Morgunblaðið - 01.11.1959, Blaðsíða 13

Sunnudagttr 1. nóv. 1959
MORCVISBLAÐIÐ
13
Frá talningu atkvæða í Reykjavík.
REYKJAVIKURBREF
Laugardaguir 31. okt
Atkvæðatap
Sjálfstæðis-
flokksins
„Við fyrstu sýn eru aðalein-
kenni kosningaúrslitanna at-
kvæðatap Sjálfstæðisflokksins
yfir til Alþýðuflokks. Aðrar
breytingar eru minni en þó eft-
irtektarverðar“.
Á þessa leið hljóðaði fyrsta
umsögn Morgunblaðsins um
kosningaúrslitin. Sjálfstæðis-
menn hafa síður en svo löngun
til þess að draga athygli manna
frá atkvæðatapi flokksins nú.
A staðreyndunum einum verður
byggt. Yfirburðir Sjálfstæðis-
manna fram yfir aðra eru ein-
mitt fyrst og fremst í því fólgn-
ir, að þeir reyna aldrei að
blekkja hvorki sjálfa sig né aðra.
í þessu sem fleiru fer þeim mjög
ólíkt og bæði kommúnistum og
Framsókn.
Sjálfsblekking
kommúnista <>g
Framsóknar
Þjóðviljinn segir raunar sl.
fimmtudag:
„Annars reyna íhaldsblöðin
sem mest að fela staðreyndir
kosningaúrslitanna". \
Þetta segir Þjóðviljinn þvert
ofan í hina skýlausu umsögn
Morgunblaðsins, jafnframt því,
sem hann prentar með sínu
stærsta letri:
„Alþýðubandalagið er sigur-
vegari Alþingiskosninganna“.
Allur sigurinn er þó í því fólg-
inn, að flokkurinn hefur nú 16%
atkvæða miðað við 15,3%, þar
sem Alþýðuflokkurinn hefur nú
15,2% á móti 12,4% í sumar. Var
þó fyrirfram vitað, að litlu flokk-
arnir hlytu að bæta við sig úti
á landi, vegna hinnar nýju kjör-
dæmaskipunar, sem gerði að
verkum, að fylgismenn þeirra
hljóta nú miklu fremur en áður
að greiða flokkum sínum at-
kvæði. 1 Reykjavík töpuðu
kommúnistar frá því í sumar, þó
að í litlu væri. Fögnuður þeirra
yfir úrslitunum þar var einung-
is vegna þess, að þeir töldu sig
hafa unnið „varnarsigur" eins og
þeir sjálfir tóku til orða.
Sama óraunsæið kemur fram
í Tímanum, þegar hann reynir að
rökstyðja, að þrátt fyrir allt hafi
Framsókn ekki tapað, þó að at-
kvæðahlutfall hennar lækki úr
27,3% ofan í 25,7%. Eins telur
Tíminn, að vinstri stjórnin hafi
hlotið traust í kosningunum, þó
að engum geti dulizt, að fylgis-
aukning Alþýðuflokksins kemur
beinlínis af því, að hann hvarf
frá vinstri stefnu og tók upp aðra
„íhaldssamari", svo að orð Tím-
ans sjálfs séu notuð. Saman
fengu flokkarnir tveir, Fram-
sókn og kommúnistar, sem í
kosningunum sögðust vilja end-
urvekja V-stjórnina 41,7% en í
sumar 42,6%. Sjálfstæðisflokkur
og Alþýðuflokkúr fengu aftur á
móti nú 54,9%, en í sumar 55%
rétt, eða svo að segja alveg sömu
hlutfallstölu og nú.
Á móti V-stjórn
Það er rétt, að fyrir kosning-
arnar aðvöruðu Sjálfstæðismenn
kjósendur um, að þeir skyldu
varlega treysta því, að Alþýðu-
flokkur yrði með öllu ófáanleg-
ur til að taka þátt í nýrri V-
stjórn. Aðvörunin var byggð á
því, að Alþýðuflokkurinn hefði
áður reynzt reikull í ráði. Hins
vegar viðurkenndu allir fyrir
kosningarnar, að stefna flokks-
ins væri þá í algjörri andstöðu
við stefnu V-stjórnarinnar. Tím-
inn og Þjóðviljinn þreyttust
aldrei á því að útmála, að ekki
mætti sjá mun á stefnu Alþýðu-
flokks og Sjálfstæðisflokks. Al-
þýðuflokkurinn sjálfur lét sér
ekki nægja að flytja stefnu sína
og hamra á þeim verkum, sem
voru í mestri andstöðu við V-
stjórnarstefnuna, heldur spurði
Alþýðublaðið stórum stöfum á
sjálfan kjördaginn:
„Viltu hverfa aftur til Her-
mannstímabilsins? “
Um það tjáir ekki að deila, að
kjósendur tóku yfirlýsingar og
athafnir Alþýðuflokksins trúan-
legar og juku þess vegna mjög
verulega fylgi sitt við flokkinn.
A fylgisaukningu hans nú er
engin önnur skýring til.
Horft til baka
Þetta verður því auðsærra, ef
horft er til baka og sveiflur í
fylgi Alþýðuflokksins síðari ár
athugaðar. I næstu kosningum
áður en Hræðslubandalagið var
stofnað, þ. e. 1953, fékk Alþýðu-
flokkurinn 15,6% . atkvæðanna,
eða lítillega meira en nú. Við
stofnun Hræðslubandalagsins
1956 gerðist það, að Hræðslu-
bandalagsflokkarnir í samein-
ingu, Alþýðuflokkur og Fram-
sókn, töpuðu um tíunda hluta
fylgis síns. Við athugun þess,
hvar fylgistapið var mest og
þess, sem fram kom í bæjar- og
sveitarstjórnarkosningunum 1958,
verður ótvírætt ljóst, að það
voru fylgismenn Alþýðuflokks-
ins, sem hurfu frá bandalaginu,
en Framsóknarfylgið hélzt fylli-
lega.
Fylgisaukning Sjálfstæðis-
manna í Hræðslubandalagskosn-
ingunum 1956 átti því að veru-
legu leyti og sennilega að mestu,
rætur sínar að rekja til þeirra
fyrri kjósenda Alþýðuflokksins,
sem ekki vildu una því, að flokk-
ur þeirra gengi Framsókn svo
gersamlega á hönd, sem þá voru
horfur á. Þetta kom enn greini-
legar fram í bæjar- og sveitar-
stjórnarkosningunum 1958. Þá
lýsti enn mikill hluti fylgismanna
Alþýðuflokksins óánægju sinni
yfir þátttöku hans í V-stjórn-
inni með því að greiða Sjálf-
stæðisflokknum atkvæði. Eftir á
geta Sjálfstæðismenn gert sér
grein fyrir, að fylgið, sem þeir
hlutu í þessum kosningum var
að miklu leyti mótmæli almenn-
ings gegn V-stjórninni. Hér er
þó síður en svo eingöngu um
eftir á vísdóm að ræða, því að
Sjálfstæðismenn bentu þegar á
þetta í ræðu og riti, þó þeir með
eðlilegum hætti vonuðu, að
þetta fylgi festist í flokki þeirra.
Þegar V-stjórnin endanlega er
liðin undir lok og Alþýðuflokk-
urinn samkvæmt ótvíræðum yf-
irlýsingum er horfinn frá V-
stjórnarvillunni, þá fær hann aft-
ur svo að segja nákvæmlega
sama atkvæðamagn og hann
hafði tapað frá því að Hræðslu-
bandalagsbraskið byrjaði. Þess-
ar tölur eru svo líkar, að þar
getur trauðla verið um tilviljun
að ræða.
Gerði Sjálfstæðis-
flokkurinn sig
sekan um tvíveðr-
ungshátt?
Þó að tölurnar komi merkilega
heim, þá er hér að sjálfsögðu
ekki að öllu leyti um sömu at-
kvæðin að ræða. Hitt dylzt ekki,
að Alþýðuflokkurinn hafði í
þessu góðan jarðveg, sem hon-
um heppnaðist að nota sér. Þar
skar ágreiningurinn um verð-
lagsmál bænda úr. I þeim efn-
um var sótt að Sjálfstæðis-
flokknum úr tveimur áttum.
Annars vegar af Framsókn, sem
þóttist vera hinn eini sanni
stuðningsflokkur bænda. Hins
vegar af Alþýðuflokknum, sem
þóttist með bráðabirgðalögunum
hafa unnið þrekvirki, risið gegn
öllum og ,,þorað“ að stöðva dýr-
tíðina. Af beggja hálfu var Sjálf-
stæðisflokknum brugðið um ó-
heilindi og tvíveðrungshátt.
Sjálfstæðismenn gerðu sér
strax í upphafi grein fyrir, að
þetta mál kynni að valda þeim
atkvæðatapi. Aldrei var þó hik á
þeim. Um ákvörðunina var eng- !
inn ágreiningur innan miðstjórn-
ar og þingflokks, hver einasti
einn var henni samþykkur.
Forsenda stöðvim-
arlaganna
Málið lá alveg ljóst fyrir. Þeg-
ar stöðvunarlögin voru sett í
vetur, var það forsenda þeirra,
að á enga einstaka stétt yrði
j hallað. Þá heimtuðu Framsókn-
armenn, að bændur fengju þeg-
ar í stað hækkun, sem þeir áttu
ekki rétt til fyrr en í september.
Sjálfstæðismenn, þ. á. m.
bændafulltrúar Sjálfstæðis-
manna, greiddu atkvæði gegn
þessu, en framsögumaður fjár-
hagsnefndar Jóhann Hafstein
lýsti því yfir, a. m. k. í umboði
Sjálfstæðisflokksins, að bændur
fengju að sjálfsögðu það, sem
þeir ættu rétt til, þegar þar að
kæmi í september. Ef Sjálfstæð-
isflokkurinn hefði ekki þá tekið
þessa afstöðu, er fullvíst, að
stöðvunarlög stjórnarinnar hefðu
fallið á vetrarþinginu. Þá var
ekki þinglegur meirihluti fyrir
þeim.
Sjálfstæðismenn töldu, að Al-
þýðuflokksmenn væru jafn skuld
bundnir þeim til að fullnægja
forsendum stöðvunarlaganna.
Sjálfstæðismenn réðu að sjálf-
sögðu ekki gerðum Alþýðu-
flokksmanna • en sínum eigin
gerðum hlutu þeir að ráða. I
huga þeirra kom aldrei annað til
mála en standa við gefin loforð,
enda var lagaréttur bænda í
þessum efnum ótvíræður.
Sjálft verðákvörðunarkerfið
hafði hins vegar brotnað niður.
Þess vegna var ljóst, að sérstaka
ráðstöfun þurfti til endurreisnar
þess eða nýrrar skipunar. Þang-
að til það tækist, var því hið
eina sanngjarna að bændur
fengju hina lögboðnu hækkun,
en hún yrði greidd niður á sama
veg og nú er varið 250—300
milljónum til niðurgreiðslna. Þar
hefðu 3—5 milljónir til viðbótar
ekki haft nein áhrif.
Meira í húfi en
fylgistap
Tilraun Framsóknar til að
gera Sjálfstæðismenn tortryggi-
lega hjá bændum mistókst, enda
var það að vonum, því að Sjálf-
stæðismenn tóku afstöðu með
bændum í málinu. Þeir lögðust
gegn því, sem vitað var að meg-
inhluti neytenda óskaði eftir.
Vel má vera, að Sjálfstæðismenn
hafi vanmetið hættuna, sem þeir
settu fylgi sitt í með þessu. —
Hvort svo var eða ekki skiptir
ekki máli.
Stærsti flokkur þjóðarinnar er
ekki þekktur fyrir að taka á-
kvörðun sína miðað við hættu
á stundar-fylgistapi. Stærð hans
byggist einmitt á því, að flokk-
urinn þori ætíð að segja satt.
Hann tali ekki tungum tveim,
heldur geri eftir beztu vitund
öllum jafnhátt undir höfði og
þori að ganga gegn því, sem
hann telur fordóma meirihlut-
ans, ef hann telur sjálfan sig
sjá réttara. Stéttarflokkar geta
tekið ákvörðun miðaða við ein-
hliða stéttarsjónarmið. Ef stærsti
flokkur þjóðarinnar miðar af-
stöðu ~sína við það, hefur hann
glatað miklu meira, heldur en
þó hann verði fyrir nokkru fylg-
istapi um sinn.
Tilfiimingar
í stað raka
Ekkert af þessu haggar því,
að skoðun margra neytenda var
sú, að Alþýðuflokkurinn hefði
sýnt röskleika í aðgerðum sín-
um. Einmitt með því að þora að
gera hlutina, hefði hann unnið
til trausts. Hér var frekar um
að ræða tilfinningar en rök. Þær
eru einmitt erfiðastar viðureign-
ar af öllu í stjórnmálum. Gegn
tilfinningunum duga engar rök-
færslur.
Með þessu er ekki sagt, að
ríkisstjórnin hafi tekið ákvarð-
anir sínar í illri trú. Hún bar
fyrir sig, að nýjan verðlagsgrund
I völl hefði ekki verið hægt að
finna lögum samkvæmt. Hinum
fyrri hefði verið sagt upp, og
það af hálfu bænda sjálfra. Þess
vegna væri engan veginn á því
að byggja, að bændur ættu í
raun og veru rétt á 3,18% hækk-
un, heldur væri það óafgert mál.
Því til að svara er, að sam-
kvæmt lögum frá 1947 á gamli
grundvöllurinn að gilda þangað
til nýr er fundinn. En auk þess,
þá var það veik aðstaða hjá
neytendum að hverfa úr 6-manna
nefndinni og synja þátttöku í
gerðardómi, ef þeir í raun og
veru höfðu sannfæringu fyrir,
að verðlagsgrundvöllurinn ætti
að lækka en ekki hækka.
Fiiina verður
lausn
Um þetta tjáir ekki að þræta
eftir á. Ekki heldur um það,
hvort Sjálfstæðisflokkurinn hefði
ef honum var full alvara í and-
stöðunni við bráðabirgðalögin,
átt að láta stjórnina fara frá. Með
því var gert miklu meira úr mál-
inu en vert var, og efnt til stjórn-
arkreppu á allra óheppilegasta
tima.
Nú er um að gera að finna
lausn á þessum vanda. Með ein-
hverju móti verður að fá úr því
skorið, hver grundvöllurinn átti
að verða í september. Ef bænd-
ur hafa verið sviftir því, sem
þeir raunverulega áttu rétt til,
getur enginn sanngjarn maður
staðið á móti því, að þeir fái það
að fullu bætt upp. Ef svo er ekki
að mati hlutlausra manna, þá er
að taka því.
Lang eðlilegast er, að hlutlaus-
ir menn og sérfræðingar skeri
úr þessu. Það er ekki aðeins for-
senda þess, að deilan um braða-
birgðalögin leysist, heldur og
skilyrði fyrir því, að frambúð-
argrundvöllur fáist. En undir því
kann öll lausn efnahagsmálanna
að vera komin.
Margliáttuð
gagnrýni
Vegna andstöðu margra kjós-
enda, einnig þeirra ,sem kusu
Sjálfstæðisflokkin, við afstöðu
flokksins í málinu, skapaðist
betri jarðvegur fyrir aðrar árás-
ir á hann. Rógurinn út af út-
svarsmálunum hafði sin áhrif.
Þar varð úrelt kerfi til þess að
gera misendismönnum mögulegt
að vekja tortryggni gegn heið-
arlegum andstæðingum sínum.
Samkvæmt lögum er álagning út-
svara eftir efnum og ástæðum,
þ. e. a. s. gert er ráð fyrir, að
föstum reglum verði ekki fylgt
til hlítar. Niðurjöfnunarnefnd
hefur að vísu sett sér til leið-
beiningar álagningarreglur, en
vikið frá þeim í mörg þúsund til-
fellum. Þeir, sem á er lagt, geta
að sjálfsögðu ekki gert grein
fyrir ákvörðunum nefndarinnar,
heldur verða að lúta þeim eins
og aðrir. Nefndin sjálf vinnur
hins vegar undir þagnarheiti og
getur ekki að gagni skýrt álagn-
ingu á einstaka menn, nema taka
marga aðra til samanburðar. Til
viðbótar kemur, að vegna þess
að föstum reglum er ekki fylgt,
er ætíð mögulegt að vekja grun
um að um handahóf kunni að
vera að ræða. Allt þetta sannar
það eitt, áð reglurnar sjálfar eru
óhæfar. Finna verður skattform,
þar sem slík tortryggni getur
ekki skapazt. I framhaldi þessa
vöktust upp önnur atriði sem
ýmsir töldu með réttu eða röngu
að betur mætti fara.
Árangur alls þessa varð sá, að
ýmsir örvæntu um heiðarleika
allra stjórnmálamanna, og létu
jafnvel leiðast til þess að kasta
atkvæði sínu á Þjóðvörn í ein-
beru mótmælaskyni!
Framh. á bls. 14.