Morgunblaðið - 10.05.1961, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 10. maí 1961
MORGUNBLAÐIÐ
15
— Hornafjörður
Framh. af bls. 15.
þeirra járnvöruverzlun Kaup-
félags Austur-S'kaftfellinga,
kölluð gamla búðin, en hin er
íbúðarhús kaupfélagsstjórans,
sem hefur þó .verið allmikið
Ibreytt frá því sem það upphaf
lega var. Á þessum árum var
þá engin byggð í Höfn. Á Leið
arhöfða, sem er yzt í kauptún
inu, voru naust fyrir sexróna
báta, sem bændur í nágrenn-
inu notuðu til sjósókna en þar
voru verbúðir engar. Eskfirð
ingar munu hafa orðið fyrstir
til að hefja útgerð frá Horna-
firði. Byggðu þeir verbúðir á
Horni og hófu róðra skömmu
upp úr aldamótum. Fólksfjölg
un varð ekki mikil í Höfn
framan af þessari öld, en 1946
er kauptúnið komið með yfir
300 íbúa og er það þá gert að
sérstökum hreppi og skilið frá
Nesjahreppi. Hjalti gerðist
hreppstjóri árið 1944 og er
hreppum því skipt undir hans
stjórn.
— ★ —
En áður en við skiljum við
gamla tíma og Eymund bónda
í Dilksnesi, segir Hjalti mér
ofurlítið frá Þjóðhátíð, sem
haldin var árið 1897 undir Al-
mannaskarði til minningar um
1000 ára byggð í Hornafirði,
eða komu landnámsmanns
Hornfirðinga, Hrollaugs Rögn
valdssonar á Mæri. Eymundur
í Dilksnesi var ekki einasta
þjóðhagasmiður heldur skáld
allgott. Orti hann mikið þjóð
hátíðarkvæði, sem Hjalti kann
allt. Lofaði hann mér að heyra
nokkrar vísur úr því. Merki
legt er hve Eymundur hefur
séð langt inn í framtíðina og
talar þessi vísa sínu máli:
„Nú má tala land úr landi
langt um víðan heim.
Nú má fljúga á fránum gandi
fram um himingeim.
Verður jörðin minni og minni,
megn er sigruð þraut.
Felst þó mörg í framtíðinni
frama og heiðursbraut“.
Ekki er líklegt að Eymund-
ur hafi miklar spurnir haft af
símalögnum þremur árum
fyrir aldamót og áreiðanlega
engar af flugi „á fránum
gandi, fram um himingeim".
Er því skyggni hans inn í fram
tíðina ótrúleg.
Og hina nýstofnuðu verzlun
í Höfn í Hornafirði hyllir Ey-
mundur með þessari vísu:
„Höndlan rís á Hornafirði
hagsæld búin er
þeim sem létta þrauta byrði
þakkir færum vér;
þeim sem brjóta hlekki harða
hlynnir drottins náð
þeim skal reisa þjóðin varða
þeirra blessist ráð“.
1— ★ —
Talið berst nú að æskudög-
um Hjalta. Hann kveðst aldrei
hafa í skóla gengið, ekki einu
cinni í barnaskóla. Kverið
kvaðst hann þó hafa kunnað
vel og geta þulið allt spjald-
enna á milli. Síðar lærði hann
ofurlítið í dönsku hjá Þorgrími
lækni á Bórgum og einnig und
irstöðu í ensku. Hann kveðst
hafa haft gagn af enskunni á
hernámsárunum í sambandi
við starf sitt sem hreppstjóri.
Klögumálin gengu þá á víxl
og þurftu bæði enskir og ís-
lenzkir að kvarta við hrepp-
stjórann.
Á bernskuárum Hjalta var
hvalreki nokkuð árviss við
Hornafjörð. Stundum rak
þangað 2 og 3 hvali á ári
hverju og þóttu auðvitað góð
hlunnindi. Bendir þar til vís
Cn hér í upphafi þessarar grein
er. Síðasti hvalreki í Horna-
fjörð minnir Hjalta að hafi
verið árið 1920 en þá rak þar
búrhval. Síðasta reyðarhval-
inn, sem í Hornafjörð rak, bar
upp í sandinn árið 1902. Eitt
af snilldarbrögðum Eymundar
í Dilksnesi var að gera út af
við hvalina, þegar þeir strönd
uðu á sandeyrum í firðinum.
Hann smíðaði sér sveðju mikla
á löngu skapti, lét síðan róa
sér sem næst hvalnum og
stakk hann undir bægslið, í
hjartað. Þessi aðför að hvaln
um var oft hættuleg og ekki
öllum hent. En Eymundur
leysti þetta verk af hendi
með snilld, eins og annað sem
hann tók sér fyrir. Fyrr á ár-
um var lúran mikil hlunnindi
fyrir Hornfirðinga. Þeir
nefndu sandkola skráplúru en
rauðsprettu lúru. Á sumrum
var dregið fyrir smálúru og
voru þá bátar fylltir. Lúran
var steikt og var það kallað
að hleypa hana. Var það gert
yfir glóð í hlóðum en síðan var
hún nudduð og elt milli hand-
anna og að því loknu var
henni dýft í vatn og ýmist var
hún etin volg eða köld.
— ★ —
Sögur eru til um það, að
ekki voru fyrirmenn í héraði
á eitt sáttir um eignarrétt á
hvölunum, sem rak inn í
Hornafjörð. Hinar ýmsu jarð
ir, sem að firðinum lágu, áttu
rekann fyrir landi sínu. —
Kirkjujarðir nutu svo hlunn
inda og áttu sumar rekarétt-
indi. Munnmælasaga er um
viðureign sr. Magnúsar Ólafs-
sonar í Bjarnanesi og Jóns
sýslum. Helgasonar á Hoffelli,
en hann var ættaður frá Svert
ingsstöðum í Eyjafirði. Hval
hafði rekið í Hornafjörð og
hafði Magnús í Bjarnanesi
brugðið við hart, safnað liði
og hóf að skera hvalinn. Taldi
hann sig ráðamann yfir rekan
um. Jón sýslumaður kom þar
að ríðandi og bað menn hætta
skurðinum, því hann hefði um
ráðarétt yfir hvalnum. Skeytti
Magnús því engu. Gengur þá
Jón upp á hvalinn til Magnús
ar og segir, að ef hann ekki
hlýði, þá skuli hendur skipta.
Takast þeir á og glíma, prest
ur og sýslumaður og hrasar
Magnús við á hnéð. Reiðist
hann, því hann var bráðlynd-
ur snar í snúningum, rís upp
og þrífur óþyrmilega til Jóns
og fleygir honum niður en seg
ir um leið:
— Bara sko til! (það var
máltæki hans) Hvor á hval-
inn?
Hin venjulega regla var sú,
er hval rak í Hornafjörð, að
tekinn var til hvalskurðar
einn maður af hverjum bæ og
fékk hann fyrir skurðinn % af
því sem hann skar í svokallað
an skurðarhlut. Á mannmörg
um heimilum var svo keypt
talsvert til viðbótar og rann
greiðslan til landeiganda. Hval
urinn var ódýr og komu menn
oft úr öðrum sveitum til þess
að kaupa sér matbjörg. Reng
ið var saltað en spikið brætt
og notað í bræðing og til ljósa.
— ★ —
Ósjaldan kom fyrir að
fiskur hljóp í torfum inn í
Hornafjörð. En væri þá norð-
an rosi á, gruggaði f jörðinn og
mun sandur hafa setzt í
tálkn fisksins og kæft hann.
Hann flaut síðan upp dauður
og var þá tíndur upp í þús-
undatali, kræktur upp og ét-
inn hertur. Frásögn er um
það að bóndi einn í Diiksnesi
hafi með kellu sinni og son
um týnt 1000 fiska í fjörunni
framundan bænum á útfall
inu.
Garðávaxtarækt byrjaði
snemma í Hornafirði. Talið
er að Jón nokkur Jakobsson,
er bjó í Holtum, hafi byrjað að
rækta kartöflurnar. Var það
Framh. á bls. 16.
Nýtt tannkrem með munnskol-
unarefni í hverju rauðu striki
Signal er fremra öllu öðru tannkremi.
bví aðeins bað gerir tennur vðar skínandi hvítar
og gefur vður hressandi munnbragð.
Sérhvert gott tannkrem hreinsar
tennurnar, en hið nýja SIGNAL
gerir miklu meira!
Hvert og eitt hinna rauðu strika
SIGNALS inniheldur Hexa-
Chlorophene. Samtímis því,
sem hreinsunarefni SIGNALS
gætir og verndar tennur yðar,
blandast þetta kröftuga rotvarn-
arefni munnvatninu og um leið
og það hreinsar munninn.
Burstið því tennur yðar reglu-
lega með SIGNAL og njótið
þar með bezta fáanlega tann-
kremsins, sem inniheldur hvort-
tveggja í senn, ríkulegt magn
hreinsunar- og rotvarnarefna.
Látið alla fjölskyldu yðar nota
þetta nýja undra-tannkrem, með
munnskolunarefni í hverju rauðu
striki. Byrjið að nota SIGNAL
strax í dag.
Þetta er ástæðan fyrir l>ví, að SIGNAL
inniheldur munnskolunarefni í hverju
rauðu striki.
X—SIG 1/IC 9658