Morgunblaðið - 01.11.1959, Blaðsíða 8

8
MORCUNIiT, Afílfí
Sunnudagur 1. nóv. 1959
Beðið til Allah áður en lagt er til orustu.
Ur Tyrklandsför
Spírur og hvolfþðk
ber við himin
ISTAMBUL er fögur borg, þeg-
ar komið er að henni úr lofti, og
hún liggur eins og landabréf fyr-
ir neðan mann, gamla Istambul
Evrópumegin og Skutari Asíu-
megin, og á milli hlykkjast ör-
mjótt Bosporussundið, þar sem
alltaf eru á ferðinni skip og
bátar, vestur í Marmarahaf, aust-
ur í Svartahaf eða inn eftir vík-
inni Gullna hornið, sem skagar
inn í miðja borgina. Fegurst þyk-
ir mér hún þó, ef komið er sigl-
andi að henni af hafi, helzt und-
ir kvöld, þegar sólin er að setj-
ast að baki borgarinnar, svo að
hvolfþökin og spírurnar á guðs-
húsunum ber eins og skugga-
mynd í fagurlitan himin.
Þannig minnist ég Istambul frá
því ég bjó um borð í skipi úti á
höfninni þar í nokkra daga fyrir
8 árum. Með ströndinni hafa
greinilega orðið miklar umbætur
síðan þá. Búið er að rífa gamla
húshjalla á löngu svæði og verið
að leggja breiða akbraut með-
fram sjónum. Það er mikill hug-
rir í borgaryfirvöldunum að
fegra og lagfæra borgina og hika
þau ekki við að kosta miklu til.
Ónýtar byggingar verða að víkja,
en um leið er lagt kapp á að
halda við gömlum sögulegum
minjum í þessari 2200 ára gömlu
menningarborg. T. d. er nýbúið
að hreinsa burt alla húskofana,
sem lágu upp að hinum 14 km
langa borgarmúr frá því um 450,
svo að nú getum við virt hann
fyrir okkur eins og Væringjarn-
ir forðum.
Kaffilaus kaffidrykkjuþjóð
Er ég var þarna á ferðinni í
haust í hópi erlendra blaða-
manna, bjuggum við ekki á skipi
úti á sundinu. Því miður, ligg-
ur mér við að segja, þó okkur
hafi verið komið fyrir á hinu
fræga 300 herbergja Hilton-
hóteli. Það hefur upp á að bjóða
allt sem auðugir ferðamenn geta
fundið upp á að krefjast. Tvær
sundlaugar eru í hótelinu, og
fékk einn úr okkar hópi til af-
nota búningsklefa við aðra
þeirra, vegna rúmleysis í hótel-
inu. Var sá eins og fínasta hótel-
herbergi. Þar eru verzlanir, hár-
greiðslustofur, næturklúbbar, þar
sem dansmey skemmti gestum
með ósviknum tyrkneskum
, magadansi", og barir, þar sem
þeir geta hresst sig á þjóðar-
brennivíni Tyrkja, raki, sem bú-
ið er til úr vínberjum og krydd-
að með anis.
I stóra, nýtízkulega anddyr-
inu, sem minnir mest á flugstöð,
þar sem farþegar streyma út og
inn, er síðdegis fram borinn ann-
ar þjóðardrykkur Tyrkja, sterka
tyrkneska kaffið. Það er sykur-
laust og svo sterkt að þykk leðj-
an nær upp í miðjan bolla. —
Gamall málsháttur: „Kaffibolli
stofnar til 40 ára vináttu“, gefur
e. t. v. bezta hugmynd um hvaða
sess kaffið hefur ætíð skipað hjá
Tyrkjum. Þess vegna hlýtur það
að hafa verið þeim mjög eríitt,
er yfirvöldin ákváðu fyrir tveim-
ur árum að banna allan kaffi-
innflutning. Tyrkir eru fátækir
af gjaldeyri eins og fleiri, og þar
sem allt þeirra kaffi kemur alla
leið frá Suður-Ameríku og þeir
nota svona mikið af því, voru
kaffikaupin þeim dýr. Það var
ekki fyrr en nú í haust að aftur
var leyfður innflutningur á litlu
magni af kaffi, sem auðvitað er
torfengið og rándýrt. Þeir Tyrk-
ir, sem ég spurði um þetta, full-
yrtu að almenningur hefði alveg
möglunarlaust hætt við kaffið
sitt, en ég sel þá fullyrðingu ekki
dýrara en ég keypti hana.
Fyrir utan nokkur stór hótel
í Istambul, eru gistihús ákaflega
léleg í Tyrklandi, jafnvel þau
sem bezt eru talin á hverjum
stað. Og þar sem Tyrkir eru
kurteisir menn og elskulegir,
dettur þeim ekki í hug að angra
gesti með því að segja þeim að
ekki sé hægt að framkvæma ósk-
ir þeirra strax eða kannski
aldrei.
500 moskur prýða borgina
Gullna homið skiptir Istambul
í tvo hluta. Austan megin er þétt-
býlasti hluti borgarinnar. Þang-
að tekur ferðalangurinn gjarnan
leigubíl, því þeir eru ódýrir. Bíll-
inn er amerískur, af nýjustu teg-
und og tyrkneski bílstjórinn ek-
ur eins og hann eigi lífið að leysa
fyrir kröpp horn og inn í örmjó-
ar götur, og styður í sífellu á
flautuna, en enginn virðist kippa
sér upp við það. Vegfarendur
víkja aðeins örlítið til hliðar,
svo hann geti smogið gegnum
þvöguna. Hinum megin við vík-
ina er gamla Istambul á þrí-
hyrntu svæði, sem afmarkast af
sjó á tvær hliðar og gömlu borg-
armúrunum á þá þriðju. Þar er
að sjálfsögðu mest af gömlum,
sögulegum minjum og fallegum
sérkennilegum byggingum. —
Moskurnar einar eru eitthvað um
500 talsins.
Enginn kemur til Istambul án
þess að skoða kirkju vizkunnar,
St. Sofíu. Hún er stór og falleg
og bygging hennar, einkum
hvolfþaksins, hefur verið afreks-
verk á 6. öld, en hún er nú ein-
göngu notuð sem safn og við það
missa öll guðshús svip. Þegar
kirkjunni var breytt í guðshús j
Múhameðstrúarmanna árið 1454,
eftir að Tyrkir tóku Konstantino-
pel, var bætt á hana fjórum
spírum og kalkað yfir helgi-
myndirnar, því Múhameðstrúar-
menn hafa ekki manna- eða dýra
myndir í guðshúsum sínum. 1
stað myndanna komu austur-
lenzk tákn og mynsturskreyting-
ar, sem nú er víðast búið að
skafa af, svo að undirmyndirnar
eru sjáanlegar. Árið 1936 var
hætt að nota St. Sofíukirkjuna
fyrir guðshús og síðan hefur
hún aðeins verið sýningargripur
fyrir ferðamenn.
Ég varð hrifnari af öðrum
guðshúsum, einkum af Bláu
moskunni eða Sultan Ahmed
moskunni. Hún stendur skammt
frá St. Sofíukirkjunni og ekkert
annað guðshús Múhameðstrúar-
manna hefur 6 spírur. Nafn
sitt hefur hún hlotið af fögrum
veggskreytingum úr tígulstein-
um í bláum litum, þar sem
mynstur- og ritningargreinar úr
Kóraninum eru uppistaðan og
birtunni þar inni, þegar sólin
skín gegnum bláleit gluggagler-
in. Gólfin eru þakin dýrindis
austurlenzkum teppum, enda
Tyrkneskur bóndi.
unni og súla Konstantinusar 7.
á litlu svæði.
Bazarinn einna forvitnilegastur
Fyrir Vesturlandabúa er „Stóri
bazarinn" í Istambul e. t. v. for-
vitnilegastur og skemmtilegast-
ur. Hver gatan tekur við af ann-
arri á 200 þús. ferm. yfirbyggðu
svæði. Yfir göngunum eru hvelf-
ingar og súlnaraðir prýða aðal-
göturnar. Það er ekkert auðveld-
ara en að villast í þessu völ-
undarhúsi, einkum ef maður
gleymir sér við að skoða varn-
inginn í sölubúðunum á báðar
hliðar. Þar eru heilar götur með
silfur- og koparmunum, aðrar
með dýrindis teppum, skartgrip-
um eða öðrum austurlenzkum
varningi, sem þarna er hægt að
fá mjög ódýrt á okkar mæli-
kvarða. En þá verður líka að
kunna að pranga.
Gamall kastali Evrópumegiq við Bosporus. Litla-Asía hinum
megin við sundið.
Bláa moskan og Sofiukirkjan. Gamli skeiðvöllurinn fremst.
Um klukkutíma siglingu fr&
Istambul rísa Prinsaeyjarnar úr
hafi. Þar voru áður geymdir
óþægir prinsar, sem oft voru
blindaðir áður en þeir fóru í
útlegðina. Væringjasveitir voru
þá gjarnan látnar gæta þessara
fanga. Þrátt fyrir allt voru þeir
þó geymdir á dásamlega falleg-
um stað, enda hafa auðmenn síð-
an lagt eyjarnar undir sig, og
komið þar upp glæsilegum vill-
um, með fögrum skrautgörðura
í kring og baðströndum við sjó-
inn. En bílar eru bannfærðir á
eyjunum, og er það e. t. v. ein
aðalástæðan fyrir því hve eftir-
sóttar þær eru í þessum háværa
heimi okkar. Ekkert rýfur þögn-
ina þar nema hottið í ökumönn-
unum og hófatak hestanna, sera
draga léttikerrurnar — einustu
farartækin.
Á hinum friðsælu
leggja Múhameðstrúarmenn
ennið á gólfið, þegar þeir biðja
og snúa andlitunum í áttina til
Mekka. Enginn gengur þar inn
á skónum og Múhameðstrúar-
menn þvo sér eftir settum regl-
um undir krönum utan á guðs-
húsunum, um andlit, hendur og
fætur, áður en þeir ganga til
bæna.
Framan við Bláu moskuna eru
leifarnar af skeiðvellinum, mið-
stöð skemmtanalífsins í Mikla-
garði, sem Væringjarnir sögðu
miklar sögur af. Þá horfðu um
100 þús. áhorfendur á æsandi
aksturskeppni þar, en nú eru
aðeins eftir oboliska Theodosíus-
juey.jum eru hestvagnar einu farartækin. I ar, neðri hlutinn af Snákasúl-
„Láti Allah sverð ykkar bíta“
Alger andstaða þessara frið-
sömu eyja fannst mér Rumedi
Hisar kastalinn við Bosporus-
sund, þar sem það er mjóst. —
Kastalinn er geysimikið vígi,
byggt 1452, rétt áður en Mú-
hameðstrúarmenn tóku Konstan-
tinopel. Er við komum inn fyr-
ir múrana leizt mér ekki á blik-
una. Á móti okkur þrömmuðu
39 vígalegir hermenn í fullum
stríðsskrúða frá því á 16. öld,
svipmiklir verðir í hringabrynj-
um með hnífa við belti, merkis-
berar með fána og hálfmána, og
hermenn í litfögrum skykkjum
með vefjarhetti. Þeir marseruðu
Frh. á bls. 23