Morgunblaðið - 17.12.1958, Blaðsíða 16

16
MORGUNttLAÐIÐ
Miðvikudagur 17. des. 1958
Eyðsluhyggja og blind kröfusjón-
armið mega ekki raska „reglu
heilbrigðrar skynsemiy/
Ræða Knuts Þorsteinssonar skólastjóra
ílutt að Hoín í Hornafirði 1. des. s.l.
JÓN Sigurðsson segir svo í einni
af hugvekjum sínum um Alþingi
íslendinga: „Öll óregla og ógæfa
bæði manna og þjóða er komin
af því, að menn hafa ekki gætt
nema að sjálfum sér, og einmitt
með því gætt allra sízt að sjálf-
um sér, því þeir hafa raskað
réttri reglu skynseminnar, og
óregla sú, sem þar af hefur risið,
hefur síðan fært með sér for-
djörfun og niðurdrep einstakra
manna, landa og lýða“.
Engum manni á þjóðin slíkt
þakklæti að tjá í frelsismálum
sínum, sem Jóni Sigurðssyni.
Allri sinni þekkingu, öllum sín-
um hæfileikum, öllu sínu lífs-
starfi varði hann til þess að berj-
ast fyrir frelsi og rétti þjóðar
sinnar, menningu hennar og fram
þróun.
Þó margir góðir liðsmenn skip-
Uðu sér í fylkingabrjóst í frelsis-
baráttunni, og nálega öll þjóðin
stæði á bak við, var þó Jón Sig-
urðsson hinn sjálfkjörni og óum-
deildi foringi þjóðarinnar. Hann
var leiðtoginn, sem benti á og
markaði leiðirnar, með viti sínu,
framsýni og skilningi. Hann var
hetjan, sem aldrei bugaðist, né
vék frá settu marki, þó löngum
væri sorti í álinn og öldur hat-
urs og óvildar bryti, til allra
atta, kringum hann. Með sönn-
um rétti átti hann þann vitnis-
burð, sem þjóðin hefur gefið hon-
um, að hann hafi verið „sómi Is-
lands, verð og skjöldur".
Það er kannske ekki ofmælt,
þó sagt sé, að ef til vill hefði
þjóðin ekki haldið nú í dag fjöru
tíu ára afmæli fullveldis síns, ef
Jóns Sigurðssonar hefði ekki not-
ið við í sjálfstæðisbaráttunni.
Orð þessa ástsæla leiðtoga eiga
því sígillt erindi til þjóðarinnar,
jafnt í dag og um ókomna fram-
tíð, sem þá er þau voru rituð. í
þeim hug’eiðingum forsetans,
sem hér er vitnað til, talar hann
um, að öll ógæfa stafi af þvi, að
menn gæti ekki að neinu nema
sjálfum sér. Með því raski menn
heilbrigðri reglu skynseminnar
og slíkt hugarfar færi því með
sér „fordjörfun og niðurdrep"
lands og lýðs.
Hvað mundi Jón Sigurðsson
hafa sagt, ef hann hefði nú uppi
verið? Mundi honum hafa sýnst
minni ástæða til þess nú, að
vekja athygli þjóðar sinnar á
þessum boðskap, en þá er það
var gert? Er það ekki einmitt
ólán þjóðarinnar nú í dag, að
hún hefur ekki eygt, eða viljað
eygja þau djúpu rök, sem þessi
boðskapur hefur að geyma?
Ef nefna skyldi eitthvað, er sér
staklega væri einkennandi fyrir
lífsstefnur og sjónarmið þjóðar-
innar, siðustu tvo áratugi held
ég, að vart væri auðgert að
finna annað, er hærra bæri í
hugarheimum mikils þorra þjóð-
arinnar, en einmitt þetta, sem
Jón forseti taldi upphaf allrar
óreglu og ógæfu í lífi þjóða og
einstaklinga, að gæta að engu,
nema sjálfum sér. Hvert sem við
komum, hvar sem við hlýðum á
mál manna, er eitt, sem jafnan
ber hæst á, í orðum og athöfn-
um, sívaxandi og taumlausu
kröfuþvargi, kröfum um aukin
fríðindi, meiri peninga, meiri
eyðslu og lífsþægindi, kröfum,
þar sem stundargengi — stund-
um að vísu ímyndað — einstakl-
inga eða starfshópa, er sett ofar
öllu, en annarra ástæðna hvergi
tekið tillit til, oft og einatt. Þjóð-
málabarátta okkar, stétta- og fé-
lagsmálabarátta, er gagntekin
blindri kröfupólitík, sem eins og
Jón Sigurðsson mundi hafa orð-
að það hefur „raskað heilbrigðri
reglu skynseminnar" Og virðist
engin takmörk eiga, hve langt er
gengið.
Vissulega er það eðlilegt að
hver og einn hugsi um, að sjá
hag sínum, sem bezt borgið. Það
er eitt af einkennum sann-
þroskaðs manns. Og vissulega er
það einnig menningarvitni hverri
stétt þjóðfélagsins, að standa
vörð um málefni sín, á heilbrigð-
um grundvelli. En sú hagsmuna-
og stéttabarátta, er framar öllu
snýst um það eitt, að sjá ekkert
nema sjálfa sig og gera sívaxandi
kröfur um fríðindi, fé og eyðslu,
án hliðsjónar af því, hvort þær
kröfur samrýmist heill þjóðfé-
lagsins, eða ofbjóði fjárhagsþoli
ríkisins, er sjúk og hlýtur því,
fyrr en mönnum býður í grun,
leiða af sér „fordjörfun of
niðurdrep", eins og forsetinn
varaði við. — En einmitt slík
sjónarmið hafa undanfarna tíma
mótað og móta nú alla okkar
hagsmunabaráttu. Það er hvergi
ofmælt, sem einn drengilegasti
skólamaður landsins sagði í
skólaslitaræðu sl. vor, að félags-
líf og félagsmálabarátta okkar
íslendinga sé á leið með að verða
það, sem kalla mætti skipulagða
eigingirni.
Og hverjar eru svo afleiðingar
þessarar lífsstefnu okkar undan-
farin ár? Hverjar eru staðreynd-
irnar, sem blasa við á fjörutíu
ára afmæli fullveldisins? Yfir
mörgu getum við, með sanni
fagnað, margt hefur áunnizt og
á margan hátt hefur þjóðin sýnt,
að hún býr yfir djarfhug og dáð-
ríki. Glæsileikinn í uppbyggingu
okkar, á flestum sviðum, umliðin
frelsis- og sjálfstjórnarár, hefur
orðið meiri, en nokkra mun hafa
órað fyrir. Og um margt er líf
okkar auðugt. Við erum vaxandi
þjóð, búum við aukna tækni og
fjölbreyttara atvinnulíf, en
nokkru sinni áður. Við eigum
hrausta og geðþekka æskumenn
og konur, sem þrátt fyrir ýmsar
hugarfarsveilur gefa fyrirheit.
Og hamingjunni sé lof, að við
búum í landi, þar sem við erum
frjálsir orða og athafna, megum
hugsa, tala og rita, sem löngunin
býður, án þess að eiga á hættu
fyrir það missi lífs eða mann-
réttinda. —•
En þrátt fyrir allt, sem vel hef-
ur tekizt, þrátt fyrir glæsileika,
framþróun og drýgðar dáðir,
vakka vofur við dyr og blikur
tvíræðar sveima um loft. Fjár-
mála- og atvinnulíf okkar er
sokkið í fen skulda og öngþveitis,
sem enginn getur fullyrt um, nú
í dag, hvort, við komumst heilir
yfir, eða ekki. — Aukin dýrtíð
hefur um langt árabil flætt yfir
og flæðir enn, með vaxandi
þunga. — Gjaldmiðill þjóðarinn-
ar er margfallinn og sívaxandi
kröfur um eyðslu og fjárútlát,
eru gerðar á hendur þjóðfélag-
inu, kröfur, þar sem enginn vill
neinu fórna, eða gefa eftir.
I munaðarvímu stundarflóðs
peninga og taumlausrar eyðslu-
semi undanfarinna ára, hefur
alltof stór hluti þjóðarinnar beð-
ið tjón á sálu sinni. Hann hefur
ekki gætt, né viljað gæta neins,
nema sjálfs sín, en látið þjóð-
hollar dygðir, heilbrigða yfirsýn
og þegnlegá ábyrgð gagnvart
þjóðfélagi sínu lönd og leið.
Þetta er ógæfuvaldur þjóðfé-
lagsins nú í dag, ógæfuvaldur,
sem teflir frelsi okkar og sjálf-
stæði fyrr eða síðar í voða, ef
ekki verður mannlega snúið við,
til annarra sjónarmiða og leiða.
Hornsteinar frelsisins hjá hverri
þjóð eru öruggt fjárhagskerfi,
traust menning og þegnleg ætt-
jarðarást.
Á þeim hornsteinum vildi Jón
Sigurðsson endurreisa frelsi
landsins. Og barátta hans og
stuðningsmanna hans var ekki
kröfubarátta fyrir eigin hag, eða
ágóða.
Hún var réttlætisbarátla
sannra og heitra ættjarðarvina,
manna, sem báru gæfu til, að
unna landi sínu og þjóð, framar
öllu öðru og skorti hvorki hug
né dug til að leggja fram krafta
sína, óskipta og alla til sigurs
í þeirri baráttu.
Það. sem framar öllu öðru, hef-
ur gert þessa menn að hetjum
og hamingjusonum þjóðarinnar,
gegnum alla sögu, var fórnarþrá-
in, er brann þeim í brjósti, þráin
til að leggja allt í sölurnar, þola
allt, aðeins ef það mætti verða
til að leysa hlekki þjóðarinnar og
lyfta henni upp í ljós bjartari og
betri tíma. Það var sami and-
inn og kemur fram í hinu ódauð-
lega snilldarkvæði BólU-Hjálm-
ars, þjóðfundarvorið 1851:
Þér á brjósti barn þitt liggur,
blóðfjaðrirnar sogið fær.
Ég vil svarinn son þinn dyggur,
sannur vera í dag og gær.
Hver þér amar, alls ó-tryggur,
eitraður visni niður í tær.
Ef synir móður svíkja þjáða,
sverð víkinga mýkra er,
foreyðslunnar bölvun bráða
bylti þeim, er mýgjar þér.
Himininn kveðjum heillaráða
og hræðumst ei, þó kosti fjer. —
Og það er þessi andi, hinna
beztu sona þjóðarinnar, á öllum
öldum, sem gegnum örbirgðir,
kúgun og harðrétti varð lífsneisti
hennar og barg henni að lokum
fram til sigurs og fullveldis.
Ef við viljum vernda og varð-
veita frelsi okkar og menningu,
verðum við að vekja og þroska
með okkur þann anda.
Við höfum um skeið látið
blindazt af ímynduðum hags-
munasjónarmiðum, sem ekki sam
rýmast heill og frelsi þjóðarinn-
ar. En viljum við ekki leiða „for-
djörfun og niðurdrep“ yfir frelsi
okkar og afkomenda okkar, verð-
um við að víkja þeim sjónarmið-
um til hliðar.
Víxlspor okkar síðustu ár, eru
mörg og verða aldrei leiðrétt án
mikilla fórna. En sú þjóð, sem
forsjónin bjó þau örlög að verða
þeirrar gæfu aðnjótandi, að ala
og fóstra hetjuhug Jóns Sigurðs-
sonar, sú þjóð, sem gegnum
myrkar aldir oks og áþjánar skóp
og varðveitti bókmenntaleg lista-
verk, sem milljónaríki veraldar-
innar myndu vera stolt af, sú
þjóð hlýtur að eiga þann anda
sem þorir að horfast í augu við
yfirsjónir sínar og hikar hvergi
við, að taka á sig hverja þá fórn,
er verða má til þess, að styrkja
og tryggja mátt hennar, frelsi og
hamingju um ókomin ár.
Slíkri þjóð er ekki sæmandi,
að raska svo „reglu heilbrigðrar
skynsemi'1, að hún týni helgustu
verðmætum sínum, gæfu sinni og
sjálfstæði, í gerningaþoku eyðslu-
hyggju og blindra kröfusjónar-
miða.
Þennan sannleika skyldi þjóð-
in hugleiða, öllu öðru fremur, nú
á þessu merkisafmæli fullveldis-
ins. Með því væri það afmæli
hátíðlegast haldið og minningu
Jóns Sigurðssonar hæstur heiður
gerr.
Ol pfppefimint VJ
Bjarni Jónsson frá
Meiri-Tungu — minning
LAUGARDAGINN 29. nóv. sl.
var til grafar borinn að Árbæ
hér í Holtum elzti íbúi þessarar
sveitar Bjarni Jónsson í Meiri-
Tungu á nítugasta og fjórða ald-
ursári. Með honum er horfinn af
sjónarsviði einn gáfaðasti og eft-
irminnilegast maður sinnar sam-
tíðar, maður er skilur eingöngu
eftir bjartar og ánægjulegar end-
urminningar í huga allra sinna
fjölmörgu samferðarmanna.
Bjarni var fæddur að Meiri-
Tungu 19. febrúar árið 1865 og
voru foreldrar hans Jón Bjarna-
son bóndi og kona hans 'Salvör
Þorsteinsdóttir. Ekki kann ég að
rekja þessar ættir, en þess skal
aðeins getið. að Jón faðir Bjarna
var sonur Bjarna Gunnarssonar
bónda í Sandhólaferju, er fædd-
ur var 1779, og kallaður var
Glímu-Bjarni.
Ungur missti Bjarni föður sinn
og gerðist þá fyrirvinna móður
sinnar ásamt Þorsteini bróður sín
um. Á þeim árum, er Bjarni var
að alast upp, var víða mikil fá-
tækt og langvarandi harðindi
gengu yfir, er gerðu lífsbaráiiu
fólksins erfiða. Á vissan hátt
hafði þetta mikil áhrif á þá kyn-
slóð er þá var að alast upp, meðal
"annars vandist það fólk því,
að gera ætíð fyrstu og stærstu
kröfurnar til sjálfs sín. Bjarni
mun frá bernsku hafa borið mikla
menntaþrá í brjósti, en á þeim
árum var ekki auðgert fyrir fá-
tæka unglinga að brjótast til
náms. En þetta tókst Bjarna,
hann fór til náms í Flensborgar-
skóla og mun hafa útskrifast það
an með góðri einkunn. Nálægt
aldamótum gerðist hann barna-
kennari hér í sveit um nokkurt
skeið, varð hann m.,ög ástsæll af
nemendum sínum og báru þeir
jafnan hlýjan hug lil hans siðan.
Um skeið fluttist Bjarni á brott
úr sveitinni, var hann þá búsettur
á Eyrarbakka og fékkst þar við
verzlunarstörf. En eftir fá ár
hvarf hann heim í átthagana aft-
ur og gerðist bóndi í Meiri-Tungu,
og þar dvaldi hann alla tíð síðan.
Bjarni kvæntist árið 1907, Þór-
dísi Þórðardóttur alþingismanns
Guðmundssonar frá Hala, hinni
ágætustu konu og lifir hún mann
sinn ásamt fjórum börnum, en
þau eru: Þórður, oddviti í Meiri-
Tungu, Jóna og Kristín, báðar
heima og Valtýr læknir í Reykja
vík. Öll hafa þau systkini erft
greind og mannkosti foreldra
sinna.
Bjarni í Meiri-Tungu var
maður hógvær og hlédrægur. En
ekki er að efa það, að maður með
hans þekkingu hefði átt margra
kosta völ í þjóðfélaginu, en hann
kaus að helga sínum feðraslóðum
ævistarf sitt. Að sjálfsögðu hlóð-
ust á hann margskonar trúnaðar
störf hér heima fyrir, hann var
t. d. oddviti í áratugi og lengi
sýslunefndarmaður, í stjórn fé-
laga og hafði lengi vegaverK-
stjórn á hendi. Öll sín störf leysti
hann þannig af hendi að hvergi
varð að fundið svo mér sé kunn-
ugt, enda maðurinn með afbrigð-
um samvizkusamur og lét sér
annt um alla þá, er hann hafði
yfir að segja.
Bjarni var fríður maður sýn-
um og höfðinglegur í alln fram- '
komu, duglegur og kappsamur að
hverju sem hann gekk. Og svo
var starfsþrek hans og starfslögn-
un mikil, að fram um nírætt gekk
hann að slætti, þá búinn að missa
sjónina og varð að fylgja hon-
um að orfinu og heim aftur.
Eins og ég áður sagði, var
Bjarni mjög hlédrægur og kvaddi
sér lítt hljóðs á málþingum. En
þegar hann talaði þá var hlust-
að, því þar fór saman speki og
rökfimi er ekki var á valdi neinna
meðalmanna að hrekja. í vina-
hópi var hann mjög ræðinn og
miðlaði þá af sinni djúpu lífs-
speki. Hann hafði svo lifandi frá
sagnargáfu að líkt var og maður
sæi atburðina fyrir sér á sýningar
tjaldi. Ekki er mér grunlaust um
að hugur hans hafi hneigzt til
meiri skólagöngu á æskuárunum,
þó úr því gæti ekki orðið. En
hvað sem um það er, þá bættx
hann sér það margfalt upp í hin-
um langa skóla lífsins, því hann
var maður hámenntaður og til-
einkaði sér allt það, er hann mátti
auðga anda sinn með og hélt
óskertu minni til hinztu stund-
ar. Má það merkilegt teljast um
menn eins og Bjarna, sem alla
tíð varð að vinna hörðum hönd-
um, hvað hann gat komizt yfir
að lesa mikið og tileinka sér það.
En fyrir nær tuttugu árum missti
hann svo sjón, að uppfrá því
mátti hann ekki lesa. Var það
vissulega mikið áfall, en hann bar
það með æðruleysi og karl-
mennsku.
Bjarni var emlægur framfara-
maður og gladdist innilega yfir
öllu, er hann taldi vera til bóta;
Um hans daga va: ð mikil byltingí
atvinnuháttum þjóðarinnar og yf-
irleitt öllum málum. í hans ung-
dæmi var ekkert vatnsfall brúað
og enginn vegarspotti til er kall-
ast gat því nafni. Ferðalög voru
erfið og tímafrek, ræktun engin
og húsakostur lélegur. Það þarf
ekki að lýsa því, sem gerzt hefur
síðan, við þekkjum aðstæðurnar
í dag. En það er hollt íhugunar-
efni fyrir yngri kynslóðina að
hugleiða stöku sinnum það mikla
átak, er það hefur kostað þjóð-
ina að koma þessu í framkvæmd.
Og minnast um leið með þakk-
læti þeirr.a er hafa gengið langa
tíð í fárarbroddi og hvergi hlíft
sér til þess að eftirkomendurnir
gætu notið allra framfaran.ia, en
einn af þeim mönnum var Bjarni
í Meiri-Tungu. Þess vegna skal
hann með þakklæti kvaddur fyrir
hin margháttuðu störf, er hann
innti af höndum fyrir sveit sína
og þjóðfélagið í heild.
Það var gott að vera gestur
Bjarna í Meiri-Tungu. Hann
hafði manna bezt lag á því að
halda uppi lifandi samræðum og
bókstaflega láta menn gleyma
öllu nema augnabiikinu, hinu yf-
irstandanda. Það gerir hvern
mann auðugri að hafa þekkt slíka
menn. Og það mun mála sannast
að Bjarni mun ekki glej'mast
þeim, er kynntust honum sökum
góðvildar, vitsmunar og hins
mikla persónuleika.
Ég sendi ástvinum hans sxm-
úðarkveðjur og óska honxxm guðs
friðar. M.G.
EGGERT CLAESSEN og
GÚSTAV A. SVEINSSON
hæstaréttarlögmenn.
Þór.'hamri vxð rempla-asuno
Samhomur
KristniIxoSshúsið líetanía
Almenn samkoma í kvöld kl.
8,30. Gunnar Siguxjónsson talar.
Ailir velkomnir.
Almennar samkomur.
Boðun fagnaðarerindisins
Hörgshlíð 12, Reykjavík, í
kvöld klukkan 8.
Vinna
Hreingerningar
Fljót afgreiðsla. Sími 34802 og
10731. —
I. O. G. T.
St. Minerva
Fundur í kvöld kl. 8,30. — Dag-
skrá: Stuttur fundur. Prestarnir
St. Einingin r.r. 14
Fundur í kvöld kl. 8,30. Kosn-
ing embættismanna. — Skenunti-
airiði: — 1. Upplestur. 2. Dansað
um stund. — Jólakort IOGT
verða til sölu á fundinum. Félag-
ar! — Fjölmennið á síðasta fund
ársins 1958. — Æðsli templar.
j sjf um hagnefndaratriðin. — Fjöl
mennið. — Æ.t. ________________