Morgunblaðið - 26.04.1960, Blaðsíða 12

12
MORGV1SRL4Ð1Ð
Þriðjudagur 26. apríl 1960
Þriðjudagur 26. apríl 1960
TTtg.: H.f Arvakur Reykjavífc
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Asknftargjald kr. 45.00 á mánuði innanlands.
1 lausasölu kr. 3.00 eintakið.
i
ATKVÆÐA-
GREIÐSLANÍGENF
¥ DAG er gert ráð fyrir að
*■ lokaatkvæðagreiðsla fari
fram á sjóréttarráðstefnunni
í Genf. Enda þótt ráðstefnan
hafi staðið a annan mánuð og
miklar og langar umræður
farið þar fram, er ennþá mikil
óvissa á um það, hver úrslitin
muni verða. Síðustu daga
hafa líkurnar aukizt mjög
fyrir því, að bræðingstillaga
Kanada og Bandaríkjanna
um 12 mílna fiskveiðilögsögu
og 10 ára sögulegan rétt, geti
fengið % hluta atkvæða. Ýms-
ar þjóðir, sem lýst höfðu and-
stöðu við hinn sögulega rétt,
hafa á síðustu stundu gengið
til liðs við bræðingstillöguna.
Þegar bannig var komið,
greip íslenzka sendinefndin
til þess ráðs að flytja breyt-
ingartillögu, við hana um að
freista þess, að fá ákvæðið
um hinn sógulega rétt numið
brott úr tillogunpi, þegar um
er að ræða þær þjóðir, sem
lifa að langsamlega mestu
leyti á fiskveiðum við strend-
ur landa sinna.
Tilraun, sem bar að gera
Frá því hefur verið skýrt,
síðast af forsætisráðherra í
ræðu á Alþingi í gær, að
mjög litlar líkur séu taldar til
þess að breytingartillaga ís-
lands nái samþykki. Engu að
síður munu flestir vera sam-
mála um það, að sendinefnd
okkar hafi borið skylda til
þess að gera þessa tilraun. Af
hálfu íslands hefur verið
lýst harðri andstöðu við hinn
svokallaða sögulega rétt. —
Einskis máíti því láta ófreist-
að til þess að hindra sam-
þykkt hans. Ýmislegt bendir
líka til þess, að þó við fáum
ekki þessa tillögu okkar sam-
þykkta, þá muni hún samt
hafa jákvæit gildi fyrir hinn
íslenzka málstað.
Allra úrræða freistað
Það er vissulega rétt, sem
Ólafur Thors, forsætisráð-
herra, sagði í yfirlýsingu
sinni á Alþingi í gær, að
sendinefnd Islands og ríkis-
stjórnin hafa miðað alla sína
afstöðu við það, hvað íslandi
sé fyrir beztu. Allra mögu-
legra úrræða hefur verið
freistað til þess að tryggja 12
mílna fiskveiðitakmörkin.
í þeirri baráttu hefur
mikið áunnizt, hver sem
úrslitin verða í atkvæða-
greiðsluuni í Genf í dag.
„GRIMUMENN"
FYRRA hluta síðustu
aldar sló óhug á allan
landslýð, þegar menn heyrðu
um aðför grímuklæddra of-
beldismanna að Kambi í
Flóa. — Svslumanni Svein-
björnssyni bótti nauðsynlegt
að hafa hendur í hári grímu-
manna, bæði til þess að rétt-
arfarið í landinu biði ekki
hnekki af næturheimsókn
þeirra og einnig til að losa
fólk við ótta og öryggisleysi.
í miðri rannsókn málsins var
leitað til eins mesta kven-
skörungs á íslandi fyrr og
síðar, Þuríðar formanns, og
kom hún upp um ránsmenn,
eins og þar væri að verki
slyngasti tevnilögreglumaður.
Fyrir aðild sína að Kambs-
ránsmálinu hefur Þuríður
formaður orðið einna fræg-
ust og er þá mikið sagt.
Það hefur ætíð þótt gott
verk að korna upp um óbóta-
merm, því Öryggisleysið hef-
ur ekki þótt eftirsóknarvert.
1 nútímabjóðfélagi er allt
gert til þess að réttarfarið í
laridinu njóti sín, svo afbrota-
mennix-nir geti ekki stundað
iðju sína án þess að eiga ætíð
á hættu að þeir verði staðnir
að verki.
Rannsóknarlögreglan í
Reykjavík getur að vísu ekki
státað af góðum starfsskilyrð-
um, frekar en lögreglan al-
mennt, og er það út af fyrir
sig ærið umhugsunarefni.
Samt hefur rannsóknarlög-
reglan oft og einatt sýnt, að
hún er starfi sínu vaxin, enda
hefur hún á að skipa í liði
sínu margt ágætra manna,
sem hafa sýnt prýðishæfi-
leika í starfi. Árangurinn hef-
ur líka orðið sá, að lögreglan
hefur oft svnt hvers hún er
megnug og nú síðustu daga
hefur henni tekizt að ljóstra
upp um viðtæk þjófnaðar-
mál og á hún lof skilið fyrir
það. Afbrotamennirnir eiga
að vita að upp um þá muni
komast. Það er bezta vörn
borgaranna gegn innbrotum
grímumanna, hvernig svo
sem þeir haga störfum sínum.
Meðan rannsóknarlögreglan
sýnir, að hún er ekki eftir-
bátur Þuríðar formanns, eiga
þeir ekki sjö dagana sæla í
þessu landi.
UTAN ÚR HEIMI
_________________ý
RÉTT fyrir miðnætti mið-
vikudagmn 21. apríl sl.
hófst vígsluhátíð Brasilíu,
hinnar nýju höfuðborgar
Brasilíuríkis. í þessari viku
munu íbúar borgarinnar
orðnir um 120 þúsund, en
eftir nokkur ár um 700.000.
Þar sem borgin stendur í
rúmlega 1.000 metra hæð
yfir sjávarmáli, var fyrir
þremur árum afskekkt og
einangruð skógi vaxin há-
slétta, sem erfitt var að
Kosníngaloforðið efnt
Eftir margra ára deilur og
umræður var hinni nýju
höfuðborg valinn staður ár-
ið 1955 og eitt af kosninga-
loforðum Juscelinos Kubits-
cheks, sem þá var kjörinn
forseti, var að borgin skyldi
ísa af grunni áður en hann
léti af embætti forseta, en
það gerir hann á næsta ári,
því samkvæmt lögum má
ekki endurkjósa hann.
Samkeppni um uppdrætti
Frá íbúðarhverfinu.
komast að öðru vísi en á
flugvélum. En vegna hæðar
borgarinnar yfir sjávarmáli,
er loftslagið þarna mjög
þægilegt, meðalhitinn um 20
stig, sem er talsvert lægra en
i Ríó, og rakinn er einnig
miklu minni.
bOI^TDVEIXO
RI0&K4NCO
SAOUJIS
jJrnEEE7MA>ýý"^TA'LE2*‘
T / /
c? iý° //•/304OPBSQA,
★
Hugmyndin um höfuð-
borg inni í miðju landi er
gömul, og var hún oft rædd
í byrjun 19. aldarinnar og
ætíð óðru hvoru síðan. Á
síðustu árum hefur þessi
hugmynd fengið enn meiri
Afstöðumynd, er sýnir fjarlægðir til helztu borga Iandsins
í kílómetrum.
gegnum frumskóginn og yf-
ir fenin, samtals yfir 8.000
kílómetra á lengd, til Ríó
(940 km), Belem (1600 km),
Sao Paulo (959 km), Forta-
leza (1700 km) og víðar.
Byggingarnar þjóta upp
1 febrúarmánuði sl. var
svo komið að Brasilía var í
beinu vegasambandi við
flesta landshluta og vistirn-
ar streymdu inn.
Stórbyggingar þutu upp
eins og gorkúlur. Tíu hæða
ráðuneytisbyggingar full-
gerðar á einum mánuði.
íbúðasvæðunum er skipt í
um eitt hundrað sjálfstæð
hverfi, en í hverju þeirra
eru 11 sex hæða blokkbygg-
ingar, sem taka 2.500 til
3.000 íbúa, tveir skólar,
tvær verzlanabyggingar og
tvær ár sem þarna falla
voru virkjaðar.
íbúarnir streyma til
borgarinnar
Flutningar til nýju höfuð-
borgarinnar fóru fram á
láði og í lofti. 2.333 vöru-
bifreiðir héldu uppi stanz-
lausum ferðum frá Ríó, og
voru ferðir á hálftíma fresti,
en flugvélar lentu á flug-
vellinum við Brasilíu á
tveggja mínútna fresti.
Samt sem áður munu flutn
ingamir taka langan tíma,
og margir opinberir starfs-
menn hafa orðið að skilja
fjölskyldur sínar eftir í Ríó.
Kubitsehek hefur mætt
talsverðri gagnrýni fyrir það
hve hann hefur hraðað
Niemeyer, var fenginn til að
iikna helztu byggingarnar.
Svo hófst smíðin.
Stórfelld vegagerð
Dómkirkja Brasilíu.
þýðingu, m. a. vegna þess að að skipulagningu væntan-
gamla höfuðborgin, Ríó de legrar höfuðborgar fór fram
Janeiró hafði ekki land- árið 1957, og sigraði þar
rými til frekari útþenslu og brasílski arkitektinn Lucio
skorti bæði vatn og orkuver. Costa, en landi hans, Oscar
Venjan hefur oftast verið
sú að boigir rísa upp á um-
ferðarstöðum, við vegi, járn-
brautir eða góðar hafnir. En
hér var ekkert slíkt fyrir
hendi. Fyrst var þarna
byggður flugvöllur og fóru
allir flutningar fram í lofti
fyrst í stað. Voru t. d. um
20 lendingar þar á dag að
meðaltaii sl. ár. En jafn-
framt voru um 50.000 verka-
menn settir til þess að
leggja vegi frá Brasilíu
lítil kirkja.
Allar aðalstjórnarbygging-
arnar og um 3.500 íbúðir eru
nú fuilgerðar. 42 ferkíló-
metra stöðuvatn er að mynd
ast yið borgina eftir að
byggingu hinnar nýju borg-
ar, án þess að hugsa um
kostnaðinn, sem mun vera
um 2,000 milljónir króna. En
gagnrýnin er að víkja fyrir
hreykni íbúanna.
Þinghúsið og skrifstofur þingsins.
Ein af smærri kirkjunum
MORCV1SBLAÐ1Ð
13

Norrœn listamiðstcð í Gautaborgl
— Gautaborg, apríl 1960.
ÞESSI hugmynd, sem hér um
ræðir á rætur sínar hér í
Gautaborg, og hefur stuðzt
við hefðbundið menningarlíf
borgarinnar og staðsetningu
hennar sem lifandi miðdepils
milli hinna fimm höfuðborga
N orðurlandanna.
í mörg ár hafa listmálarar
og myndhöggvarar þráð slík-
an stað til funda, samræðna,-
stað þar sem þeir geta haft
sýningar á verkum sínum við
viðráðanleg skilyrði, stað þar
sem tækifæri gefast til sam-
ræðna við útlenda samstarfs
menn.
í janúar 1958 sneru fulltrú-
ar listamanna sér til bæjar-
yfirvaldanna í Gautborg með
ósk um þð að bærinn léti í té
lóð fyrir fyrirhugaða lista-
miðstöð. f marz var síðan
stofnuð samvinnunefnd lista-
manna í Gautaborg, þar sem
sæti áttu fulltrúar listmálara,
myndhöggvara ,arkitekta, tón
listarmanna, leikara og
skálda. Félagsskapur þessi,
sem telur yfir 1000 meðlimi,
hefur síðan unnið ötullega að
málinu.
Nú hefir verið opnuð sýn-
ing á teikningum og modeli
af þessu fyrirhugaða húsi.
Teikningar eru gerðar af
tveimur ungum arkitektum,
þeim Hans Rehndal og Yngve
Lundqvist undir handleiðslu
prófessors Helge Zimdals við
Chalmers Tækniháskólann í
Gautaborg. Með þessu hefur
hugmyndin fengið byr undir
báða vængi og nú er bara beð-
ið eftir svari frá bænum um
lóðarréttindin. Húsið er teikn
að á lóð gamla háskólans, sem
er við aðalgötu bæjarins.
Prófessor Zimdal segir að
Líkan af fyrirhugaðri listahöll.
h igmyndin sé að byggja rúm
gott og heppilegt hús, þar sem
frjáls list, tónlist og hið
frjálsa orð fái tækifæri til að
þróast í harmonisku samspili.
Ætlunin er að stöðug listiðn-
aðar- og myndlistarsýning
verði í húsinu, völd af dóm-
nefnd, se'm skipuð er af Norð
urlöndunum fimm. Salir
verða fyrir kammertónleika
og stereofoniska tónleika. Sal-
ir fyrir fyrirlestra og veiting-
ar. Einnig verða nokkur fé-
lagsherbergi. „Þetta á fyrst
og fremst að vera lifandi hús,
— hús fyrir unga áhugasama
listamenn, þar sem vandamál-
in eru rædd og gefa spegil-
mynd af tímanum. Hér á að
vera hægt að finna slagæð
Norðurlanda og sjá andlit
þeirra“.
Hluti hússins eru 8 hæðir
heilar. Þar verða staðsettir
salir og húsrými til leigu, sem
síðan eiga að bera hina fjár
hagslegu byrði hússins. Til
mála hefur komið hótel. Þau
fyrirtæki, sem gefinn verður
kostur á að leigja þetta hús-
næði, eiga þó að hafa beint
samband við aðra starfsemi
hússins. Á þaki hússins verð-
ur einsslags kúpa eða „starlite
roof“ eins og arkitektar kalla
það, þar áem möguleikar
verða til tónleika og veitinga.
Hinn hluti hússins er 3 hæðir
og þar verða staðsettir sýn-
ingarsalir og sölusalir fyrir
myndlist og listmuni. Stærð
þessara sala í heild verður
2400 fermetrar. Ætlunin er
að reka miðstöðina með
sænsku fjármagni, en hlut-
verkið samt alnorrænt..
Vonandi líður þessi hug-
mynd ekki út af á pappírnum.
Mjög aðkallandi er að slíkt
hús rísi af grunni, það eru all-
ir listamenn sammála um. Og
staðreyndin er sú, að enginn
staður á Norðurlöndum mun
heppilegri fyrir slíka miðstöð
en einmitt Gautaborg, sem
liggur eins og áður segir, sem
miðdepill hinna fimm höfuð-
borga Norðurlandanna.
— G. Þór. Pálsson.
Kristmann Guðmundsson skrifar um
BÓKMENNTIR
Vesturfararnir
Eftir Vilhelm Moberg
Jón Helgason þýddi
Bókaútgáfan Norðri.
ÞETTA er fyrsta bindið í hinni
miklu vesturfarasögu Vilhelm
Mobergs. Það er bók sem þegar
hefur farið allmikla sigurför um
hinn vestræna heim, beggja meg-
in Atlantshafsins, þó að hún haíi
raunar ekki fengið eintómt hrós
hvarvetna. Hún hefur sína gaila,
svo sem þann að vera nokkuð
margorð, einnig er byggingin all-
oft þunglamaleg, einkum framan
af. Þetta er feikna mikið efni
og höf. hefur bersýnilega átt í
dálitlu bauki með að ýta pví af
stað og safna því i einn farveg.
Moberg er þó sannarlega enginn
viðvaningur á skáldabrautinni, en
stórskáld hefur hann raunar
aldrei verið talinn, að minnsta
kosti ekki utan föðurlands síns.
Verk þetta er án efa það veiga-
mesta sem komið hefur frá hans
hendi, og það skipar honum
fremst á skáldabekk.
Þetta er vissulega veigamikið
verk; styrkur höf. góðar persónu-
lýsingar og það örlagaþrungna
líf, er honum tekst að blása í nas-
ir sköpunarverks síns. Aðalper-
sónurnar, Karl Óskar og Kristin,
eru báðar listasmíði, skýrt dregn-
ar og djúpt og spaklega séðar.
Eins er forsprakki Ákatrúarfólks-
ins gerður af mikilli snilld. Inga
Leria, konan hans, og skækjan
ágæta, Úlrika frá Vestri-Tjörn-
um eru og forláta vel gerðar per-
sónur, en sama má segja um ýmsa
fleiri, t.d. Lorenz skipstjóra. Þá
eru umhverfislýsingar höf. af-
bragð. Hann þekkir út í yztu æsar
það sem hann er að lýsa, fátæku
sveitabýlin og fólkið á þeim. Og
honum tekst að sýna lesandanum
svo berlega lífstragedíu þessa
fólks, að því er ómögulegt að
gleyma. Hver getur til dæmis
nokkru sinni gleymt flökkubörn-
unum, sem vafra hús úr húsi til
þess að biðja um að fá að nasla
bein og aðrar ruður sem búið er
að kasta á sorphaugana. Þetta
atriði er gert með slíkri meistara-
þess að biðja um að fá að nafsla
til að lyfta verki þessu á æðra
svið skáldskapar. En það er fleira
hér, t. d. er grautarþjófnaður
Önnu litlu, elzta barns aðalper-
sónanna, og dauði hennar, sem
af því leiðir, gerður af óviðjafn-
anlegri snilld, sem engan lætur
ósnortinn. Svo eru vitanlega
dældir á milli, eins og gerist, og
óþarflega langorður þykir mér
og reyndar fleirum þessi höf. —
Hann teygir alloft lopann svo
mjög, að lesandann langar til að
fara að hlaupa yfir, en þess hátt-
ar vinnubrögð eru ekki vinsæl nú
á tímum. Það var allt öðruvísi á
19. öld, þegar tíminn var nógur
til lesturs. En hvað um það, list
höf. þessa er þeirrar artar, að
maður telur ekki eftir sér að 1
borða nokkuð mikið af grautnum
til þess að finna í honum möndl-
urnar. Og þrátt fyrir nokkrar
lægðir heldur frásögnin stöðugt
áfram að rísa og ekki síst eftir
að komið er um borð í Karlottu,
en það er vesturfaraskipið. Það er
auðvitað fúin og illa lyktandi
lekadolla, eins og þau skip voru
almennt fyrir og um aldamótin
I síðustu, og umbúnaður fólksins
um borð er hinn hroðalegasti, —
eða svona álíka og hann var í
lestum strandferðaskipanna ís-
lenzku allt fram undir 1920. Þessi
hluti bókarinnar heitir Bændur
á hafinu, og er frá ýmsu sjónar-
miði betur gerður en fyrri hlut-
inn. Byggingin er miklu skárri,
málalengingarnar naumast eins
miklar, og þótt lopinn sé enn
nokkuð teygður er hinn drama-
tíska spenning þarna orðin svo
mikil, að þess gætir minna en áð-
ur. Höf. notar tækifærið og þol-
reynir persónur sínar allt hvað
af tekur í hörmungum ilirar að-
búðar, sjóveiki, þorsta, og efna-
skorts. Aldrei hefur Moberg náð‘
sér eins vel á strik og þarna,
hvergi verið eins hreinskilinn og
einlægur, og hvergi sýnt mannvit
og sálfræðilega þekkingu. Þegar
þessu langa og hörmulega ferða-
lagi lýkur í höfninni í New York,
samgleðjumst við ekki eingöngu
farþegunum, sem loksins komast
í land, heldur engu síður höf., sem
eftir þetta afrek verður að telja
meðal stærri skálda heimsins.
Vilhelm Moberg veit hvað hann
syngur þegar um er að ræða efni
þessarar bókar. Afi hans og
amma áttu sjö börn, og sex af
þeim fóru vestur um haf, það er
að segja öll nema móðir hans.
Þegar hann var drengur voru ein-
att lesin í návist hans bréf frá
Ameríku, og sýndar myndir, sem
þaðan komu, auk sænsk-ame-
rískra blaða, sem vesturfararnir
sendu heim. Sjálfur á hann rúm-
lega hundrað frændur í Ameríku.
Og hann er ekki einn um það, því
talið er að fyrir hundrað árum
eða svo hafi fjórði hluti allrar
sænsku þjóðarinnar flutzt til
Ameríku.
Bókaútgáfan Norðri á þakkir
skilið fyrir að koma þessu ágæta
verki út á íslenzku. Einnig okk-
ur hér á Islandi er málið skylt.
Við höfum margan landann misst
yfir hafið, bæði fyrr og síðar. Það
er góðra gjalda vert þegar for-
leggjarar okkar reyna til að
flytja beztu verk heimsbókmennt
anna yfir á íslenzka tungu og
gera almenningi hér kleift að
lesa þau. Bókin er smekklega út-
gefin, án íburðar. Þýðingin er
gerð á lifandi mál, en ekki hef
ég borið hana saman við sænska
frumtextann. Nokkuð hæpnar
þykja mér íslenzkanir á sænsk-
um staðarnöfnum, en vil þó ekki
telja þær til skaða. Jafnframt
sem ég læt í ljósi þakklátsemi
mína fyrir þetta verk, vildi ég
mega benda Norðra á annað önd-
vegisverk sænskra bókmennta,
eftir einn af beztu höf. Svía, sem
hér er lítt kunnur: „Larz Hárd“
eftir Jan Friedegárd. Það verk
hefur flest sér til ágætis, og einn-
ig það að vera vel seljanlegt, en
slíkt er ekki lítils vert fyrir is-
lenzkan forleggjara að vita. 1 A
5000 ferðamenn
í Hveragerði
HVERAGERÐI, 22. apríl: — Hb*
páskana var mikill straumur
ferðamanna hér, flest Reykvik-
ingar, sem notuðu páskafríið til
þe'ss að skjótast upp í sveit.
Margir komu við í gróðrastöðvun
um hér og gizkað er á að um 5000
manns hafi komið í gróðrarstöð-
ina Eden og álíka margir höfðu
komið í stöð Páls Michelsen og f
blómastöðina Garður.
Svo mikill var bílaumferðin I
Kömbum að líkast var og þegar
Skálholtshátíðin var haldin sum-
arið 1957.