum, Jón fékk
Halldóru, en Gunnar Guðríðar.
Jón og Halldóra hófu búskap á
Sæunnarstöðum í Hallárdal
og höfðu til umráða hálfa jörð-
ina. Þau settu saman með lítil
efni og ekki var hægt að segja
að búskapur þeirra byrjaði með
miklum fyrirheitum. Fyrsta ár
búskapar þeirra var lokaár harð-
indanna miklu 1887. Þá var al-
mennt heyleysi og fjárfellir mik-
ill um vorið. Reyndi þá mjög á
þrek og þol frumbýlinganna, því
heylaus urðu þau sem flestir aðr-
ir, en fyrir eistaka elju og harð-
fylgi tókst þeim að bjarga skepn-
um sínum flestum lifandi út úr
fimbulhringum veðra og snjóa
þessa einstæða vors.
Frá Sæunnarstöðum fluttu þau
vorið 1890 að Ytra-Hóli og eftir
þriggja ára búskap þar að Kirkju
bæ í Norðurárdal. Þar bjuggu
þau siðan um þrjátíu ára skeið
við risnu svo mikla, myndarskap
og rausnarbrag að víðkunnugt
var.
Hjónin í Kirkjubæ bjuggu á
gamla vísu. Forsjá og fyrirhyggja
sátu þar í fyrirrúmi, oftast gnótt
í búi heyja og matar, sem löngum
þótti einkenna farsæla búmenn,
engu teflt í tvísýnu, aldrei lagt
á tæpt vað í neinu eða treyst á
slembilukku bralls og brasks. Bú-
ið var aldrei stórt, en það var arð
samt, mikið unnið allan ársins
hring og elja og iðjusemi frábær.
Kirkjubæjarhjón kunnu ekki að
sitja auðum höndum. En þó mik-
ið væri unnið og verk féili sjald-
an úr hendi, var ávallt tími til
að koma þeim til hjálpar, er
vegna óhappa eða sjúkdóma kom
ust í þröng eða stóðu höllum fæti.
Þá var oft skjótt og mannlega
viðbrugðið. Og ekki síður að
sinna gestum, er að garði bar og
þeir voru margir. Gestrisni þeirra
hjóna var frábær. Lengi búskapar
síns á Kirkjubæ bjuggu þau við
þröng húsakynni, en enginn virt-
ist verða þrengslanna var. Frá
húsbændunum stafaði ylur sannr
ar og fölskvalausrar gestrisni og
timinn leið án þess að eftir væri
tekið við skemmtilegar viðræður
og hnittin og gáfuleg tilsvör. Á
umræðuefni var aldrei þurrð.
Skrafað var um daginn og veginn,
fornan og nýjan skáldskap og far
ið með vísur og erindi, rifjaðar
upp og ræddar gamlar sagnir og
metnar og gagnrýndar, hetjur og
hversdagsmenn í íslendingasög-
um. Svo gat húsbóndinn brugðið
því fyrir sig að ræða um „stafróf
náttúruvísindanna“ og ekki sízt
stjörnufræði, væri gesturinn ekki
slrynlaus á þá hluti og vildi um-
ræðu.
Mjög voru þau samhent hjónin
og þó býsna ólík um margt. Hall-
dóra var víkingur, skyldust kven
hetjum sögualdar, forn í skapi
og forn í máli, stórlynd og sterk
í hverri raun og gædd fágætu
þreki og starfsorku og vilja-
krafti svo miklum, að allt varð
undan að láta, enda voru vinnu-
afköst hennar dæmafá, eigi að-
eins meðan hún var á léttasta
skeiði, heldur allt fram á elliár.
Undir stálbrynju sinni átti hún
hjarta trölltryggt og „viðkvæmt
og varmt þó varirnar flytu ekki
í gælum“. Það vissu nágrannar
hennar, vinir og þeir mörgu, er
hún rétti hjálparhönd í erfiðleik-
um og andstreymi.
ið. Jón lézt á Siglufirði 12. októ-
ber 1935.
Bæði voru þau Kirkjubæjar-
hjón börn hins gamla tíma. Þau
bjuggu við rótfestar erfðavenjur,
þær beztu úr fari genginna kyn-
slóða og lifðu þó það, að sjá nýja
tímann halda innreið sína með
öllum þeim breytingum og bylt-
ingarbramli er hounm fylgdi. Þau
voru börn íslenzkra sveita og
unnu engu eða fáu meir en gróðri
þeirra og önn í andlegum og ver-
aldlegum skilningi. Þar hefðu
þau helzt kosið að bera beinin
og hvílast að lokum. Þess varð
þeim ekki auðið. En þó þau létust
sitt á hvoru landshorni og Hall-
dóra lifði mann sinn í meira en
tuttugu ár í skjóli Þóru, dóttur
sinnar, fá þó bein þeirra að hvíla
saman í vígðum reit látinna
manna. Hún hafði eins og Berg-
þóra hlakkað til að hvíla sig af
dagsins þreytu við hlið bónda
síns. Dætur hennar létu flytja
móður sína til Siglufjarðar og
jarða þar við hlið föður þeix-ra.
Sé þeim gengnu og burtsofnuðu
heiðurshjónum hvíldin rósamleg
og mjúk og létt moldin, sem skýl
ir þeim.
Magnús Björnsson,
Syðra-Hóli.
Félag „Grænlands
áhugamanna44
í Bolungarvík
BOLUNGARVÍK, 30. nóv. — S. L
fimmtudag var stofnað hér félag
„Grænlandsáhugamanna" í Bol-
ungarvík. Stofnendur voru 15
talsins. Félagið hefur þegar sótt
um upptöku í „Landssamband
íslenzltra Grænlandsáhuga-
manna" sem fyrirhugað er að
slofna í Reykjavík 1. desember.
Stjórn félagsins slripa, Friðrik
Sigurbjörnsson, formaður, Finn-
ur Th. Jónsson, ritari og Bernodus
Halldórsson, gjaldkeri. f vara-
stjórn voru kosnir, Gísli Hjalta-
son, Benedikt Bjarnason og
Guðmundur Kristjánsson. End-
urskoðendur eru Halldór Hall-
dórsson og Guðfinnur Einarsson.
Tilgangur félagsins er að kynna
mönnum fornan rétt íslendinga
til Grænlands og sækja þann rétt
í hendur Dönum. —Fréttaritari.
Jón var að eðlisfari fíngerður
maður og draumlyndur. Innst
með honum bjó listamannseðli,
er hversdaglega bar litið á, en
samfara því var hann gæddur
rósemi og frábærri seiglu. Hann
tók engin virki eða vígi með
áhlaupi, fór að engu óðslega og
vannst þó vel, því hann var bæði
velvirkur og drjúgvirkur. Hann
var hlédrægur og frábitinn því
að trana sér fram, sóttist ekki
eftir vegtyllum eða vinfengi fyr-
irmanna og var þó vinsæll maður.
Fáir sáu honum bregða eða missa
stjórn á skapi sínu, en minnugur
var hann þess, er til hans var
gert, hvort sem var vel eða illa.
Hann var fljóttekinn en gleymdi
aldrei gömlum vini og þeir, sem
þekktu hann bezt, virtu hann
mest. Handtak hans var hlýtt og
mjúkt og maður fann að á bak
við það stóð góður maður.
Bæði vorix þau hjónin hagmælt
vel og kösVuðu oft fram tækifæris
stökum. Þau höfðu miklar mætur
á gömlum kveðskap og kunnu
firnin öll af vísum og kveðlingum.
Gamlar sagnir og gamlar minning
ar voru þeim hugstæðar. Þau
sögðu bæði vel frá hvort á sinn
hátt og var um skemmtilega til-
breytni að ræða, er þau skiptust
á. Halldóra fór lítið með penna,
en Jón var prýðilega ritfær tæki
hann á því og skrifaði á gamals-
aldri skemmtileg og sérstæð sendi
bréf.
Kii'kjubæjarhjón eignuðust
fjórar dætur og komust allar upp
og eru á lífi. Elzt er Gunnfríður
listakona, myndhöggvari í Reykja
vík, næst er Jóninna, gift Eggert
Sölvasyni, fyrrum óðalsbónda á
Skúfum í Norðurárdal, nú búsett
í Reykjavík, meðal barna þeirra
er Halldóra, námsstjóri hús-
mæðraskólanna, þriðja er Þóra
skáldkona, gift Jóhanni Fr. Guð-
mundssyni, kaupmanni á Siglu-
firði, síðar á Seyðisfirði, nú í
Reykjavík. Fjórða dóttirin Einara
saumakennari, gift Hirti Krist-
mundssyni, skólastjóra í Reykja-
vík. Allar hafa þær systur borið
gott vitni ætt sinni og uppruna.
Vorið 1920 var kalt og snjóa-
mikið og mörgum erfitt. Þá voru
þau Kirkjubæjarhjón þreytt orð-
in á erli og striti búskaparins,
tekin mjög að reskjast og dætur
þeirra að heiman farnar. Þau
drógu saman seglin og fluttu að
Skúfum til dóttur sinnar og
tengdasonar og byggðu þar yfir
sig, bjuggu þó áfram á nokkrum
hluta Kirkjubæjar, þar til þau,
vorið 1928, fluttu til Siglufjarðar
til Þóru, dóttur sinnar, og manns
hennar.
Elxki settust þau í helgan stein.
Bæði voru óvön iðjuleysi og það
var þeim hvimleitt mjög. Unnið
var meðan verk fékkst, HalJdóra
sat löngum við tóskap eins og í
gamla daga og stytti sér stundir
við hann til hins síðasta, meðan
hún gat uppi setið og verki vald-
Vegleg risgjöld barna-
skólans að Laugalandi
Mykjunesi, 2. des.
í GÆRDAG 1. des., voru haldin
risgjöld hins nýja skólahúss að
Laugalandi í Holtum og voru þar
saman komnir flestir forráða-
menn þeirra hreppa er að skóla-
byggingunni stantía ásamt þeim
mönnum sem þar hafa unnið og
nokkrum öðrum gestum m.a.
Helga Elíassyni íræðslumála-
stjóra, og Guðmundi Guðjónssyni
fulltrja húsameistara ríkisins, en
hann gerði teikningar að skólan-
um.
Fyrst gengu gestir um bygging
una og skoðuðu húsið, en síðan
var sezt að veizluborðum í félags
heimilinu að Laugalandi. Sátu
menn þar við rausnarlegar veit-
ingar langa stund. Margar ræð-
ur voru fluttar og rætt um þann
áfanga sem nú hefði náðst, þegar
skólabyggingin er orðin fokheld.
Eftir er að setja járn á þakið
en það verður gert næstu daga.
Milli þess sem ræður voru flutt-
ar, var almennur söngur, undir
stjórn ísaks Einarssonar kaupfé-
lagsstjóra á Itauðalæk. Þessi
skólabygging er stórhýsi, 600
ferm að flatarmáli, samtals 3000
rúmmetrar. Húsið er í þrem álm
I um, eru tvær álmurnar ein
hæð en stærsta álman kjallari
og tvær hæðir. Að skólbygging-
unni standa þrír hreppar: Ása-
Holta- og Landshreppur. Er mikil
þörf að skólinn komist sem fyrst
| áfram, enda að því unnið eins og
framast er unnt. Yfirsmiður við
bygginguna er Sigurður Haralds
son byggingameisiari á Hellu. Var
honum og öllum þeim sem að
byggingunni hafa unnið færðar
þakkir fyrir vel unnin störf, því
mjög þykir hafa vel tekizt að
koma svo stóru húsi jafn langt
áfram á svo skömmum tíma. því
fyrsta steypuvinnsla hófst 6.
júlí, en þá hafði að sjálfsögðu
fram farið ýmis undirbúningur.
Þegar járn verður komið á þak
skólans verður byggingai’kostn-
aðurinn kominn uPP í 1,2 milljón
ir kr.
Það er óhætt að fullyrða að
það verður mikil hátíðastund
þegar þessu verki lýkur og hrepp
arnir þrír geta tekið þet.ta glæsi-
lega menntasetur æskunnar í
notkun. — Magnús.
Kristilegt stúdenta-
blað
KRISTILEGT Stúdentablað er
komið, en það er Kristilegt
stúdentafélag, sem blaðið gefur
út. í stjórn þess eru Ingólfur
Guðmundsson stud. theol. form.,
Ingþór Indriðason stud. theol.
ritari og Birgir Albertsson kenn-
ari, gjaldkeri. Blaðið hefst á
ávarpsorðum úr V. Mósebók.
Próf. Sigurbjörn Einarsson
skrifar greinina Fáein orð um
trú. Inger Jenssen, stud. philol.
Trú þú á Drottin Jesúm. Þá
segir Frank Halldórsson stud.
theol. frá „Kristinni æsku að
starfi“ og er þar sagt frá komu
æskufólks hingað á vegum Al-
kirkjuráðsins til starfa við bygg-
ingu Langholtskirkju. Ingþór
Indriðason skrifar: „Tak þú og
les“ og er það grein um lestur
Bibilíunnar. Benedikt Arnkels-
son stud. theol. segir frá kristi-
legu stúdentaráði í Svanavík
(Swanwick) og frá öðru slíku
móti á Álandseyjum segir Ingólf-
ur Guðmundsson stud. theol. Þá
er grein um flóttamannavanda-
málið í Hong Kong.
r
Söfnun L.I.B. fyrsfa vetrar-
gekk vel um land alll
LANDSSAMBAND íslenzkra
barnaverndarfélaga, hafði fyrsta
vetrardag almenna fjársöfnun til
styrktar starfsemi sinnar svo sem
venja hefur verið undanfarin ár.
Söfnunin gekk vel, þrátt fyrir
alar óhagstætt veður. Alls söfn-
uðust rúml. 90 þúsund krónur.
Barnavei-ndarfélag Reykjavik-
ur safnaði 42 þúsundum króna,
Barnaverndarfélag Akureyrar
113.500 krónum, Barnaverndarfé-
lag Akraness 12.500 krónum, en
félögin í Hafnafirði, Húsavík, ísa-
firði, Keflavík, Siglufirði, Stykk-
ishólmi og í Vestmannaeyjum
minni upphæðum.
Landssamband íslenzkra barna
verndarfélaga ákvað á lands-
fundi samtakanna á Akureyri í
sumar, að efla fræðslustarfsemi
sína um vernd og uppeldi barna
og hefur sambandið sótt til Al-
þingis um fjárstyrk í þessu skyni.