Morgunblaðið - 04.05.1961, Side 13

Fimmtudagur 4. maí 1961
MORGUNBLAÐIÐ
13

— Handritin
Framhald af bls. 1.
arinnar við bókmenntirnar, sem
settu ekki sinn líka í sögunni.
• — 2. Áhugi fyrir vísindaleg-
um rannsóknum væri hvað mest
ur á íslandi, þar sem húmanísk
fræði væru að flestu leyti mjög
þjóðlegs eðlis. Ætti sá áhugi ekki
sízt við um rannsóknir á íslenzk-
um handritum.
Bjarni benti á hvernig norrænu
Ihefði sífellt verið þokað meir og
meir úr námsefni menntaskól-
anna í Danmörku. Áhugi Dana
hefði beinzt meira að eigin menn
ingu. Hann sagði, að íslendingar
ættu langmestan þátt í rannsókn-
um á handritunum og benti því
til sönnunar á grein Jóns Helga-
sonar í Politiken frá 1950.
# — 3. Afhendingin yrði stað-
festing á lýðræðissjónarmiðum
Dana, svo sem þau hafa komið
fram í sögunni. Þau sjónarmið
hefðu mótazt af mönnum, sem
ibörðust einir fyrir að breyta
gamalli valdsstjórn í lýðræði.
Þessir menn hefðu barizt fyrir
rétti smáþjóðanna á Norðurlönd-
um. En vegna skilnings-
skorts á sögu Dana og íslend-
inga gætu fáir gert sér í hugar-
lund, hvað gerast muni fái ríkis-
stjórnin frumvarpið ekki sam-
þykkt á þingi.
Bjarni sagði að lokum: Ég
þekki Dani illa, ef þeir eru ekki
reiðubúnir til að óska íslending-
um til hamingju með gjöfina.
Andstæðingurlnn
Bröndum-Nielsen
Bröndum-Nielsen tók til máls
á eftir Bjarna og sagði, að rök
hans væru alkunn og röng. Is-
lendingar hefðu ekki getað les-
ið handritin og því flestir vilj-
að láta þau af hendi. Greina
yrði milli handríta og textaút-
gáfu, en það hefðu verið hinar
nýju útgáfur, sem menn lásu á
íslandi.
Hann sagði, að Danir hefðu
átt miðaldahandrit, sem væru
eldri en hin íslenzku. Mörg
þeirra væru niður komin á
Skáni í Svíþjóð, sem ekki hefði
slitið sig lausa frá Danmörku,
heldur verið frá þeim tekin.
Askorun til þingsins að sam-
þykkja handritafrumvarpið
Berlingatiðindi fylgjandi afhendingu
handritanna
EinkasTceyti til Mbl.
frá Sigurði Líndál.
Kaupmannahöfn, 3. maí
í RITSTJÓRNARGREIN Ber
lingske Tidende í morgun er
skýrt frá því, að handrita-
málið komi til fyrstu um-
ræðu í þinginu á morgun
(þ. e. í dag fimmtudag). Seg-
ist blaðið fylgjandi afhend-
ingunni og treysta því, að
málið gangi fljótt gegnum
þingið.
Áður en umræður byrja, seg-
ir blaðið, liggja fyrir þinginu
mótmæli 300 danskra vísinda-
manna, sem andstæðir eru
menntamálaráðherranum. Hon-
um sé ljóst að afhendingin sé
í andstöðu við vilja danskra
vísindamanna og eignarrétt Há-
skólans. Blaðið segir, að hingað
til hafi mörgum þingmönnum
vart verið Ijósar heimildir
stjórnarinnar til að afhenda
handritin, en eftir áskorun vís-
indamannanna og eftir það sem
komið hefur fram um vafalaus-
an eignarétt háskólans sé ekki
víst, að málið fái eins auðvelda
afgreiðslu í þinginu og sumir
trúi og voni. Blaðið segir það
ábyrgðarhluta ef þingmenn telji,
að þeir geti meðhöndlað þetta
mál eins og hvert annað flokks-
pólitískt mál.
Bent A. Koch, ritstjóri og Ric-
'hard Molter, landsréttarlögmað-
ur, hafa átt frumkvaeðið að á-
varpi, sem sent hefur verið til
ríkisstjórnar og danska þingsins.
Er þar mælzt til að handritamál-
ið verði leyst samkvæmt frum-
varpi dönsku stjórnarinar —
sem fyrst og á sem breiðustum
grundvelli.
Ávarpið.
Ávarp þetta var aðeins sent
takmörkuðum hópi fólks af öll-
um stéttum og flokkum Dan-
merkur og nær allir aðspurðir
undirrituðu það. Ávarpið hljóð-
ar svo: — „í tilefni af þeim um-
ræðum, sem risið hafa um ís-
lenzku handritin óskum við und-
irrituð að taka fram, að ekki
megi fyrst og fremst líta á málið
frá lögfræðilegu eða vísindalegu
sjónarmiði heldur verður að
leysa það með tilliti til sögulegs
Nokkrir áheyrendur á fundinum, — talið frá vinstri: Viggo Starcke, fyrrv. ráðherra, Alsing
Andersen fyrrv. ráðherra, kona Bjama M. Gíslasonar, E1 Clan hæstaréttarlögmaður og frú
hans, Aksel Larsen, fyrrv. ráðherra, Eigil Knuth, greifi, rith. og Eyvind Koefoed, varaform.
Studenterforeningen.
verið eign íslands. Þau hefðu
verið eign einstakra íslendinga
og sá eignaréttur hefði fallið nið
ur þegar þeir afhentu þau. Ekki
hefði verið gerð nein krafa til
þeirra er ríkisbúinu var skipt
1918.
f fremri röð t. v. Viggo Starcke fyrrv. ráðherra — t. h.
Alsing Andersen, fyrrv. ráðlierra. f aftari röð sjást lýðháskóla-
stjórarnir Johannes Terkelsen t. v. og Paul Engberg t. h.
réttar og sem tilfinningamál.
Með hliðsjón af þessari skoðun,
beinum við þeim tilmælum til
stjórnarinnar og þjóðþingsins, að
leysa deiluna á grundvelli þess
frumvarps, sem nú hefur verið
lagt fram. Við hörmum, að málið
hefur þróazt á þann veg, að erf-
itt er fyrir þá aðila á þingi, sem
hlynntir eru málinu, að standa
saman — en skírskotum til þess
að málið verði, sakir mikilvægis
þess, leyst á sem breiðustum
grundvelli.
Þetta lokauppgjör Dana og ís-
lendinga ætti að leysa í anda
norrænnar samvinnu, svo að það
geti orðið dæmi þess, hvernig
tvær þjóðir á Norðurlöndum
leysi milliríkjavandamál sín.
Meðal þeirra sem rita undir
þetta ávarp eru: — Hákon
Stangerup, prófessor; Einar
Thomsen, prófessor; Fr. Nielsen,
prófessor; Erik Dreyer, deildar-
stjóri, fyrrum sáttasemjari; Niels
Grunnet, ritstjóri; lýðháskóla-
stjórnir Anfred, Hans Lund og
Poul Engberg; Hans Pinstrup,
fyrrverandi formaður landbún-
aðarráðsins; biskuparnir H. Oll-
gaard og H. Hogsbro; Carl Her-
mansen, fyrrverandi ráðherra;
Olaf Petersen, skólastjóri í Kaup
mannahöfn; Dr. phil Jens Kruuse
og Mogens Múllertz, héraðsdóms-
lögmaður.
Yfirgangur
Góður rómur var gbrður að
máli Bröndum-Nielsen og næst-
ur tók til máls Viggo Starcke,
sem kvað málið ósköp einfalt
til lausnar. íslendingar ættu að
að fá afhent þau 100 handrit,
sem þeir ættu rétt á. Hann
hefði sjálfur talið, að þeir krefð
ust ekki annars — en það væri
misskilningur. íslendingar hefðu
krafizt þess, að fá gefna gjöf og
sendimenn þeirra hótað að fara
heim, ef þeir ekki fengju það
sem þeir óskuðu eftir. Ríkisstjórn
in danska hefði beygt sig í þeim
efnum. Starcke sagði það yfir-
gang af hálfu íslendinga, að krefj
ast liandrita sem aldrei hefðu
en þess má geta, að á dreifibréfi
stúdenta við Hafnarháskóla um
handritamálið og Jörgensen,
menntamálaráðherra, — sem
dreift var meðal almennings í
dag eru þessi orð lögð undir
menntamálaráðherra í munn.
Ræðu Starcke var feiknavel tek-
ið.
# Ekki fölsk rómantík
Egil Knuth greifi, sem næst-
ur talaði, sagði að greina yrði
milli menningararfs og bókanna
sjálfra. Menningararfinn ættu ís
lendingar, hvar svo sem bækurn
ar væru niðurkomnar. Hann
Framhald á bls. 23.
Fleiri hafa farið illa með hand
rit en Danir, sagði Bröndum-
Nielsen, — ásigkomulag íslenzku
handritanna var mjög slæmt, en
Árni Magnússon hirti allt sem
hann sá, þótt svo sum handrit-
in hefðu verið notuð sem skó-
sólar. Eðlilegt væri, að Islend-
ingar hefðu unnið við handrit-
in. Hins vegar hefði grein Jóns
Helgasonar í Pólitiken á sínum
tíma ekki verið ætluð sem full-
nægjandi greinargerð um hand-
ritarannsóknir, heldur til þess
að sýna hvað íslendingar hefðu
geri.
Bröndum-Nielsen sagði, að
málefni yrðu hér að ráða. Lín-
urnar væru óskýrar — Norð-
menn gætu t.d. með jafnmiklum
rétti krafizt handritanna og jafn
vel fleiri. Ef þessi leið væri far-
in, yrðu skornar niður megin-
reglur safna og bókasafna. Næst
kæmu Israelsmenn með kröfur
um sín handrit í Danmörku.
Um lagalegan rétt, sagði
Bröndum-Nielsen, að ekki væri
eyðandi orðum. Ennfremur sagði
hann það óverjandi frá vísinda-
legu sjónarmiði að afhenda hand
ritin. 1 Danmörku væri aðstaða
góð og fræðimenn hvaðanæva að
kæmu til Amastofnunar. Hafn-
arháskóli væri alþjóðlegt setur
fyrir forn norrænar rannsóknir.
Þá lýsti Bröndum-Nielsen rann
sóknarstarfinu. Hann sagði, að
ljósmyndir væru ekki eins góð-
ar og frumritin til rannsókna,
en þær yrði að nota vegna þess
hve handritin væru illa leikin.
Það væri alrangt, að sérhver
íslendingur gæti lesið handrit-
in — það gætu aðeins fáir fræði
menn. Hann sagði, að skilyrði
til rannsókna, eins og þau gerð
ust í Danmörku væri hvergi
unnt að skapa á Norðurlöndum.
Flytja þyrfti starfslið allt og
tæki. Árnastofnunarinnar, en
það væri ekki ætlunin með af-
hendingunni. Hann sagði að ekki
mætti líða að safnið yrði sund-
urlimað og vísindastofnunin
brotin niður af pólitískum á-
stæðum. Það yrði þá staðfesting
þess, sem útlendingar hefðu löng
um sagt um Dani, — að Dan-
mörk afmái sjálfa sig. _____^
Starcke sagði, að lagalegur
réttur Dana væri alveg skýr, og
væri því ekkert skylt við sið-
gæði að víkja til hliðar augljós-
um eignarétti annarra. Samt
hefðu Danir verið ásakaðir um
að halda handritunum ranglega
og Bjarni Benediktsson talað um
svartan blett, sem Danir ættu
að þvo af sér.
Hann sagði, að íslendingar
hefðu í vissum skilningi átt sið-
ferðislegan rétt til þessara bóka,
en hefðu jafnframt sjálfir veitt
Dönum siðferðislegan rétt, þar
sem handritin hefðu eyðilagzt
hefðu þau ekki verið komin til
IDanmerkur.
Starcke sagði, að Danir hefðu
ekki fyrst og fremst eyðilagt efna
hag íslendinga — íslendingar
hefðu þegar eyðilagt sjálfa sig
með innbyrðis ófriði, efnahags-
lega 6g menningarlega áður en
þeir komust í samband við Dan-
mörku.
Hann sagði, að langt væri orð-
ið síðan mál hefði verið með-
höndlað á svo óverjandi hátt.
Menntamálaráðherrann hefði
gert margt gott en á þessu máli
hefði hann ekkert vit.
— Ef ráðherrann hefði verið
hér viðstaddur, sagði Starcke,
hefði ég spurt hann, hvort það
væri rétt, að hann hefði fyrst séð
handritin í síðastliðnum mán. og
ennfremur hvort það væri rétt,
að hann hafi sagt, er hann sá
Árnasafn í fyrsta sinn: — Er það
ekki furðulegt, að Árni Magnús-
son skuli hafa skrifað allt þetta,