Morgunblaðið - 09.11.1958, Blaðsíða 13

Sunnudagur 9. nóv. 1958
MORCVNBLAÐIÐ
13
Er ekki eitthvaS ónáttúrlegt við það, að ég sé að hanga hér niðri á bryggju með hendur í vösum?
sagði Jóhannes Kjarval, er hann varð þess var að ljósmyndari Mbl. var kominn þar til þess að
taka mynd af uppskipun á karfa. — Þú spyrð hvers vegna ég stari svona á fuglinn, sagði hann
ennfremur . . . ja, fuglana. Það er vert að lifa lífinu til þess eins að fá að sjá fuglana, ekki sízt
veiðibjölluna — hún er svo tignarleg.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 8. nóv.
Höfundur Njálu
í Reykjavíkurbréfi hefur áð-
ur verið minnzt á Njálurann-
sóknir Barða heitins Guðmunds-
sonar og kennint'ar hans um
höfund þessarar víðfrægustu Is-
lendingasögu. Ritgerðir Barða
um þetta höfðu birzt á víð og
dreif, og var erfitt að afla sér
þeirra allra. Því miður entist
Barða ekki aldur til að gera úr
þeim öllum eitt heildarrit, svo
sem hugur hans stóð til. Nú hef-
ur bókaútgáfa Menningarsjóðs
látið framkvæma þetta þarfa
verk og gefið út undir heitinu:
Höfundur Njálu.
Þessar ritgerðir eru nýstárleg-
ar og um margt hið merkasta,
sem skrifað hefur verið um Is-
lendingasögur af okkar kynslóð.
Barði leiðir að því óyggjandi rök,
að sögurnar, a. m. k. sumar, eru
skrifaðar undir rikum áhrifum
samtímaatburða. í leit sinni að
höfundi Njálu virðist hann að
vísu stundum vera um of fyrir-
fram sannfærður og miða rök-
semdafærsluna við það. Hann
færir þó svo mörg rök að máli
sinu, að harla ósennilegt sýnist,
að um hreina tilviljun sé að
ræða. Úr því fæst e. t. v. aldrei
skorið. Fróðlegt væri samt, ef
kannað væri, hvort hliðstæð rök
mætti telja fram fyrir því, að
einhver annar en Þorvarður Þór-
arinsson væri höfundur Njálu.
Kann þó að vera að þetta sé
óvinnandi verk.
Varnarrit
Barði heldur því fram, að
Njála og a. m. k. Ljósvetninga-
saga séu skrifaðar sem eins kon-
ar varnarrit, að nokkru gegn
ásökunum, er fram hafi verið
bornar gegn höfundunum í öðr-
um samtímaritum, sem nú eru
hluti Sturlungu. Þessu til and-
svara er það, að svo virðist
sem miklu hægara hefði ver-
ið fyrir þessa menn að skrifa
sjálfir eða láta skrifa rétta
frásögn frá þeirra sjónar-
miði um það, sem gerzt hafði
í þeirra eigin lífi, heldur
en að svara í formi eins konar
lykilsskáldsögu, eins og Barði
telur, að þeir hafi gert. Hætt var
við, að þær afsakanir færu fyrir
ofan garð og neðan hjá flestum.
Enda varð sú raunin á, þar sem
engum hefur til hugar komið
þessi skýring á íslendingasögum,
svo að kunnugt sé, fyrr en Barða
Guðmundssyni, sem að vísu hef
ur um þetta ritað af mikilli skarp
skyggni.
Sumar ályktanir Barða og
rök eru ef til vill hæpin,
en eftir skrif hans verða ís
lendingasögur aldiei skoðaðar í
sama ljósi og áður.
Áfellisrit
Menn verða ætíð að hafa í
huga, að þó að rit sé hlutlaust á
ytra borði og virðist geyma áreið-
anlega frásögn, þá er það oft
meira og minna litað af fordóm-
um höfundarins. Svo er t. d. um
hina ágætu ferðasögu skozka
prestsins Hendersons, sem ferð-
ast hér um 1815 í erindum Biblíu-
félagsins brezka. Svo sem kunn-
ugt er var ferðabók hans gefin út
í fyrra í íslenzkri þýðingu eftir
Snæbjörn Jónsson og var að
henni mikill fengur. Þar má
margt læra um íslenzkt þjóðlíf
og staðhætti á fyrri hluta 19.
aldar.
En ef betur er að gáð, er margt
sem í bókinni segir, mjög litað
af fordómum höfundar gegn
merkasta íslendingnum, sem þá
var uppi, Magnúsi Stephensen,
dómstjóra í Viðey. Óvild höfund-
ar til Magnúsar sprettur af ger-
ólíkum trúarskoðunum þeirra.
Að Magnúsi sjálfum er lítt vikið
berum orðum og hefur hann
samt bersýnilega lagt sig fram
um að gera hinum skozka presti
greiða. Henderson sér flest það,
sem Magnús hefur gert, í ljósi
andúðarinnar. Sá ljómi, sem
Henderson hyggur að hafi verið
yfir Alþingi um það bil, sem það
var lagt niður, var t. d. því miður
fyrir löngu úr sögunni áður en
Magnús Stephensen kom til.
Enda var Alþingi endurreist í
allt öðru formi en verið hafði, og
íslendingum hugþekkara. Um
1840, þegar Kristján konungur
VIII heimilaði endurreisn. þings-
ins, kom engum íslendingi til hug
ar að leita fordæmis til þess þing-
halds, sem verið- hafði á seinni
hluta 18. aldar.
Vakin er athygli á þessum van-
kanti á heimildagildi ágæts rits,
vegna þess að það minnir okkur
á, hversu mikla varúð verður að
hafa, þegar frásagnir eru lesnar.
Ætla mætti, að það væri með
ólíkindum, að frásögn ágæts er-
lends manns væri mjög hlutdræg
af atburðum, sem honum koma í
rauninni ekkert við. Enn í dag
sjáum við þó, hvernig frásagnir
erlendra blaðamanna af atburð-
um hér mótast af þeim, sem þeir
hafa haft tal af.
Or því að minnzt er á bók
Hendersons er rétt að vekja at
hygli á, að a. m. k. í íslenzku
þýðingunni er ruglað saman
Stefáni amtmanni Thorarensen á
Möðruvöllum og frænda hans,
Bjarna Thorarensen skáldi, sem
þá var dómari í Reykjavík og
varð ekki amtmaður á Möðru-
völlum fyrr en löngu slðar.
Kosningar
í Bandaríkjunum
Almennt hafði verið búizt við
sigri demókrata í kosningunum í
Bandaríkjunum sl. þriðjudag.
Sigurinn varð þó meiri en ætlað
hafði verið. Hann má þó ekki
eingöngu dæma eftir því,
hversu marga fulltrúa hver um
sig fékk kosna, heldur eftir at-
kvæðamagninu í heild.
Ástæður fyrir ósigri repúblik
ana eru margar. Hin alvarleg
asta er sú, að Bandaríkjaþjóðin
sjálf finnur, að hún hefur ekki
haft svo styrka forystu siðustu
árin, sem nauðsynlegt hefði ver-
ið. Af þessu hefur svo leitt, að
Bandaríkin hafa ekki í samskipt
um þjóðanna reynzt til fulls
vaxin forystuhlutverki sínu. Þótt
Eisenhower forseti sé prýðismað-
ur, þá hefur hann ekki reynzt
mikill stjórnmálaforingi, enda
hefur heilsu hans verið um of
ábótavant. Auðvitað voru það
glæfrar að pína mann, sem fyrir
jafnalvarlegu áfalli hafði orðið,
til framboðs á ný. Það gerðu
repúblikanar fyrir tveimur ár
um og verða nú að taka afleið-
ingunum af sigri sínum þá.
Veik stjórn
Því miður eru miklar horfur
á, að svo veik og reikul sem for
ysta Bandaríkjanna hefur verið
að undanförnu, verði hún sízt
styrkari næstu tvö árin. Aukinn
meirihluti andstæðinga Eisen-
howers á þingi gerir alla með-
ferð mála mun erfiðari en áður.
Þarna kemur fram einn höfuð-
veikleiki stjórnarskipunar
Bandaríkjanna, sá, að ríkisstjórn-
in kann að vera í algerri and
stöðu við þingmeirihluta. Slíkt
hlýtur ætíð að lama stjórnar
athafnir og hafa margvíslegar
hættur í för með sér. Það er
engan veginn að ástæðulausu, að
margir Bandaríkjamenn telja að
stjórnmálum væri mun betur
komið þar í landi, ef þeir hefðu
þingræði að brezkum sið. Þá
væri tryggt, svo sem verða má,
að þing og stjórn héldu í sömu
átt en ekki sitt hvora, eins og nú
blasir við í Bandaríkjunum.
Orrusta
auðmanna
Viðbúið er, að Eisenhower hafi
beðið enn meiri hnekki við kosn-
ingaúrslitin en ella, vegna þess
að hann tók virkari þátt í kosn-
ingabaráttunni til styrktar flokki
sínum en hann hafði ætlað. Hann
hefur annars lagt á það áherzlu,
að vera forseti allrar þjóðarinn-
ar, en ekki eins flokks. Með bar-
áttu sinni nú, sem sennilega hef-
ur verið óumflýjanleg, tengdi
hann nafn sitt óumdeilanlega við
ósigur flokksins. Svipað er um
Nixon varaforseta. Hann er
helzti baráttumaður flokks síns.
Fyrir baráttuhuginn fær hann
aukna virðingu ýmissa, einkum
ákveðinna flokksmanna, en þeg-
ar illa gengur, þá er oft þeim, er
mest hafa lagt sig fram, helzt
kennt um ófarirnar. Slíkt er
þakklæti heimsins.
Sá maður, sem mest hefur
aukið veg sinn í þessum kosn-
ingum, er Nelson Rockefeller, er
kosinn var ríkisstjóri í New
York. Rockefeller er sjálfur með
allra ríkustu mönnum, sonarson-
ur þess, sem á sínum tíma var
talinn auðugastur allra, er þá
voru uppi. Hann keppti við
mann, sem einnig er stórríkur,
núverandi ríkisstjóra, Harri-
mann. Sá erfði stórfé eftir föður
sinn, sem auðgaðist mjög á járn-
brautum, þar sem upphaf auðs
| Rockefellers-fjölskyldunnar er
olíuvinnsla, svo sem kunnugt er.
Atkvæðaseðillinn
auðnum meiri
Áður fyrri þótti það mjög til
trafala í kosningum þar vestra
að vera svo stórauðugur sem þess
ir tveir frambjóðendur í New
York ríki. Nú var sá kosinn, sem
talinn hefur verið auðugri. Er
þar um slíkt auðsafn að ræða, að
við íslendingar getum lítt gert
okkur grein fyrir. En þrátt fyrir
auð sinn hafa þessir menn helg
að líf sitt að verulegu leyti al-
mannaþjónustu. Kunnugir menn
vestra töldu, að fólkið nyti þess,
að auðjöfrarnir sæktu stöður og
virðingar undir atkvæði þess.
Með því væri á áþreifanlegan
hátt sýnt, hver færi með úrslita-
völdin í þjóðfélaginu.
Fyrsta nýmælið
Alþingi hefur nú setið í fjórar
vikur. I upphafi þingsins var
lagt fyrir það frumvarp til fjár
laga. Það fullnægði þó engan veg
inn skýlausum fyrirmælum
stjórnarskrárinnar um hvert efni
fjárlagafrumvarps skyldi vera.
Eins og á stóð hefði þess vegna
farið betur á því, að láta vera að
flytja frumvarpið og sýna ekki
þær einskisverðu rytjur af fjár
lagafrumvarpi, sem Eysteinn
Jónsson bauð Alþingi upp á. Því
næst flutti stjórnin fjögur frum-
vörp, um endurnýjun á gömlum
sköttum.
Önnur frumvörp af hálfu
stjórnarinnar sáust ekki fyrr en
í fjórðu viku þinghaldsins. Þá
var útbýtt frumvarpi til laga um
veitingasölu, gististaðahald o. fl.
Það er að visu flutt af samgöngu-
málanefnd neðri deildar, en eftir
beiðni samgöngumálaráðuneytis-
ins. Þetta frumvarp er því fyrsta
nýmælið, sem Alþingi var sýnt
af hálfu V-stjórnarinnar á fjög
urra vikna setu þingsins.
Óneitanlega er þó mesta nýja-
brumið farið af frumvarpinu
því þetta er sama frumvarpið og
lagt var fyrir Alþingi í fyrra og
neðri deild samþykkti þá lítt
breytt, en efri deild felldi. Sjálft
er frumvarpið ekki samið að til
hlutun V-stjórnarinnar, heldur
er skýrt frá þvi, að það hafi gert
milliþinganefnd, sem þáverandi
samgöngumálaráðherra hafði
skipað árið 1949.
Um undirbúning málsins fyrir
Alþingi nú segir þetta í greinar
gerðinni:
„Greinargerð milliþn., sem
samdi frv. um þetta efni 1949, er
birt hér óbreytt sem fylgiskjal
til skýringar á málinu, þó að til-
vitnanir í fylgiskjalinu í ein
stakar greinar eigi ekki að öllu
leyti við þetta frv.“
Geta menn hugsað sér meiri
amlóðahátt en þennan? Um und-
irbúning þessa fyrsta eiginlega
stjórnarfrumvarps fyrir Alþingi
er hirðuleysið svo mikið, að ekki
er skeytt um að færa gamla
greinargerð til samræmis við
frumvarpið, eins og það nú ligg-
ur fyrir! Ekkert virðist vera svo
lítið, að V-stjórnin reyni ekki að
gera það verr en nokkru sinni
áður hefur verið gert.
Á 28. degi
Á hinum tuttuguasta og átt-
unda degi þinghaldsins bætti
stjórnin svo við tveimur málum.
Hið fyrra var tillaga um stað-
festingu á samningi milli Norður-
landanna um samvinnu um fræði
leg atómvísindi. Hið seinna var
um breytingu á þingsköpum.
Efni þess frumvarps er að af- i
nema þriggja manna undirnefnd-
ina, sem utanríkismálanefnd á að
kjósa í því skyni .að vera ríkis-
stjórninni til ráðuneytis í utan-
ríkismálum. Sú nefnd hefur ekki
fengizt kosin síðan V-stjórnin
tók við völdum og hefur utan-
ríkismálanefnd þar með verið
gerð óstarfhæf, því að hún hefur
ekki fengizt sett löglega á lagg-
irnar. Þvílík vinnubrögð eru fá-
heyrð.
Út í frá hefur þessi framkoma
verið notuð til að -.elja erlendum
valdamönnum trú um, að komm-
únistar fengju ekki að koma
nærri utanríkismálum. Svo sem
meðferð landhelgismálsins bezt
sýnir er þar um algera blekk-
ingu að ræða. Afleiðingin hefur
þvert á móti orðið sú, að ekki
hefur verið haft eðlilegt — og
oftast ekki neitt — samráð við
Sjálfstæðisflokkinn um þessi
mál. Hafa beinlínis verið brotin
lög til að geta haldið því athæfi
uppi, og mun sú framkoma gagn-
vart stærsta flokki þjóðarinnar,
öruggustu stoð lýðræðis í land-
inu, vera einsdæmi meðal frjálsra
þjóða.
Hvað vakir fyrir stjórninni
með lagabreytingunni nú er ekki
glöggt, en mun væntanlega skjótt
koma í Ijós.
y
„Ohappamenn“
Þó að V-stjórnin óvirði Alþingi
með því að leggja engin raun-
hæf verkefni fyrir það, skilst
manni, að sjálf sé stjórnin að
bisa við einhverjar bollalegging-
ar. Mjög munu þær þó vera á
reiki ennþá. En Hannibal Valdi-
marsson var sendur út af örkinni
til að boða hina gömlu hugmyjid
sína, Hermanns, Eysteins og
Gylfa, frá í vor, að svipta laun-
þega með öllu frekari vísitölu-
uppbótum. Þennan boðskap flutti
Hannibal á þingi vörubílstjóra
fyrri laugardag. Frá honum var
sagt í Morgunblaðinu, en þá brá
svo við, að Þjóðviljinn hélt því
fram, að Hannibal hefði aldrei
sagt það, sem fjöldi manns hafði
hlustað á með eigin eyrum. E. t.
v. hafa undirtektirnar verið slík-
ar, að skynsamlegra þyki að láta
svo sem þetta hafi aldrei komið
til mála.
Lúðvík Jósefsson hefur aftur á
móti boðað það, að reynt yrði að
koma í veg fyrir vísitöluhækkurv
með miklum, auknum niður-
greiðslum og minniháttar eftir-
gjöfum af hálfu launþega og
bænda.
í þeim tillögum fólst, að skorn-
ar yrði niður að verulegu leyti
fjárveitingar til verklegra fram-
kvæmda úti um land. Ekki hefur
Tíminn enn tekið til berra orða
um þær hugmyndir, en skrifar
þó á föstudaginn vítur á þá, sem
vilji draga úr fjárfestingu úti um
land og kallar þá „óhappamenn“.
„Ástandið
nákvæmlega eins“
Svipaðar hugmyndir og Lúð-
víks voru settar fram í Al-
þýðublaðinu sl. miðvikudag. Ekki
hafði blaðið þó kjark til þess að
segja hvaðan þær hugmyndir
væru runnar, heldur tók berum
orðum fram:
„Ekki er blaðinu kunnugt um,
hvaðan þessar tillögur eru upp-
runnar né heldur hvort þær eiga
nokkru fylgi að fagna“.
Framh. á bls. 14