Morgunblaðið - 27.08.1961, Qupperneq 17

Sunnudagur 27. ágúst 1961
MORGVTSBLÁÐIÐ
17
Blaðað í dönskum
«
UPPSKERAN á dönskum bóka-
markaði í ár er auðug og marg-
breytileg. Einn af merkustu
bókmenntaviðburðönum er
sennilega útgáfa Gyldendals á
verkum Martins A. Hansens í
tíu bindum, sem hófst í vor.
Utgáfan, sem nefnist „Minde-
udgave 1—X0“, tekur til allra
skáldsagna Hansens og flestra
smásagna hans og ritgerða. Við-
burðurinn er merkilegur m. a.
vegna þess að kominn mun
vera mannsaldur síðan Gylden-
dal gaf út heildarútgáfu eða
úrval úr verkum dansks höf-
undar. Sýnir það með öðru hví-
líkrar hylli Martin A. Hansen
nýtur í Danmörku, enda var
hann þegar orðinn „klassískur"
fyrir dauða sinn.
Martin A. Hansen er íslend-
ingum að góðu kunnur fyrir
hina stórvelgerðu bók sína
„Rejse pá Island“ og fyrir skáld
söguna „Lögneren" sem lesin
var í Ríkisútvarpið í fyrra.
Martin A. Hansen fæddist 20.
ágúst 1909 og hóf ritferil sinn
sem kommúnisti með tveim
skáldsögum um þjóðfélagsmál,
„Nu opgiver han“ (1935) og
„Kolonien“ (1937). Vöktu þær
báðar talsverða athygli og sýndu
að hér var á ferðinni höfundur,
sem mikils mátti vænta af. Með
þessum bókum skrifaði hann
sig frá kommúnismanum.
Á stríðsárunum var hann
mjög athafnasamur í mótspyrnu
hreyfingunni, skrifaði mikið i
„Folk og Frihed“, sem hann rit-
stýrði um skeið, og safnaði meg-
inefninu í bókina „Der brænd-
er en Ild“ (1944), sem var gef-
in út með leynd.
Martin A. Hansen var kenn-
ari að menntun, en eftir stríð
sneri hann sér óskiptur að rit-
störfum. Liggur eftir hann mik-
ið og sundurleitt magn af bók-
um, þó hann félli frá langt fyr-
ir aldur fram, aðeins 46 ára
gamall. Árið 1947 voru honum
veitt listamannav 'rðlaun „Poli-
tiken“ og árið : 349 var hann
kjörinn „höfundur ársins" af
bóksölum Kaupmannahafnar.
Martin A. Hansen lét mjög til
sín taka í menningarmálum
Dana, var um skeið ritstjóri
bókmenntatímaritsins „Heretica“,
sem myndaði eins konar „skóla“
í dönskum bókmenntum, samdi
frumlegar og skemmtilegar bæk
ur um sögu Danmerkur, menn-
ingu hennar og jafnvel veður-
far! Kunnastar þeirra eru „Lev'
athan“ (1950) og „Orm og Tyi
Martin A. Hansen
(1952). I»á skrifaði hann einnig
ferðabækur frá Noregi og Is-
landi.
Af öðrum bókum hans eru
kunnastar skáldsögurnar „Jona-
tans Rejse“ (1941, endurskoðuð
útgáfa 1950), „Lykkelige Kristof
fer“ (1945) og „Lögneren“
(1950). Hann gaf einnig út þrjú
mjög athyglisverð smásagna-
söfn. Hið fyrsta þeirra, „Torne-
busken“ (1946), gerði hann
frægan um alla Danmörku, þó
það sé meðal torræðustu bóka
hans. Síðan komu „Agerhönen“
(1947) og „Konkyljen“ (1955).
Hansen er ásamt Karen Blixen
og H. C. Branner einn af meist-
urum smásögunnar á danska
tungu það sem af er þessari
öld.
Eftir tvær fyrstu skáldsögur
sínar sneri Martin A. Hansen
sér frá vandamálum þjóðfélags-
ins og beindi sjónum sínum æ
meir að vandamálum einstakl-
ingsins, trúarlegum og siðferði-
legum vandamálum hans. Han-
sen var mjög trúhneigður mað-
ur, þó hann færi sínar eigin
götur í þeim efnum, og skáld-
skapur hans ber vitni djúpu inn
sæi í hið flókna sálarlíf mann-
eskjunnar. Hefur honum stund-
um verið jafnað við André
Gide, enda er furðumargt líkt
með viðhorfum þeirra til lífsins.
★ ♦ ★
Aí*öðrum bókum sem komið
hafa út í Danmörku á þessu ári
má nefna ljóðabókina „Hymne
og harmsang“ eftir færeyska
skáldið William Heinesen, en
hann hefur ekki gefið út Ijóð
síðasta aldarfjórðung. Heinesen
er kunnur á íslandi fyrir nokkr
ar skáldsögjur sínar og smá-
sagnasafnið „í töfrabirtu". sem
kom út fyrir tveimur árum.
★ ♦ ★
Martin Larsen, sem var sendi
kennari hér um árabil, hefur
sent á markaðinn bók um ís-
lenzkar fornbókmenntir, sem
hann nefnir „Tre essays om de
islandske slægtssagaer“. Bókin,
sem er aðeins 53 bls., tekur til
meðferðar niðurstöður nýjustu
rannsókna á Islendingasögum.
í fyrstu ritgerðinni fjallar
hann um sögurnar sem bók-
menntir og bendir á, að þær
voru fyrst og fremst listaverk,
en ekki sagnfræðirit. Hann ræð-
ir einnig stíl þeirra og sýnir
fram á að ekki sé hægt að tala
um ákveðinn „sagnastíl“, því
hver saga hafi sín sérstöku ein-
kenni og margbreytnin sé furðu
leg.
1 næstu ritgerð fjallar Lar-
sen um sögulegan og félagsleg-
an bakgrunn Islendingasagna,
lýsir ástandinu á Sturlungaöld
og þeim hugsjónum sem gagn-
sýrðu þjóðlífið bæði fyrir og
efíir kristnitöku. I þriðju rit-
gerðinni tekur hann loks fyrir
eitt verk, Njáls sögu ,og reynir
að kryfja það til mergjar.
Martin Larsen hefur sent frá
sér aðra litla bók um íslenzk
efni, „Islandsk vadmel og norsk
purpur“ (94 bls.), sem er safn
frásagna frá Sturlungaöld um
samband frændþjóðanna, Islend-
inga og Norðmanna. Þessar frá-
sagnir eða smásögur eru teknar
úr stærri verkum og eru fjöl-
breytilegar að efni, tóni og stíl.
Þykir Larsen hafa þýtt þær af
mikilli snilld. Bókin er mynd-
skreytt af listamanninum Ib
Spang Olsen.
★ ♦ ★
Hakon Stangerup, sem kunn-
ur er af greinum sínum um
danskar bókmenntir og önnur
efni í Morgunblaðinu, hefur
skrifað bók um Austurríki nú-
tímans, sem hann nefnir „Det
genfödte Östrig“.
★ ♦ ★
Knud Barnholdt
Af yngri dönskum höfundum
sem nú koma í fyrsta sinn
fram á sjónarsviðið með skáld-
sögur er fyrst að nefna Knud
Barnholdt, sem er íslenzkur í
móðurætt og hefur dvalizt hér
á landi. Hann vakti á sér at-
hygli með smásagnasafninu
„Kontrakten og andre noveller“
sem kom út hjá Bókaforlagi
Odds Björnssonar á Akureyri
árið 1957. Nokkrar sagnanna
fjölluðu um íslenzk efni, enda
stundaði Barnholdt hér sjó-
mennsku um skeið. Annars hef-
ur hann komið viða við á 35
ára æviferli. Hann ólst upp í
Helsingör og lærði skipasmíð-
ar. Upp úr stríðinu fór hann
í leikskóla og hugðist verða leik
ari, en hætti við það eftir
skamma hríð og flæktist um
Evrópu í nokkur ár. Lagði hann
á margt gjörva hönd, var m. a.
kyndari, skógarhöggsmaður, sjó-
maður, bílstjóri og verkamaður.
Um tíma settist hann að í Nor-
egi og kom einnig til íslands,
eins og áður segir.
Hina nýju skáldsögu nefnir
Barnholdt „Kridt stövlerne og
sta fast“. Ræðst hann þar harka
lega á tíðarandann, hálfvelgj-
una, hina einsýnu eftirsókn eftir
efnalegum gæðum og hina full-
komnu vöntun á siðrænni af-
stöðu til lífsins. Söguhetjan er
atvinnulaus ungur maður með
sterka sjálfstæðiskennd, sú
manngerð, sem Nis Petersen
kallaði „en herrelös mand“.
Hann neitar að þiggja ölmusur
eða láta bugast af hinum erfiðu
aðstæðum. Einn góðan veður-
dag fær hann þá flugu að ger-
ast Sölumaður með stóru S-i
og sækir um slíka stöðu. Ber
hann sig svo borginmannlega
að hinn hunzki forstjóri lætur
gabbast og ræður hann. Það er
hið tillitslausa sölumannshugar-
far og aðrar hliðar á sálfræði
nútimasölutækni, sem Barn-
holdt húðstrýkir og ræðst á með
slíku offorsi, að það hlýtur að
hrista drungann úr lesandanum.
★ ♦ ★
Ole Juul er annar reiður ung-
ur maður sem beinir skeytum
sínum að velferðarríkinu í skáld
Carl Bang
sögu sinni „Flugt mod havet“.
Sagan gerist í kvikmyndaheim-
inum og fjallar um „nýtízku
Aladdín“ sem týnir töfralamp-
anum einn góðan veðurdag af
því hann snýst gegn venju-
bundinni hegðun umhverfisins.
Ásamt vini sínum, ungum kvik-
myndastjóra, hyggst hann bæta
heiminn og gera kvikmynd sem
orki eins og sprengja á hin
hefðbundnu lífsform. En
sprengingin verður fyrr en ætl-
að var, og hinn fyrirhugaði
harmleikur fær allt annan endi
en þeir félagar höfðu gert ráð
fyrir.
★ ♦ ★
Carl Bang hefur skrifað skáld
söguna „Fristen“ sem á sér
stað í dönsku kauptúni. Sögu-
hetjan er kennari, maður sem
er sjálfum sér sundurþykkur og
verður þeirri stund fegnastur
þegar hann er rekinn burt úr
kauptúninu af því að hann hef-
ur reynt að leika hlutverk sem
hann veldur ekki. Nafn sögunn-
ar felur í sér ,að lífið sé 1
sjálfu sér hættuástand, frestur
sem hægt er að nota eða láta
ónotaðan. Við fáum tækifæri til
að lifa, en vei þeim sem ekki
kemur auga á tækifærið. Allt í
einu er það um seinan.
★ ♦ ★
Christa Karlsson er sjálf-
menntuð, hálfþrítug skáldkona
sem gaf út ljóðabókina „I denne
nat“ fyrir þremur árum. I ár
sendir hún frá sér fyrstu skáld-
Christa Karlsson
söguna undir nafninu „Det ufoi>
udsete“. Sagan þykir merkileg
fyrir djúpskyggnar sálarlífslýs-
ingar og óvenjugóða byggingu.
Bókin fjallar um konu milli
tveggja manna. Hún er söng-
kona og ljósmyndafyrirsæta og
hefur náð sér í ríkan mann.
Hann er mömmudrengur og hún
reynir að komast burt frá hon-
um, þegar hún hittir bæklaðan
listamann sem hún verður ást-
fangin af og elskar hömlulaust.
Átökin í sögunni ná hápunkti
þegar barnið hennar deyr, að
því er virðist af slysförum, en
það kemur á daginn að hún
hefur sjálf ráðið því bana.
★ ♦ ★
Johannes Allen hefur skrifað
nýja skáldsögu eftir fimm ára
hlé. Hún lýsir lifinu í Kaup-
mannahöfn samtímans og ber
hið kaldhæðna heiti „I disse
skönne tider“. Söguhetjan er
ungur framsækinn hugsjóna-
maður, rithöfundur sem reynir
fyrir sér á ýmsum sviðum
mannlífsins í því skyni að
verða hlutgengur í velferðarrík-
inu. Hann leitast við að láta að
sér kveða og hjálþa meðbræðr-
unum, en það hefur jafnan öf-
uga verkan. Að lokum lendir
hann í fangelsi, þegar hann
gerir tilraun tíl að hjálpa ungri
stúlku, Anitu, vinkonu Lulu,
stúlkunnar sem hann er ástfang
inn af — en þær eru báðar
reköld í leit að tilgangi lífsins.
Sagan er árás á hraða og rót>
leysi nútímans, sem býður upp
á allsnægtir en uppsker eirðar-
laust vanþakklæti. Sviðið er
mjög vítt og við kynnumst svip-
lega ýmsum manntegundum sam
tíðarinnar: hinum athafnasama
kaupsýslumanni með markaðs-
skýrslur sínar, rafeindavélar og
annan djöfulskap; hinni van-
ræktu móður; unga flugmannin-
um sem fer yfir hálfan heim-
inn með farþegaflugvél sinni, en
finnur hvorki haus né sporð á
sjálfum sér; skækjunni sem
hlustar daginn út og daginn inn
á vaðal viðskiptavinanna af því
þeir nota hana sem nokkurs
konar sálrænt læknislyf. Þessar
sundurleitu manngerðir eiga í
sameiningu að gefa aldarfars-
mynd af Kaupmannahöfn nú-
tímans. s-a-m.
HEFI OPNAÐ
fannlæknKngastofu
að Tjarnargötu 16
Viðtalstimi kl. 10—12 og 1,30—6
Simi 10086
Hörður Sævaldsson tannlækmr
— Bezt að auglýsa i Morgunblaðinu —