Morgunblaðið - 11.12.1960, Blaðsíða 13

Sunnudagur 11. des. 1960
Wn»'’nivnr 4 fííb
13
REYKJAVIKURBREF
%
Laugard. 10. des.
„Fagra land44
Bók Birgis Kjarans, Fagra
land, er utn margt merkileg. Hún j
er skrifuð af manni, sem flestir
hefðu haldið, að ekki hefði mik-
inn tíma aflögu til ritstarfa. Hún
er óvenjulega vel úr garði gerð
að ytra búnaði. Loks er hún svo
fjörlega samin og fjallar um svo
margbreytileg efni, að jafnvel
þeir, sem vanir eru að sækjast
eftir öðru lestrarefni en ferða-
lýsingum, lesa hana i senn sér
til ánægju og fróðleiks.
Nokkrir kaflar bókarinnar
hafa áður birzt á prenti. Aðrir,
þ. á m. sumir hinna beztu, hafa
ekki sést fyrr.
Birgir Kjaran hefur óvenju
glöggt auga fyrir tilbrigðum
landslags og náttúru og kann að
sesja frá þeim. Hann lætur sér
þó ekki nægja þær lýsingar,
heldur rifjar upp sagnir og kveð
skap; sem tengd eru þeim slóð-
um, er hann ferðast um. I>á læt-
ur hann sér einnig titt um fólk
ið, sem þar býr, og lýsir kjörum
■þess, einkennum og háttum. Frá-
sögn hans af bændunum á Narfa
eyri á Snæfellsnesi og Stað í
Grindavík er ánægjulegur menn
ingarspegill íslenzks þjóðlífs-
í>ar er haldið uppi hróðri manna,
er vera mundi hverri þjóð til
sæmdar og við íslendingar höf-
um sannarlega ástæðu til að
vera stoltir af. Svo mætti lengi
telja, þó að hér gefist ekki rúm
til. En ekki verður svo frá þessu
efni vikið, að ekki sé minnzt
hinna mörgu framúrskarandi
ljósmynda, er bókina prýða og
mjög eru samvaldar efni hennar.
AWeiðsla
f^árlasfa
Fjárlagafrumvarp rikisstjórn-
arinnar var samþykkt við 2.
umræðu í Sameinuðu Alþingi nú
í vikunni. Frumvarp þetta er
mjög annars eðlis en lengi tíðk-
aðist. Á meðan Eysteinn Jónsson
var fjármálaráðherra hafði hann
þann hátt á. að frumvarpið væri
sem mest villandi fyrir alþingis-
menn og þá ekkl síður allan al-
menning í landinu.
Aðferðin var sú að vantelja
tekiur stórlega, svo að fjármála-
ráðherra skapaðist möguleiki til
þess að hafa mikinn tekjuaf-
gang í árslok. Með þvi þóttist
fjármálaráðherrann vinna tvennt.
Hann hældist óspart um yfir
sinni miklu fjármálasnilli, sem
átti að vera fólgin í því, að út-
koman yrði allt önnur og
milljónatugum betri en ráðgert
hafði verið. Jafnframt fékk hann
gífurlegt fé úr að moða utan
fjárlaga. Á þann veg var fjárveit
ingavaldið að verulegu leyti
dregið úr höndum Alþingis og
fengið fjármálaráðherra. Þó að
formlegs samþykkis væri að lok-
um aflað til ráðstöfunar fjárins,
var það með öðrum hætti en
vera ber og líklegt er til góðrar
fjármálastjórnar. Glöggt dæmi
þess lausungarbrags, sem af
þessu leiddi, var það, þegar
Hannibal Valdimarsson fyrir
nokkrum árum tosaði Eysteini
Jónssyni til að leiðrétta lekju-
áætlun sína um milljónatugi.
Hefði þó mátt ætla, að slíkra
leiðréttinga væri sízt að vænta
frá öðrum eins lausagopa og
Hannibal.
Heilbrkðara borf
Nú er á þessu allur annar
háttur. Gunnar Thoroddsen legg-
ur megináherzlu á það, að áætl-
anir um tekjur og gjöld séu
réttar, svo að Alþingi viti, hvað
það er að gera, þegar það af-
greiðir fjárlög. Þetta er frum-
skilyrði heilbrigðrar fjármála-
stjórnar, en svo framandi stjórn-
arandstöðunni. að hún á sýnilega
erfitt með að átta sig á því.
Vegna þeirrar gjörbreytingar,
sem er að verða á fjármálum
vegna viðreisnarráðstafananna á
sl. vetri, er að sjálfsögðu í bili
erfiðara en áður að gera sér
fyrirfram nákvæma grein fyrir
þróuninni. Þeir erfiðleikar hald-
ast þangað til búið er að ná
jafnvæginu, sem eftir er keppt.
Engu að ^íður hefur í megin-
atriðum tekizt svo sem að var
stefnt.
Við afgreiðslu fjárlaga á sl.
vetri héldu stjórnarandstæðing-
ar því fram, að tekjur væru
mjög vantaldar, svo að stórkost-
legur afgangur hlyti að verða. í
skjóli þessa fullyrtu þeir, að 8%
söluskatturinn væri óþarfur, og
skrökva því nú, að lofað hafi
verið að afnema hann um næstu
áramót. Ekkert af þessu fær
staðizt.
Tekjur og gjöld munu nokkurn
veginn standast á í ár. Að vísu
hafa orðið breytingar á einstök-
um liðum, en ekki svo, að það
raski verulega heildarniðurstöðu.
Um það verður þess vegna ekki
lengur deilt, að þrátt fyrir örð-
ugar aðstæður var síðasta fjár
lagafrumvarp undirbúið af meira
raunsæi og allt öðrum vilja til
að láta hið rétta koma fram en
um langa hríð tíðkaðist.
Falsspámenn
Stjórnarandstæðingar hafa og
nú snúið við blaðinu. Nú segja
þeir, að tekjuáætlun sé of óvar-
leg. Því til áherzlu skrökva þeir
eins og fyrr segir til um það,
að 8% álagið hafi einungis átt
að gilda út þetta ár. Það er til-
hæfulaust með öllu. Vitanlega
hefur ætíð verið ætlazt til þess,
að fjárlög yrðu afgreidd tekju-
hallalaus, svo veigamikill þáttur
sem það er í því að koma efna-
hagslífi þjóðarinnar og fjármál-
um hennar í rétt horf.
Til afsökunar gambri sínu um,
að tekjuáætlunin í fjárlögum
1960 væri svo rífleg, að stórfé
hlyti að verða afgangs, færa
stjórnarandstæðingar nú, að við-
reisnarráðstafanirnar hafi reynzt
skjótvirkari og leitt til meiri
samdráttar en þeir í hrakspám
sínum í fyrra hafi gert ráð fyrir.
Þá spáðu þeir tafarlausri stöðv-
un framkvæmda, stórfelldu at-
vinnuleysi þegar í stað og mikl-
um innflutningi óþarfa í skjóli
eyðslulána, en svo nefndu þeir
gjaldeyrisvarasjóðinn, sem aflað
var. Ekkert af þessu hefur rætzt.
Svo mæla börn
sem vilja
Framkvæmdir hafa orðið svo
miklar, að hvergi hefur skapazt
atvinnuleysi þrátt fyrir aflabrest
á síldveiðum og hjá togurum
hefur atvinna yfirleitt verið góð.
Ekkert sýnir betur nauðsyn við-
reisnarráðstafananna en þessi
staðreynd. Ef framkvæmdir
hefðu orðið meiri, mundi stór-
lega hafa skort vinnuafl, skapazt
hefði kapphlaup um það og fjár-
magn. sem ekki var fyrir hendi.
Það hefði aftur á móti óhjá-
kvæmilega leitt til stóraukinnar
verðbólgu og þar með nýs raun-
verulegs gengisfalls. Komið hef-
ur verið í veg fyrir þetta og þar
með miög þokazt til heilbrigðs
jafnvægis í fjármálum þjóðar-
innar.
Engin eyðslulán hafa verið
tekin heldur hefur gjaldeyris-
varasjóðurinn, sem fenginn var
að láni, verið notaður svo sem til
stóð, þ.e.a.s. ekki til eyðslu held-
ur tryggingar jafnvægi. Stórlega
minnkaður innflutningur á há-
tollavörum, þ. e. a. s. þeim er
hélzt má án vera, hefur að vísu
leitt til þess, að tekjur ríkis-
sjóðs af þessum vörum urðu
minni en allir ráðgerðu í fyrra.
Gjaldeyrisstaðan hefur hinsveg-
ar batnað að sama skapi og þrátt
fyrir meiri innflutning til þarf-
legra hluta en við var búizt, hef-
ur ekki verið gengið á gjaldeyr-
isvarasjóðinn nema til að greiða
þá hengingarvíxla, sem voru arf
leið úr þrotabúi V-stjórnarinnar.
Þetta verða allir, sem hlut-
laust líta á, að játa. Stjórnar
andstæðingar eru þó ekki af
baki dottnir og keppast nú við
að segja, að atvinnuleysið, sem
þeir fullyrtu strax í fyrravor að
myndi þá skella á, sé nú alveg
á næstu grösum. Sannast þar, að
svo mæla börn sem vilja, eins
og í því, er þeir dreifa því úr,
að ný gengislækkun sé yfirvoí-
andi. Öll viðleitni stjórnarinnar
miðar þvert á móti að því að
tryggja örugga atvinnu og fast
gengi.
Mikið á unnizt
Framsóknarmenn og kommún-
istar eru sammála um hrakspár
sínar. Engir hafa þó oftar né
hávaðasamar en þeir fjölyrt um
nauðsyn þess að fólkið hverfi frá
óarðbærum framkvæmdum yfir
í framleiðsluatvinnuvegina. V-
stjórnin hældi sér af því á sínum
tíma að hún hefði fengið þessu
áorkað. Árangur verka hennar
varð hins vegar fyrst og fremst
sá, að auka ójafnvægi og hrinda
af stað verðbólguöldunni, sem
Hermann Jónasson réttilega
sagði, að væri skollin yfir, þeg-
ar hann flúði af hólmi hinn 4
desember 1958 án þess að leggja
nokkrar tillögur um lausn vand-
ans fyrir Alþingi.
Ef þá hefði ekki verið snúizt
til varnar, fyrst með bráðabirgða
ráðstöfunum til að forða algjöru
öngþveiti og síðar með viðreisn-
arráðstöfunum, á sl. vetri, mundi
nú allt atvinnulíf þjóðarinnar
vera í kaldakoli. Enda var svo
komið, að þrátt fyrir gengdar
laus erlend lán og ágæt afla
brögð á árinu 1958, mátti litlu
muna að unnt væri að útvega
brýnustu lífsnauðsynjar til lands
ins. Óþarfavörur voru látnar
sitja fyrir vegna þess, að án
hinna háu tolla af þeim varð
svikamyllunni ekki haldið við.
Þegar á þetta er litið, má segja
að á skömmum tima hafi tekizt
að vinna þrekvirki.
Ósamlyndi illra
á meðan andstaðan veitir þeim
þó ríka ástæðu til samscarfs.
Báðir éru þessir flokkar sundur-
grafnir af mismunandi skoðun-
um og metnaði manna í milli.
Sundrungin er svo mögnuð, að
Framsóknarmenn gátu ekki allir
verið sammála um helztu flokks
tillögur sínar til breytinga á
fjárlagafrumvarpinu. Þar skar
sá, sem mestur mannsbragur er á,
sig úr hópi flokksbræðra sinna,
þó að Eysteinn Jónsson krefðist
nafnakalls, vafalaust til þess að
kúska allan hópinn til fylgdar
við sig. Á hinn bóginn er Al-
þýðubandalagið svo laust í reip-
um, að Finnbogi R. VaJdimars-
son lýsti yfir því í umræðum í
efri deild fyrir nokkru, að hann
væri nánast óflokksbundinn og
Alþýðubandalagið væru samtök
manna, sem væru ósammála um
meginatriði og stefnu 1 stjórn-
málum!
vma
Örðugleikarnir eru enganveg-
inn búnir, en þegar er sýnt, að
rétt er stefnt. Allur almenning-
ur skilur þetta mun betur en
ofstopamenn í liði stjórnarand-
stöðunnar vilja viðurkenna.
Enda kemur í ljós, að þrátt fyrir
það .þótt Tíminn og Þjóðviljinn
séu oft þannig skrifaðir, að ekki
megi í milli sjá, og bersýnilegt
samráð sé haft um fjarstæðurn
ar, sem fram er haldið, þá sundr-
ast stjórnarandstaðan oftast þeg-
ar á reynir. Forsprakkarnir eru
sammála um það eitt að reyna
að ríða núverandi stjórn niður,
hvað sem svo taki við- Um bað
vita þeir ekki sitt rjúkandi ráð
og eru með öllu ósammála.
Mátt hefði t. d. ætla. að eins
og á stendur, hefðu þeir getað
komið sér saman um sameigin-
lega afstöðu við fjárlagaaf-
greiðslu. Því fór fjarri, að þeir
væru menn til þess. Þar skipt-
ust þeir í tvo minnihluta, skrif-
uðu hvorir sitt nefndarálit og
báru fram sínar breytingartillög-
ur hvorir fyrir sig, jafnvei þar
sem tillögurnar voru hinar sömu
að orðum hvað þá að efni. Sá
skrípaleikur á sennilega skýr-
ingu sína í þvi, að í þingmanna-
liði beggja eru margir, sem ekk-
ert vilja við hina hafa saman að
sælda. Þess vegna verða þeir að
ganga fram í tveimur fylking
um, einnig þegar þeir eru sam-
mála!
Sundurleit hjörð
Ekki mundi vel fara, ef þessir
herrar ættu að stjóma í sam-
einingu, þegar svo illa teksi til
Sanngjörn
málsmeðferð
Ósamlyndi stjórnarandst.æð-
inga verður því eftirtektarverð-
ara, þegar íhugað er af hvílíkri
sanngirni meirihluti fjárveit-
inganefndar hélt á málum.
Meirihlutinn flutti engar sér-
stakar útgjaldatillögur. Allar til-
lögur hans voru studdar af fjár-
veitinganefnd í heild og fluttar
í hennar nafni. Þetta hefði ekki
tekizt, nema sérstakri lipurð og
hófsemi hefði verið gætt af hálfu
meirihlutans. Ótvírætt er, að
hvergi hefur verið látið kenna
aflsmunar, heldur leitazt við að
sætta alla og veita öllum sann-
gjarna úrlausn.
Minnihlutarnir tveir lögðu
raunar fram nokkrar tillögur,
en þær voru venjulegar yfir-
boðstillögur, annað hvort um að
fella niður útgjöld, sem ekki er
hægt að komast hjá að svo
stöddu, eða verja fé, sem ekki
er fyrir hendi. Ef minnihluta-
mennirnir hefðu talið, að meiri-
hlutinn hefði rangbeitt valdi
sínu, mundu þeir vafalaust hafa
talið sig neydda til að greiða
atkvæði á móti einhverjum út-
gjaldatillögum hans. Það gerðu
þeir sem sagt ekki.
Þetta er öllum meirihluta-
mönnum til lofs, en á engan er
hallað, þó að sagt sé, að sann-
sýni og hófsemi formanns fjár-
veitinganefndar, Magnúsar Jóns-
sonar, lýsi sér þarna einkar vel.
Magnús Jónsson
bankastjóri
Ekki verður um það deilt, að
val Magnúsar Jónssonar í hina
nýju bankastjórastöðu við Bún-
aðarbankann, hefur tekizt vel.
Magnús hefur í öllum störfum
sýnt lipurð, góðvild og hófsemi.
í langri veru og — hin síðari
ár — forystu í fjárveitinganefnd
hefur hann sannað, að hann er
hagsýnn fjármálamaður. Búnað-
arbankanum er nú mikil nauð-
syn á slíkum manni.
Svo sem til hagar á Islandi
er ekki heppilegt, að einn mað-
ur sé bankastjóri í svo stórri
fjármálastofnun sem Búnaðar-
bankanum. Þó að hann vilji vel,
þá leggst á hann of mikill
þungi frá yfirgangsmönnum í
bankaráði og öðrum, sem hönk
þykjast eiga upp í bakið á hon-
um.
Reynslan af Búnaðarbankan-
um undanfarin ár sannar þetta
ótvírætt. Bankastjórinn þar er
mikilhæfur maður.Engu að síður
er nú svo komið fyrir bankan-
um, að fjárfestingarsjóðir hans
eru gjaldþrota. Vafalaust hefur
bankastjórinn séð, að hverju
stefndi, en hann hefur ekki feng
ið að gert fyrir þeim ofjörlum,
sem hann átti við að etja og öllu
vildu ráða um mál bankans. —
Hér er mikið og vandasamt
verk, sem vinna þarf. Glögg-
skyggni og almenna tiltrú þarf
Framh. á bls. 14.