Morgunblaðið - 21.02.1961, Blaðsíða 14

14
MORCV N BL AÐ1Ð
Þriðjudagur 21. febrúar 1961
Hallgrímur Þorbergsson
Halldórsstöðum Minning
í DAG er til moldar borinn að
Þverá í Laxárdal í S-Þingeyj-
arsýslu Hallgrímur Þorbergs-
son, bóndi á Halldórsstöðum
frá 1915 til 1959, landskunnur
maður.
Hallgrímur var fæddur á
Helgastöðum í Heykjadal 8. jan.
1880, bróðir Jóns á Laxamýri
og Jónasar fyrrv. útvarpsstjóra.
Hann stundaði nám við búnaðar
gkóíann á Eiðum og útskrifað-
ist þaðan 1908. Síðar dvaldi
hann um skeið í Noregi og Bret
landi og kynnti sér sauðfjár-
rækt. Og alla ævi hafði hann
logandi áhuga á sauðfjárrækt
og vann henni allt það gagn
sem hann mátti.
Eftir heimkomu frá útlönd-
um ferðaðist hann víða um
land með styrk frá Búnaðarfé-
lagi íslands og kynnti sér sauð-
fjárræktina í landinu. Hann
beitti sér fyrir margvíslegum
umbótum á því sviði, kenndi
bændum t. d. að búa til og nota
sundker til böðunar, sem áður
voru hér óþekkt, einnig að nota
nýjar baðlyfjategundir, sem
reyndust mjög vel í baráttunni
við fjárkláðann. En mesta mál
í hans augum, að því er sauð-
fjárræktina snerti, voru kynbæt
Ur fjársins. Árið 1934 fór hann
tu Bretlands á vegum ríkis-
stjóinarinnar til að velja og
kaupa skozkt holdafé, sem síð-
an var flutt inn og blandað inn
lendum stofni í tilraunaskyni.
Voru þær tilraunir gerðar mjög
fyrir áeggjan Hallgríms og Jóns
á Laxamýri og var hugmyndin
að auka afurðir sauðfjárins
með framleiðslu hálfblendinga
af skozku og íslenzku fé. Hall-
gTÍmi var falin umsjón þessara
tilrauna um 2 áratugi. En þær
lögðust niður, þegar fjárskipti
fóru fram í Þingeyjansýslu
vegna mæðiveikinnar.
Hallgrímur Þorbergsson var
einn af stofnendum Búnaðar-
sambands S-Þing og átti sæti í
stjórn þess. Hann beitti sér fyrir
stofnun búnaðarfélags í sveit
sinni, Laxárdal, og var formað-
ur þess. Ullar-kembivélar hafði
Hallgrímur lengi á heimili sinu,
Halldórsstöðum, og kembdi ull
fyrir flest heimili í sýslunni og
hélt uppi merki tengdaföður
síns, Magnúsar Þórarinssonar á
Halldórsstöðum, sem var braut
ryðjandi í þeirri iðn.
Árið 1915 kvæntist Hallgrím-
ur eftirlifandi konu sinni Berg-
þóru Magnúsdóttur, mikilhæfri
konu. Dóttir þeirra Þóra, er gift
Valdimar Halldórssyni bifreiða-
eftirlitsmanni í Húsavík.
Fjöldi Þingeyinga heimsótti
Hallgrím á áttræðisafmæli hans
8. jan. í fyrra. Þá var hann glað
ur og reifur, beinn og hermann-
legur í allri framgöngu, nýkom-
inn frá augnlækni í Reykjavík
með bætta sjón og lagfærða I
heilsu á fleiri vegu. Kom þar
glögglega fram hversu hann var
vinsæll og mikilsmetinn í hér-
aði. Þar var honum sýndur
ýmiskonar sómi og þökkuð
brautryðj andastörf í félagsmál
u og sauðfjárrækt.
Fyrir 20 árum varð Hallgrím-
ur að láta af búskap nauðugur,
viljugur, því árin höfðu þá tek-
ið af honum vinnuþrekið. Eftir
það voru þau hjónin öðrum
þræði í Húsavík hjá dóttur sinni
en undu þó helzt ekki annar-
staðar en á Halldórsstöðum,
a.m.k. ekki á sunnudaginn.
Um Hallgrím á Halldórsstöð-
um má með sanni segja: Hann
var drengur góður. Honum
fylgdi ætíð hressandi andblær,
hispursleysi og hreinskilni.
Fram á seinustu stund gekk
hann ætíð teinréttur, en nokk-
uð skjálfhentur hin síðustu ár.
Hann var vinfastur og þó vin-
margur, fylginn sér en þó
kreddulaus, menntaður vel í
skóla lífsins og fróður um margt,
stóð bjargfastur á sinni sann-
færingu án ess þó að viðhafa
fordóma á skoðunum annara.
Áhugi hans var sívökull fyrir
heill og velferð héraðs og al-
þjóðar. Hann var sístarfandi
alla daga. Hann var sveitarinn-
ar sonur og mat landbúnaðinn
sem undirstöðu annara atvinnu-
greina og þjóðfélagsins sem
heildar, án þess þó að gera lítið
úr gildi annara starfa og at-
vinnugreina, enda helgaði hann
sveitinni allt sitt starf. Samferða
nenn hans, þingeys'kir bænd-
ur og margir fleiri munu minn-
ast hans lengi og vel.
Sérstaklega vildi ég mega
færa honum þakkir dalsins og
þeirra, sem þar búa, fyrir ágætt
dagsverk og eftirminnilega við
kynningu.
Hermóður Guðmundsson.
t
Hugsað til Hallgríms
á Halldórsstöðum
HANN var varmur og vænn, og
satt að segja er ég hissa á sjálf-
um mér, að hafa ekki ræktað
hann eins og skyldi fyrr en við
andlát hans, þennan gamla og
glaðværa gæða-gamm Hallgrím
húsbónda minn á Halldórsstöðum
í Laxárdal í Suður-Þingeyjar-
sýslu, sem er borinn til hinztu
hvílu í dag. Það er engu líkara
en dauðann þurfi á stundum til
að vekja okkur til þakklætis-
kenndar til gamalla velgjörðar-
manna okkar.
Ég kom til hans ungur og ó-
dæll fyrir þrjátíu árum og dvald-
ist hjá honum í þrjú sumur sam-
fleytt. Hann er mildasti húsbóndi
minn á lífsleiðinni, þar til ég'
fékk það erfiða hlutskipti að
stjórna sjálfum mér og vera eig-
in húsbóndi. Hann fékk það
bezta út úr mönnum án áeggjun-
ar og án hvatningarorða og eftir-
rekstrar. Hann stjómaði með
Hallgrímur á Halldórsstöðum.
— Teikning eftir Örlyg Sig-
i urðsson.
mildi, án þess að sýna vígtenn-
urnar sí og æ.
Bjartur og bergvatnstær var
persónuleikinn eins og Laxáin,
sem liðast lygn og silfurtær eftir
fögrum og vinalegum lyngivöxn-
um Laxárdalnum.
Mesta vandamál heimsins em
mannleg samskipti, sem koma
fram í sprengingum á milli yfir-
manns og undirmanns, húsbónda
og vikapilts, sambýlisfólks og
framkvæmdafélaga og manns og
konu í hjúskap og milli þjóða
í köldu og heitu stríði. Slíkt
var aldrei neitt vandamál á
þríbýlinu á Halldórsstöðum, þar
var gott og göfugt fólk.
Lizzý sú skozka söng, Hall-
grímur hló hjartanlegar en nokk
ur annar íslendingur og Torfi
svili hans á þriðja búinu tók öllu
með jafnaðargeði.
Þar var músík og samhljóman
hjartnanna, hinn manngöfgandi
söngur, ekki sú æðri tónmennt og
list, sem við í barnaskap okkar I
héldum að væri manngöfgandi og
hélt ekki aftur af tónmenntuð-
ustu þjóð heimsins, Þjóðverjum
að gera útrýmingu á sambýlis-
fólki í þjóðfélaginu að stóriðn-
aði. Það var hjartað, sem var
sannmenntað á Halldórsstöðum,
það sló í réttri hrynjandi. Teorí-
an var látin sigla sinn sjó, sem
tröllríður listum og lýðræði í dag
og allir sungu með sínu nefi og
leið vel í viðurvist Hallgríms á
Halldórsstöðum þess hjúasæla,
hláturmilda, hressilega og höfð-
inglega hölds.
Ég heyri glaðværan hlátur
hans ennþá og finn gæði hans og
góðmennsku verma og sterkur
persónuleiki hans endurspeglast
að einhverju leyti í þeim, sem
kynntust honum, hvort sem hann
er lífs eða liðinn.
Hann ræktaði sjálfan sig í okk-
ur þessi merki og mikli ræktunar
maður, í okkur sem vorum hon-
um samferða á lífsleiðinni.
Örlygur Sigurðsson.
t
f DAG heyrði ég andlátsfregn
Haílgríms á Halldórsstöðum,
fóstra míns og vinar. Mér er
ljóst, að það, sem ég skrifa um
slíkan mann, verður meira gert;
af góðum vilja en getu, því að
örðugt er að lýsa honum á þann
veg, að lesendur geti skilið og
skynjað hvílíkan ágætismann við
áttum þar á meðal okkar.
Hallgrímur fæddist 8. janúar
árið 1880 að Helgastöðum í
Reykjadal, sonur hjónanna Þor.
bergs Hallgrímssonar og Þóru
Hálfdánardóttur. Á þessum ár-
um var Þingeyjarsýsla eins kon-
ar Aþena á íslandi. Skáldskapur*
félagsmálahreyfingar og hvera
konar þjóðfélagsleg umbrot settu
mjög svip sinn á sýsluna eins og
sagan greinir frá. Hjónin á Helga
stöðum áttu hvorki stórt bú né
mikil efni, en þau eignuðust
þrjá syni. Þjóðin öll þekkir þessa
menn og hefur notið starfa
þeirra og mannkosta á mörgum
sviðum, þeir eru Þorbergssynirn
ir, Hallgrímur á Halldórsstöðum,
Jón á Laxamýri og Jónas, fyrr-
verandi útvarpsstjóri. Hvernig
má það vera, að þrir piltar frá
fátæku heimili í fátæku héraði
komizt allir í fremstu röð ágætis
Framh. á bls. 17.
VETTVANGUR
Framh. af bls. 13.
upp á veggina, því rifin og ó-
hrein bókakápa I sjónarhæð upp
á vegg, er álíka augnayndi á
þeim stað, og öskubakki eða næt-
urgagn. Hér hentar annað betur
að gleðja augað, mynd, málverk
eða veggteppi.
íslendingar eiga í svipinn
nokkra úr hópi mestu listmálara
Evrópu, en ekki er vitað að nema
fá verk íslenzkra arkitekta hafi
enn vakið verulega athygli er-
lendis, eða meðal erlendra ferða-
manna, er skil kunna á þeirri
listgrein.
Varla þarf að færa að því rök
á íslandi, að það séy hverjum
manni hollt og nauðsynlegt að
lesa góðar bækur, jafnvel sama
nauðsyn hinum æðri líffærum
og öðrum er þörf matar og
drykkjar. En myndi ekki gilda
eitthvað svipað um aðrar list-
greinar, tónlist og myndlist t. d.
Allvel er nú fyrir því séð að fólk
eigi þess kost að kaupa og fá
lánaðar bækur. Tónlist er flutt
hér að jafnaði opinberlega og
engum ókleift að sækja tónleika.
Og svo er blessað útvarpið.
Myndlistin hefir hér nokkra sér
stöðu, bæði vegna þess að hún er
hlédrægari en aðrar listir og erf-
iðara að festa hana í minni.
Hana þarf að hafa fyrir augum,
helzt lengi, og er það ein skýr-
ingin á því að íslendingar kaupa
flestum þjóðum meira af mál-
verkum til að prýða og göfga
heimili sín, eins og þeir eru öðr-
um þjóðum meiri bókamenn.
Væri því ekkert eðlilegra en að
arkitektar okkar hefðu þetta efst
í huga er þeir gera handa þeim
hús. En reynslan er víða mjög á
annan veg og verri.
Engum blandast heldur hug-
ur um það hlutverk arkitekta að
leiðbeina skjólstæðingum sínum,
hjálpa þeim til að finna sig sjálfa
inni í eigin húsi. í stað þess að
gera heimilin þannig að þau þjóni
sínum herrúm og þeim arfi sem
mikilverðastur er með þjóðinni,
fylla þeir tíðum stofurnar tízku-
tildri, eins og tjaldað væri til
einnar nætur, glæða veggi gervi-
lömpum og ýmiskonar' hillum
eða skrautviði, sem engum til-
gangi þjónar og fljótlega særa
augað, og gera aðra að mestu úr
gleri en loka síðan fyrir með ó-
skiljanlegum rimlum að safna
ryki, eða dregin fyrir þá tjöld
jafnt á degi sem nótt.
Nýjasta nýtt að sýna hugul-
semi gagnvart því fólki, sem al-
ið er upp við að horfa á mál-
verk, er furðulegt sambland af
bókaskápum og ruslageymslum
upp um alla veggi, og augsýni-
lega tíðum ekkert um það spurt
hvort viðkomandi eigi bók, eða
hafi í hyggju að eignast hana í
náinni framtíð. Það skiptir held-
ur ekki máli, því þessi gemo-
metrísku hólf eru veggskreyting-
ar í sjálfu sér og má eins nota
fyrir annað, vasa eða glerkrús
t d. og i neyð fyrir meinlausa
mynd, sem ekki gerist of per-
sónuleg í þessu skoplega brúðu-
leikhúsi. önnur hólf eiga bein-
línis að vera tóm, því veggur-
inn bak við krefst þess líka að
fá að halda á sér sýningu.
Fyrir nokkru kom ég inn á
eitt þjóðkunnugt heimili í einu
af úthverfum bæjarins, þar sem
myndlist er mjög í hávegum
höfð, og áður blöstu við gesti
gegnt inngangi, fögur og áhrifa-
mikil listaverk á veggjum. Hér
hafði verið framinn kaldrifjaður
yfirgangur, búið að breyta ævin-
týraveggnum ógleymanlega í
eitthvað er helzt minnti mig á
nýtízku kindarétt — og myndirn-
ar dásamlegu horfnar.
Engum kemur til hugar að
hægt sé að verða skáld með því
að ganga í skóla, heyja sér úr
lífinu feitt söguefni og sturta svo
í sig glasi af vítamínpillum að
frjóvga andann. Skáldagáfan er
Guðs gjöf, og verður ekki keypt
neinu verði. En hún er heldur
ekki einhlít til að skapa mikið
listaverk. Þar verður fleira að
koma til. Mikill lista-maður hefir
kjark til að brjótast alveg hik-
laust fram fyrir skjöldu í lífs-
stríði fólksins, ganga ef þörf kref
ur, í berhögg við almenningsálit,
kröfur hnignandi valdastétta,
jafnt og sniðugra tízkukónga eða
ævintýrasjúkra byltingaseggja.
En umfram allt á hann ást til lífs-
ins og brennandi þörf fyrir að láta
gott af sér leiða.
Það þarf engum að vera neitt
undrunarefni, þó sú þjóð, sem
mikinn hluta ævinnar er lokuð
innan húsveggja, láti sér meira
annt um það en annað, að eiga
öruggt þak yfir höfuðið. Það hef-
ir líka alla tíð verið hennar
draumur og vandamál í senn að
koma yfir sig húsi. Við saman-
burð á verðlagi hér almennt og í
nágrannalöndunum, kemur í ljós,
að vöruverð er ekki ósvipað sam-
anborið við kaupgetu, en það
kostar hvergi jafnmikið að koma
yfir sig húsi, eða taka það á leigu.
Þessi eini liður, og sá sem skiptir
okkur öll mestu máli, hefir sett
hér allt efnahagslíf úr eðlileg-
um skorðum, og auðséð er hverj-
ir eiga höfuðsökina.
Hér að framan hefir aðallega
verið rætt um ýmislegar barna-
legar tilraunir arkitekta. En það
er líka oft æði freistandi, er
maður sér tilgerðina í mörgum
íslenzkum húsum, að láta sér
detta í hug, að þar sé það oft
haft fremur í huga að fullnægja
ábyrgðarlausum peningamönn.
um, sem óttast það mest að rugl.
ast saman við annað fólk, af því
þeir eiga ekki sjálfir neitt það í
fórum sínum er hefur þá yfir
meðalmennskuna, en að gera
vönduð og ódýr hús handa því
fólki, er þráir að lifa sjálfstæðu
lífi án allrar sýndarmennsku.
Það er kannske engin ástæða
eða nauðsyn að hús geti staðið í
heila öld eða lengur en fáir mun
svo efnum búnir hér um slóðir,
né heldur svo svartsýnir að þeir
ætli ekki húsi sínu að standa að
minnsta kosti aldarfjórðung. Af
því leiðir að óeðlilegt er að koma
þar fyrir svo tímabundnum tízku
hlutum, að flýja verði húsið eins
og undan eldsvoða, ef nýjar þak-
rennur eða bílskúrshurðir koma
á markað. Og þetta gildir ekki
síður um húsið hið innra. Arki*
tektar verða að læra að leiða
saman til sætis í sama húsi gaml.
an og nýjan tíma, og leyfa hvor*
tveggju að lifa saman í sátt og
samlyndi.
Byggingarlistin er sú listgrein,
sem mest áhrif hefir á fólkið í
hverju landi. Það er því rnikil
ábyrgð sem á þeim mönnum hvíl!
ir, er búa því það umhverfi sem
það lifir og hrærist í nauðugt
viljugt, mestan hluta ævinnar.
Hér á landi hafa þeir haft svo að
segja frjálsar hendur að byggja
handa okkur heila höfuðborg, og
einir allra listamanna með öllu
óáreittir af gagnrýnendum. Sam*
tímis því að einn umkomulaus
sveitapiltur, er gerist svo djarf.
ur að láta prenta eftir sig kvæðia
kon, eða segja fram eina setn«
ingu á leiksviði er rassskeltur op
inberlega, heyrist varla á það
minnzt, þó ein menntaðasta stétt
landsins og þýðingarmesta, horfi
upp á það með sælubros á vör
að hluti verka hennar hrynji yf.
ir hana eins og spilaborg, jafn«
ótt og þau eru formuð, og það
séu þeir, sem sökum hugsjóna-
leysis og skorts á hugrekki, bera
að drjúgum hluta ábyrgðina á
því að þjóðin er að sökkva í fen
illlæknandi verðbólgu og efna-
hagslegs önrrþveitis.
Ragnar Jónsson.