Morgunblaðið - 05.11.1958, Side 13

Miðvikudagur 5. nðv. 1958
MOKCVTSBLAÐÍÐ
13
Guðlaugur Einarsson hdl.:
Því dœmist réft vera
NÝLEGA lögðu tveir þingmenn
fram tillögu til ályktunar Al-
þingis um athugun á aðbúnaði
refsifanga. Samkv. tillögunni
skal skipa þriggja manna nefnd
til að athuga allan aðbúnað
manna, sem dæmdir eru til refsi-
vistar hér á landi, frá sjónarmiði
betrunar þeirra, eins og komizt
er að orði í þátill.
Nefnd þessi skal síðar gjöra
tillögur til endurbóta, ef athug-
un leiddi í ljós, að aðbúnaði refsi-
fanga væri í einhverju áfátt.
Þessi þátill. á vissulega fullan
rétt á sér og ber að gefa henni
verðugan gaum, enda þótt hún
sýnist ganga allt of skammt. Eitt
spor í rétta átt leysir ekki all-
an vanda.
Sakhæfi iyrst og fremst
athugað betur
Mér finnst eðlilegast, að hið
fyrsta sé að athuga það atriði,
hvort réttlætanlegt sé, frá sið-
ferðilegu sjónarmiði, að dæma
menn til refsivistar. Sérstaklega
er skylt að athuga miklu betur,
en gjört hefur verið til þessa,
hverja þýðingu refsivistardómur
kann að hafa á einstaklinginn.
Fyrirmæli laga eru hér um of
á lausu. Stjórnarskráin skipar
dómendum, að fara einungis eft-
ir lögunum í embættisverkum
sínum, en þeirra er svo að meta
gildi laganna. Ákvæði laga eru
hins vegar oft með þeim hætti,
að dómendum sé bókstaflega
gjört skylt að víkja kröfum
mannúðar og aukins siðgæðis, að
áliti almennings, á bug. Slíku
verður að breyta til bóta. Al-
þingi, ásamt forseta íslands, fer
með löggjafarvaldið, og vísar
dómendum þannig leið í embætt-
isverkum þeirra. Mér sýnist, að
áðurgreind þátill. tvimenning-
anna ætti að vera miklu rýmri,
þannig að væntanlegri rannsókn
arnefnd yrði falið að athuga og
endurskoða öll ákvæði refsilaga,
sem nú gilda um almenn refsi-
skilyrði, ákærureglur, refsingar,
sviptingu borgararéttinda, örygg-
isráðstafanir o. s. frv. Það ber
fyrst og fremst að rannsaka sak-
hæfi einstaklings hverju sinni,
miklu ýtarlegar en nú er gjört,
áður en ákært er og síðan dæmt;
sérstaklega hvert gildi dómurinn
sjálfur og svo refsing kann að
hafa til betrunar fyrir brota-
mann.
Raunhæfar aðgerðir.
í niðurlagi greinargerðar fyrir
þátill. segir, að gera verði „til-
raun til þess að undirbyggja á
raunhæfan hátt þær aðgerðir,
sem telja verður fulkomna nauð-
syn“. Þetta er rétt og sjálfsagt.
Hins vegar er alls ekki nægj-
anlegt að snúa sér að mannbót-
um, eftir að refsidómur hefur
verið kveðinn upp, heldur miklu
fremur áður: að meta þýðingu
og gildi slíks dóms fyrir ein-
staklinginn, ef upp yrði kveð-
inn. Dómur einn saman getur
auðveldlega orkað því, að betrun
brotamanns verði þar eftir von-
lítil eða vonlaus. Þetta gildir
jafnt þótt refsingu skv. dómi
verði ekki fullnægt, t. d. ef ungl-
ingur undir 18 ára aldri fær
refsidóm (skilorðsbundinn). —
Kannske einungis fyrir það áfall
eitt, að fá á sig dóm, getur ungl-
ingur, eða jafnvel fullorðinn
maður, misst trúna á framtíðar-
möguleika sína. Hann herðir ef
til vill með sér lítt mótaða af-
brotahneigð, einungis í mótmæla-
skyni við þjóðfélag sitt, sem hon-
um finnst með refsidómi rétta sér
sáttahönd og fyrirgefningar.. Það
væri vissulega sorgleg staðreynd,
ef landslög styddu dótnara til
þess að afvegaleiða æskuna!
Hæstaréttardómur Anno 1958.
Snemma á þessu ári kvað
Hæstiréttur upp dóm yfir tveim
unglingsdrengjum, fyrir þjófn-
að. Báðir höfðu þessir drengir
gerzt brotlegir við lög áður. I
forsendum sakadóms Reykjavík-
ur segir, að ákærðu (drengirnir)
hafi báðir verið úrskurðaðir til
að sæta rannsókn á andlegum
og líkamlegum þroska og heil-
brigði. Þessa rannsókn fram-
kvæmdi yfirlæknir geðsjúkra.
Yfirlæknirinn segir m. a. um
ákærðu, sem ég nefni X og Y:
„Álit mitt á X er þetta: Hann
er illa gefinn, þó ekki fáviti, en
hvorki geðveill eða geðveikur.
Hann hefur haft heilabólgu, og
heilaritið gæti stutt það, en gæti
þó einnig bent til vanþroska í
heila. Það er um að ræða 17 ára
ungling ....
Handtaka hans og einangrun
og flutningur heiman að, er hann
er 14 ára, virðist hafa orðið
„komplex“-uppistaða hjá honum,
sem hann þó hefur bælt..........
Hann virðist engan eiga að, sem
hann vill halla sér upp að, sem
sé siðferðilega sterkari en
hann.....
Mér virðast allar líkur benda
til þess, að refsing á venjulega
vísu muni verka illa á hann
heldur en hitt.“
Um drenginn Y segir yfirlækn-
irinn m. a.:
,.... Hann er hvorki fáviti né
geðveikur, en geðveill (psycho-
path). Hann hefur einkenni um
króniska bólgu í taugakerfi.
Hann hefur hjartasjúkdóm........
Það er um 16 ára ungling að
ræða af mjög brengluðu bergi
brotinn.... Hann er „upp á
kant“ við alla jafnaldra og eldri'
félaga....Vitað er að hann hef-
ur verið seinþroska framan af,
haft mikla beinkröm, tekið seint
tennur, gengið seint, talað seint
...., ekki getað haldið sér hrein-
um fyrr en mjög seint og gengið
í svefni.... Ofan á þennan seina
þroska bætist svo kíghósti..,
mislingar, rauðir hundar, hlaupa-
bóla, eyrnabólga, miklar tann-
skemmdir og blóðnasatilhneig-
ing, allt saman fyrir 9 ára ald-
ur. Líkamleg rannsókn sýnir að
hann hefur hjartakvilla.. .. En
meginatriðið virðist þó, að heila-
rit sýnir, að hann hefur haft
heilasjúkdóm...., og þá senni-
lega fengið heilabólgu ofan á
upphaflega vannært og síðan
seinþroska taugakerfi sitt. Hér
er með öðrum orðum um ungl-
ing að ræða með félagslegum og
siðferðilegum ágöllum .. senni-
legt að andlegu ágallarnir mundu
fara vaxandi, eftir því sem fé-
lagslegar kröfur yrðu meiri til
einstaklingsins. Samkvæmt ríkj-
andi skoðunum tel ég sennilegt,
að líkamlegu breytingarnar séu
undirstaða hinna...... Á hinn
bóginn get ég ekki ímyndað mér,
hvernig refsing eigi að hafa bæt-
andi áhrif á hann, svo að nokkru
gagni megi koma.
Tilfellið er mjög merkilegt og
þess virði, að með því sé fylgzt
árum saman“.
Þessar álitsgjörðir yfirlæknis-
ins eru vissulega um margt at-
hyglisverðar.
Það virðist dómendum þó ekki
sýnast, þegar þess er gætt, að í
forsendum héraðsdóms er ekki
einu orði vikið að rannsóknum
læknisins.
Fulltrúi sakadómara er stutt-
orður í forsendum sínum fyrir
dómnum og segir í beinu fram-
haldi af' álitsgjörðum.yfirlæknis-
ins, að „sannað er, að ákærðu
hafa framið brot....“ o. s. frv.
Þótti héraðsdómara refsing X
hæfilega ákveðin 6 mánaða fang-
elsi, en refsing Y eins árs fang-
elsi. Báðir eru svo piltarnir
svlptir kosningarétti og kjör-
gengi til opinberra starfa og
annarra almennra kosninga.
Hæstiréttur gerði engar at-
hugasemdir við héraðsdóm og
staðfesti hann hinn 10. janúar
1958.
Læknisunsagnar leitað
í gildandi refsilögum segir, að
þeim manni skuli refsað, sem
afbrot fremur, enda þótt hann sé
andlega og líkamlega vanþroska
eða vanheill...........ef ætla
má eftir atvikum og eftir að
læknisumsagnar hefur verið leit-
að að refsing geti borið árangur“.
•Það er augljóst, að dómendur
telja refsingu geta borið árang-
ur, enda eru báðir unglingarnir
dæmdir skilorðslaust í saka-
dómi og hæstarétti. M. ö. o.
eru hinir ákærðu taldir sakhæf-
ir í merkingu þess lagaorðs. Mér
sýnist nú samt, að eitthvað sé
athugavert við þessa niðurstöðu
dómenda, enda þótt enginn vafi
leiki á réttmæti dómsins skv.
lögum.
Ég er að vísu lögfræðingur, en
lái mér hver sem vill, þótt ég
leyfi mér að lýsa því yfir, að
ég yrði alls ekkert hissa á þess-
ari spurningu almennings: Hvers
vegna var leitað umsagnar geð-
sjúkdómalæknis? Og hvers vegna
var í engu farið eftir ábending-
um læknisins? Dómendur, sem
styðja lausn við lög, hafa svarað
fyrir sitt leyti. Eitthvað finnst
mér samt bogið við þetta mál.
Læknirinn, sem inntur er ráða,
lætur þess sérstaklega getið um
X, að refsing á venjulega vísu
muni að hans áliti verka illa á
hann heldur en hitt. Læknirinn
segist ekki geta ímyndað sér,
hvernig refsing eigi að hafa böet-
andi áhrif á Y, svo að nokkru
gagni megi koma. Tekur lækn-
irinn meira að segja fram, að
sennilega myndu andlegu ágall-
arnir hjá Y fara vaxandi, eftir
því sem félagslegar kröfur til
hans yrðu meiri. í framhaldi af
þessu eru báðir unglingarnir
dæmdir til refsivistar.
Það er óþægilegt að svara
þeirri eðlilegu spurningu leik-
manns: Hafa andlegir ágallar Y
minnkað í fangelsi meðal ann-
arra afbrotamanna, þar sem fé-
lagslegar kröfur til Y urðu
meiri?!!
Réttargæzla og ungmennavernd
Ekki fæ ég séð af dómi þess-
um, að fulltrúi sakadómara hafi
leitað álits eða aðstoðar barna-
verndarnefndar, þrátt fyrir ský-
laus ákvæði laga um vernd og
eftirlit með ungmennum innan
18 ára aldurs. A. m. k. er hvergi
getið um það í forsendum fyrir
dómnum. Eigi hefur dómarinn!
heldur séð neina ástæðu til þess
að skipa þessum tveim ungmenn-
um réttargæzlumenn eða verj-
endur, þó svo sé kveðið á í lög-
um um meðferð opinberra mála,
að án óskar sökunauts geti dóm-
ari gert slíkt, ef sakborningar
eru að áliti dómara sérstaklega
sljóir eða skilningslitlir, eða und
ir 18 ára aldri o. s. frv. Af þessu
verður sú ályktun ein dregin, að
dómari hafi talið þessi tvö ung-
menni, 16 og 17 ára gömul, ein-
fær í máli sínu og ekki hafi ver-
ið nein ástæða til þess að bjóða
þeim aðstoð barnaverndarnefnd-
ar eða löghæfra manna, þrátt
fyrir ýtarlegar umsagnir yfir-
læknis geðsjúklinga. Hæstiréttur
sá heldur ekki ástæðu til þess
að breyta neinu hér um, því hann
staðfesti héraðsdóminn „með
skírskotun til raka“ hins áfrýj-
aða dóms.
Kosningaréttur og kjörgengi
Eins og fyrr greinir eru bæðl
ungmennin „svipt kosningarétti
og kjörgengi til opinberra starfa
og annarra almennra kosninga“.
Það sakar ekki að geta þess, að
hvorugur hinna ákærðu hefur
enn fengið þann rétt, sem þeir
eru sviptir með dómrum. Þetta
atriði er að vísu viðtekin venja
dómstóla, þegar dæmt er fyrir af-
brot, „sem svívirðileg eru að al-
menningsáliti“. Sýnist mér samt
eðlilegra að láta það nægja, að
svipta ólögráða menn heimild-
inni til að öðlast rétt, heldur en
með dómi að taka af þeim það,
sem ekki er til. Allt eins mætti
dæma mann fyrir þjófnað á því,
sem aldrei hefur verið, burtséð
frá öllum lagaskýringum!
Nauðsyn úrbóta og laga-
breytinga
Almenningur mun vafalaust
sjá nauðsyn lagfæringa á slíku
dómkerfi, ef svo mætti nefna
þessa málsmeðferð unglinganna
tveggja. Þykir mér augljóst, að
meira þurfi að gjöra hér en
bæta aðbúnað dæmdra manna,
þó það atriði út af fyrir sig sé
aðkallandi. Sýnist mér engin
goðgá vera, að inna virðulega
þingmenn eftir því hvort ekki
sé, eftir atvikum, eðlilegt og
sanngjarnt að verða við þeirri
kröfu, að endurskoðun fari fram
á þeim lagaákvæðum, sem skv.
framansögðu virðast gjöra dóm-
endum skylt, að dæma 16 og 17
ára unglingsdrengi til allt að eins
árs fangelsisvistar meðal harð-
sviraðra afbrotamanna m. a. —
enda þótt alvarlegar, rökstuddar
og ómótmæltar aðvaranir yfir-
læknis geðsjúklinga mæli því
gegn.
Stúlkur — atvinna
Tvær duglegar stúlkur óskast í verksmiðjuvinnu að
Álafossi. Húsnæði á staðnum. Hátt kaup.
Upplýsingar á skrifstofu Álafoss, Þingholtsstræti 2.
AUGLÝSING
um stjórnarkjör í Sjómannafélagi
Reykjavíkur
Samkvæmt félagslögum fer fram stjórnarkosning
í félaginu að viðhafðri allsherjaratkvæðagreiðslu frá
kl. 13,00 þann 25. nóvember n.k. til kl. 12,00 daginn
fyrir aðalfund. Framboðslistar þurfa að hafa borizt
kjörstjórn fyrir kl. 22,00 þann 20. nóvember n.k. í
skrifstofu félagsins.
Framboðslistum þurfa að fylgja meðmæli minnst
100 fullgildra félagsmanna.
Reykjavík, ð.nóvember 1958.
Trúnaðarmannaráð Sjómannafél. Reykjavíkur.
Átakanleg nauðsyn krefur lög-
gjafaryaldið aðgjörða!
Guöl. Einarsson.
Skrifstofa félagsins
er flutt
í Hafnarstræti 8
Félag íslenzkra stórkaupmanna
Heildverzlun óskar eftir
unglingsstúlku
við símavörzlu og til að vélrita nótur. -— Vinsamleg-
ast sendið nafn og heimilisfang í Box 1031,
Reykjavík.
Einbýlishús
í Hafnafirði
2ja hæða einbýlishús, grunnflötur ca. 190 ferm alls,
til sölu á mjög góðum stað við miðbæinn. Neðri hæð-
in er fullgerð en mest allt efni fylgir til innréttingar
efri hæðar. Skipti á 4ra—5 herbergja hæð koma til
greina.
GUÐJÓN STEINGRÍMSSON hdl.,
Reykjavíkurvegi 3, Hafnarfirði,
sími 50960.
Til sölu i Kópavogi
Höfum til sölu í Hvömmunum í Kópavogi 100 ferm. hæð,
sem er 5 herb., eldhús og bað. Einnig góða 3ja herb. kjall-
araíbúð, sem er múrhúðuð með miðstöð.
Ibúðirnar geta selzt sitt í hvoru lagi. I. veðréttur í báð-
um íbúðunum er laus.
FASTEIGNASALA & LÖGFRÆÐISTOFA
Sigurður Reynir Pétursson, hrl.,
Agnar Gústafsson, hdl., Gísli G. Isleifsson, hdl.
Björn Pétursson: Fasteignasala
Austurstræti 14. II. hæð, símar 19478—22870