Morgunblaðið - 04.10.1961, Qupperneq 10

10
MORCVNULAÐIÐ
Miðvikudagur 4. okt. 1961
VISINDIOOG TÆKNI
Nýjung í fram-
ieiðslu rafmagns
Talið að MHD aðíerðin muni ryðja sér
til rúms — Uranium takmarkað sem
aflgjaíi
RAFMAGN er hægt aS fram-
Ieiða ái margan hátt, og stöðugt
finnast fleiri og fleiri leiðir.
Ein aðferðin er nefnd MHD,
sem er skammstöfun fyrir
„magnetohydrodynamics.“ Og
með þeirri aðferð þarf enga
hreyfanlega vélahluta. Raf-
straumurinn fæst beint úr
ódýru brennandi eldsneyti.
Menn reikna með, að þessi
aðferð ryðji sér til rúms í
framtíðinni, og lækki kostnað-
inn við framleiðslu rafmagns
töluvert.
MHD rafallinn vinnur á
sama hátt og hinn venjulegi
rafall, sem þjónað hefur mann
inum í um 100 ár og átt einn
stærsta þáttinn í framförun-
um, sem átt hafa sér stað á
þeim tíma. Léiðari er settur
á hreyfingu í segulsviði, sem
þrýstir rafeindunum úr leiðar-
anum út í straumleiðslurnar.
Mismunurinn er leiðarinn í
MHD. Hann samanstendur
ekki af rafleiðslum, eins og
snúðurinn í gamla raflinum,
heldur er hann straumur af
heitu lofti.
Fareindaloft
Loftið kemur beint frá hinu
hrennandi eldsneyti og verður
leiðandi, þegar það hefur hitn
að nægilega mikið eða upp í
2800 gráður á Celsíus. Þar sem
hiti er í raun og veru ekkert
annað en aukin hreyfing á
loftsameindunum, þá losna raf
eindirnar frá við þetta hita-
stig og geta hreyfzt frjálsar
um líkt og í málmum.
Loft, sem þannig. er ástatt
um, kallast fareindaloft, og
þegar það streymir á milli pól
anna á MHD-raflinum, þá
þrýstir rafsviðið hinum lausu
rafeindum til einnar hliðar,
þar sem þær eru leiddar út í
ytri straumleiðslur. Þar sem
MHD rafmagn er rakstraum-
ur, þá þarf að breyta honum
fyrst í riðstraum, áður en
hægt er að hagnýta hann til
venjulegra nota.
Aðal vandamálið hefur ver-
ið 2800-gráðu hitastigið. Til
þess að fá eldsneytið til þess
að brenna örar og þar með
auka hitastigið, hefur hreinu
súrefni verið blandað við loft-
ið yfir eldsneytinu. það hefur
gefið góða raun við tilraunir,
en þá kemur annað vandamál
til sögunnar. 2800 gróður er
hátt hitastig, sem venjulegir
málmar eiga erfitt með að
standast. Svo til þess að fá
fram hagnýta vélasamstæðu,
sem framleiðir rafmagn eftir
hinni nýju aðferð, verður hún
að geta þolað stöðugan ofsa-
hita. Það nýjasta á þessu
sviði er vélasamstæða sem get
ur framleitt 500 kilowött —
en aðeins í eina mínútu í einu.
Þegar MHD-aflstöðvar verða
að veruleika, þá munu þær
koma í staðin fyrir gömlu gufu
túrbínu-aflstöðvarnar og þá
minnka rafmagnskostnaðinn
um 25 til 40 af hundraði. En /
fyrst þarf að leysa hitastigs-
vandamálið.
„Segulflaska“
Já, hitastigsvandamál. Ósjálf
rátt reikar hugurinn til
þeirra, sem fást við rann-
sóknir á vetnisorku til hag-
nýtra nota. Þeir hafa við ná-
kvæmlega sama vandamál að
stríða. Það finnst ekkert fast
efni, sem getur staðið á móti
þeim ofsahita, sem vetnis-
sprengingar eiga sér stað við.
Það er því ekki um annað
að ræða en að framkvæma til-
raunirnar án alls fasts efnis.
En hvernig er þá hægt að
halda loftmassanum á sama
stað, þ. e. loftmassanum sem
sprengingarnar eiga sér stað
í? Það vandamál hefur verið
leyst á snilldarlegan hátt. Eft-
ir að loftmassinn hefur verið
rændur ákveðnum hluta af
rafeindum og þannig orðinn
pósitíft hlaðinn, er hann hafð-
ur í svokallaðri „segulflösku“.
Segulflaskan er í raun og veru
ekkert annað en ákveðinn
fjöldi rafsegla, sem halda loft-
massanum á ákveðnum stað
með segulkröftum. Á þann
hátt kemur loftmassinn aldrei
í snertingu við fast efni.
Frægasta tilraunatæki á
þessu sviði er án efa í eigu
Breta. Það hefur hlotið nafnið
Zeta og í því hafa Breta fram-
leitt yfir milljón gráðu hita-
stig. Helzta viðfangsefnið við
vetnisorkurannsóknirnar er
framleiðsla á nægilega háu
hitastigi. með öðrum orðum
svipuðu hitastigi, sem ríkir í
iðrum sólar. Öll sú orka, sem
sólin geislar frá sér, kemur
frá vetnissprengingum í iðr-
um hennar, en þar er hitastig-
ið um 20 milljón gráður á
Celsíus.
Úranium hefur takmörk
Enn sem komið er, er erfitt
að spá nokkru um,hvort mönn
um takist að beizla vetnisork-
una til friðsamlegra nota eða
ekki. Ef þeim tekst það, þá
verður það mesti vísindasigur,
sem maðurinn hefur nokkurn
tíma unnið, því ódýrari orku
er ekki hægt að fá og hráefnið
er óþrjótandi. Hvað snertir
kjarnorkuframleiðslu hingað
til þá hefur hún reynst frekar
dýr í rekstri, auk þess sem hrá
efnið, hið þunga frumefni
Úraníum, er dýrt í fram-
leiðslu.
Jafnvel þótt orka úr Úraní-
um yrði samkeppnisfær, þá
hefur hún samt sín takmörk.
Hinar aðgengilegu birgðir af
úraníum í jarðskorpunni eru
takmarkaðar og myndu aðeins
endast í nokkur þúsund ár.
Kola og olíubirgðirnar, eins
og flestir vita, munu ekki end-
ast nema í nokkur hundruð ár
í viðbót, svo einhver nýr orku
gjafi er nauðsynlegur í fram-
tíðinni. Beizlun á vetnisork-
unni myndi leysa öll vanda-
mál, en hagnýting sólarork-
unnar kemur einnig mjög til
greina. Hvernig sem orkan
verður unnin í framtíðinni, þá
er eitt ljóst. Maðurinn verður
stöðugt háðari orkunni eftir
því sem árin líða, og ár eftir
ár eykst orkueyðslan á mann í
heiminum.
— Björgvin Hólm.
ÖFLUGASTA FLUGSKEYTIÐ — XLR-99 aflvél geim-
skipsins X-15, sem brennir ammoníakeldsneyti, blönduðu
fljótandi súrefni, framleiðir 57 þúsund punda þrýsting,
sem samsvarar einni milljón hestafla. Ef eldflaugavélin
togaðist á við sjö stór herskip, mundi hún auðveldlega
fara með sigur af hólmi.

Stálbáfur til sölu
M.b. Stígandi VE 77 — 73 tonn, er til sölu. — Upp-
lýsingar gefur Helgi Bergvinsson, sími 588, Vest-
mannaeyjum.
1
Skdgareyöing og
skðgrækt á islandi
SUMARIÐ 1960 kom þýzkur skóg
ræktarfræðingur, prófessor H.
Hesmer hingað til lands á vegum
þýzka sambandslýðveldisins til
þess að kynna sér skógræktarmál
íslendinga.
Prófessor Hesmer nýtur mikils
álits í J>ýzkalandi og víðar sem
sérfræðingur um ræktun grenis.
Hann er ritstjóri tímaritsins
„Forstarchiv" og í 6. hefti þess
þetta ár birtist mjög ítarleg grein
eftir hann, er nefnist „skógaeyð-
ing og skógrækt á íslandi“.
Greinin skiptist í þrjá megin-
kafla. Hinn fyrsti er almennt yfir
lit um landnám, fólksfjölda, jarð
fræði og jarðveg, loftslag, gróður
sögu og gróðurfar. Annar kaflinn
fjallar um skógana á landnáms-
öld, stofnun Og starf Skógræktar
ríkisins og Skógræktarfélags ís-
lands, ræktun ýmissa trjátegunda,
kvæmaval og erfiðleika í sam-
bandi við skógrækt hér á landi
miðað við suðlægari lönd. Þriðji
kaflinn er svo stutt yfirlit.
‘Verður í stuttu máli skýrt frá
nokkrum atriðum úr ritgerð
Hesmers.
Höfundur rekur sögu skóganna
eftir ýmsum heimildarritum og
greinir ástæðurnar fyrir því,
hvers vegna skógar eyddust og á
hvern hátt sauðfé kemur í veg
fyrir eðlilega sjálfgræðslu skóg-
anna og flýtir fyrir gróðureyð-
ingu og uppblæstri.
Áætlað er, að við landnám
hafi skóglendi þakið að minnsta
kosti 17% af öllu landinu, en nú
aðeins um 1%, Og hið gróna land,
sem talið er að hafi verið alls
um 34.000 ferkm að flatarmáli
eða 33% af yfirborði landsins,
hefir minnkað um helming vegna
uppblásturs og landeyðingar
(erozion).
Um val tegunda og kvæma seg-
ir á þessa leið: Enda þótt reyndar
hafi verið margar trjátegundir úr |
háfjöllum og frá norðlægum slóð (
um í Evrópu, Asíu og Ameríku,
þá er hugsanlegt að reyna enn
fleiri trjátegundir frá slóðum með
svipað veðurfar um vaxtartím-
ann og jafnvel líka frá stöðum
með ólíku veðurfari. Engum
mundi detta til hugar að óreyndu,
að gullregn, sem á rætur að rekja
til Suður-Evrópu, mund þroskast
og blómstra á íslandi þar sem það
nær 7 m hæð. Þó ber þess að geta,
að sakir legu og veðráttu íslands
verður að gæta erfti þá meiri
varúðar við val á kvæmum held-
ur en í Mið-Evrópu. Þau kvæmi
sem tekin eru á of suðlægum
slóðum eða úr of lítilli hæð gefa
ekki rétta hugmynd um ræktunar
möguleika einhverrar tegundar.
(Hér má skjóta inn í til skýringar,
að þannig er þessu varið um
fjallafuruna við Rauðavatn, sem
mörgum hefir orðið hneykslunar-
hella).
í niðurlagi greinar sinnar segir
prófessor Hesmer: Ástæðurnar
til þess að rækta skóg — þrátt
fyrir alla örðugleika — eru eink-
um þrennar: að framleiða við,
að vernda landið gegn uppblæstri
og til þess að gera landið hlýlegra
og byggilegra.
Viður er um 1/10. hluti af
heildarinnflutningi þjóðarinnar
og viðarþörfin vex jafnframt og
fólkinu fjölgar. Þegar er sýnt, að
ræktun lerkis skilar góðum arði.
Sá einn, sem með eigin augum
hefir séð hinar ömurlegu auðnir
í landi, sem að % hlutum er gróð-
urlausar og grýttar auðnir, getur
skilið hvers fólkið metur skóginn.
Enda takast menn á hendur löng
ferðalög til þess eins að komast
i skóg og dveljast i skógi.
Þar sem tekist hefir að gera
skógrækt að almennu áhugamáli
þjóðarinnar leikur enginn vafi á
því, að haldið verði áfram að
endurgræða hina fornu skóga.
Greininni fylgir skrá yfir 30
heimildarrit.
Frelsi frá ótta og neyð
f TILEFNI af alþjóðlega ung-
templaradeginum 3. október vilja
íslenzkir ungtemplarar koma eft-
irfarandi orðsendingu á fram-
færi:
Þær þjóðir, sem hafa undirrit-
að stofnskrá Sameinuðu þjóðanna
eru sameinaðar í hugsjón um
ferns könar frelsi til handa mann
kyni öllu: Skoðanafrelsi, trú-
frelsi, fjárhagslegt frelsi og fé-
lagslegt öryggi ásamt frelsi frá
ótta.
Ungtemplaradagurinn 1961 er
vígður þessum frumiþáttum frels-
is, sem einnig er lögð áherzla á
af Sameinuðu þjóðunum með
mannréttindayfirlýsingu þeirra.
Þrátt fyrir þessa yfirlýsingu og
stofnskrá SÞ er mannkynið þjáð
af ótta við það sem verða muni,
ef kjarnorkustyrjöld brýzt út. Þá
verða höfin og andrúmsloftið
mettað eitri og mannlegar erfða-
eigindir úrkynjast langt fram í
tímann.
Þrátt fyrir hátíðlegar yfirlýs-
ingar SÞ um mannréttindi hefur
meiri hlutinn af íbúum jarðar
aldrei kynnzt neinu lýðræði. Þeir
kunna ekki að lesa, takmarkalaus
hjátrú ríkir meðal þeirra, þeir
eru andlegir þrælar alls konar
myrkravalda. Mannsaldur meiri
hlutans er helmingi styttri en hér
á Norðurlöndum, og þeir heyja
grimmilega baráttu fyrir daglegu
brauði oft án árangurs. Hálft
annað þúsund milljónir manna
eru nú haldnar stöðugum ótta
við skelfingar hungurs og neyð-
ar, —
Okkar öld mætti kallast flótta-
fólks öldin. Frá 1915 og allt til
þessa dags hafa 45—50 milljónir
manna orðið að yfirgefa heimili
sín og ættjörð sína vegna trúar,
þjóðernis, kynþáttar eða stjórn-
málaskoðana. Enginn getur í-
myndað sér hvílíkar skelfingar
búa að baki þessa éstands.
Enn fleiri vandamál skapa ótta
og neyð. í flestum löndum, —■
einnig þar sem almenn mannrétt-
indi eru viðurkennd og virt, —
eru milljónir manna haldnar
skelfingu yfir eyðileggingum á-
fengisbölsins. Og í mörgum lönd-
um er áfengisbölið orðið stærsta
vandamálið bæði félagslega og
heilsufarslega.
Frá sjónarmiði Góðtemplara-
reglunnar og samkvæmt hugsjón-
inni um almennt bræðralag
manna og þjóða, krefjast Ung-
templarar um allan heim, að allir
menn bæði konur og karlar hafi
réttindi til persónulegs þroska,
frelsis og hamingju.
Á degi Ungtemplara sendum
við því kveðju til æskulýðs í öll-
um löndum heims, en einkum í
hinum háþróuðu menningarlönd-
um, með loforði urn sameinaða
krafta til eflingar bræðralagi, ör-
yggi, vináttu og samstarfi, sem
hafið sé yfir öll landamæri og
takmarkanir.
Ungtemplaradagurinn samein-
ar æskufólk í þeirri ákvörðun að
gjöra sitt til að skapa og móta
heim með frelsi frá ótta og neyð.