Morgunblaðið - 06.10.1961, Blaðsíða 8

8
M O rt c rnv n r, 4 Ð l Ð
Föstudagur 6. okt. 1961
Guðmundur Jorundsson útgerðarmaður:
Stefnt verði að því að flytja aðeins
fuilunnar sjávarafurðir úr landi
SL. ÞRIÐJUDAGSKVÖLD Hutti Árið 1946 voru lög sett á Al-|
Guðmundur Jörundsson útgerð-
armaður erindi í Ríkisútvarpið
um sjávarútvegsmál, sem vakið
hefur talsverða athygli, svo að
Morgunblaðið taldi rétt að gefa
Iesendum sínum kost á. að kynn
ast efni þess og birtir því hér á
eftir útdrátt úr erindinu. I upp-
hafi erindis síns ræddi Guðmund
ur nokkuð endurnýjun togara-
flota eftir striðslok og smíði
hinna 8—900 lesta togara á und-
anförnum árum, sem margir
hafa gagnrýnt, og ástæðurnar til
þess, að þær vonir, er við þá
voru tengdar, brugðust. Síðan
sagði Guðmundur Jörundsson:
Árið 1958 var afli íslenzkra
togara 199.000 lestir. Árið 1959
laekkar pann niður í 156.000 og
1960 var hann kominn niður í
112.800 lestir. Eða með öðrum
orðum aflinn minnkaði um 45
af hundraði á þeim tveim ár-
um.
Saga þessa árs er ekki enn öll
f þessum efnum, en allt bendir
til, að það ætli ekki að verða
fengsælla en hið fyrr>a.
Nú munu menn spyrja, er þá<
aflaleysið eina ástæðan fyrir
hinum miklu erfiðleikum í
rekstri togaranna í dag. Nei, því j
miður þær eru einnig aðrar og j
miklu fleiri, ef á allt er litið með I
sanngimi. Til dæmis má geta
þess, að þa ðhráefnisverð, sem
togararnir fengu fyrir afla sinn
hér á heimamarkaði, var að
jafnaði allmiklu lægra en hjá
öðrum fiskiskipum hér í landi.
Nýlega hefir verið gerð á
þessu ýtarleg athugun, og kom
þá í ljós, að verðmunur þessi
nemur nær 6 milljónum króna
á hvern togara á tímabilinu frá
1952 til ársloka 1960.
Annað var það, sem olll aukn-
um útgjöldum í rekstri þessara
skipa, en það var mannafjölgun-
in á þeim, sem lögbundin var 9.
apríl 1956. Hafði þetta lagaboð
f för- með sér mannafjölgun, er
nam 7 mönnum á hvert skip.
Það er að segja, að frá því að
hafa 24 menn varð eftir setn-
ingu laganna að hafa 31 mann.
Frá því að lög þessi öðluðust
gildi og fram til þessa tíma má
gera ráð fyrir að bein útgjöld
útgerðarinnar af þessum sökum
nemi sem næst 3 milljónum
króna.
En hvað er svo um þessa lög-
gjöf að segja, er hún nauðsyn-
leg og eðlileg eins og nú standa
sakir? Ef um það er að ræða,
að skipin stundi veiðar í salt, þá
mundi ég svara spurningunni
játandi, en sé hinsvegar fsikað
í ís fyrir erlendan eða innlend-
a« markað, þá munu flestir þeir,
er til þekkja, telja, að svo sé
ekki, og það beri að breyta um-j
ræddri löggjöf, þannig, að ekkii
verði fleiri en 24 menn á hverj-
um togara. Enda yrði þá sam-
hliða bætt nokkuð kjör þeirra
manna, er fengju lengdan vinnu-j
tíma. Þessa lagabreytingu hlýt-j
ur að þurfa að gera fyrr en
seinna, ef togarar okkar eiga að
standast samkeppnina við önn-
ur fiskiskip.
Enda mætti þa ðteljast óeðli-j
legt. ef við einir, Islendingar
fremur en aðrar fiskiþjóðir, gæt-
um rekið skip okkar á eðlilegan
hátt með slíkum mannfjölda,
sem hér er nú lögboðinn.
Þá vil ég nefna hér þriðja at-
riðið, sem er all veigamikið, en
það er lán til endurnýjunar tog-
araflotanum.
þingi um Stofnlánadeild sjávár-
útvegsins. Var það sannarlega
myndarlegt spor í rétta átt, til
þess að gefa landsmönnum kost
á að fylgjast með eðlilegri þró-
un í smíði fiskiskipa. Vaxta-I
kjörin voru hagstæð, eða um
214% af hundraði, og lánin veitt
til allt að 20 ára. En það var|
galli á gjöf Njarðar, því umrædd
stofnun átti aðeins að gegna
hlutverki sínu á meðan eitt
hundrað miljónir króna voru
veittar að láni, en deyja síðan
um leið og afborganir og vextir
væru inn komnir.
Því miður hefir löggjafarvald
inu yfirsézt illa í þessum efnum,
því allt frá þessum tíma hefir
engin peningalánastofnun italið
sér skylt að veita lán til smíði
nýrra togara. Af þessari ástæðu
neyddust þeir aðilar, er halda
vildu við íslenzkri togaraútgerð,
til þess að fara á fund erlendra
banka og biðja þá ásjár. í nokkr
um tilvikum hefir þetta tekizt,
en því miður ekki með eins góð
um kjörum og æskilegf hefði
verið. Skuldir við hina erlendu
banka hafa að sjálfsögðu orðið
obærilegar fyrir lántakendur við
þær breytingar, sem hafa átt sér
stað nú undangengin ár í ís-
lenzku fjármálalífi.
Ennfremur bættist það við, að
gengiv v.-þýzka marksins var
hækkað á þessu ári. en einmitt
þar í landi voru flest lánin tek-
in. En áhrif þess orka að sjálf-
sögðu í sömu átt og gengisfelling
íslénzkrar krónu á erlendar
skuldir okkar.
Það gefur þvl auga leið, að
hefðum við borið gæfu til að
efla og viðhalda Stofnlánadeild,
sjávarútvegsins. svo að hún hefði
reynzt fær um að gegna upp-,
runalegu hlutverki sinu, þá hefði |
togaraútgerðin í dag ekki þurft j
að stc -ida frammi fyrir því að
skulda erlendum bönkum mil-
jónatugi fram yfir það, sem eðli-
legt mætti teljast.
Þá má einnig nefna hér þau
vandkvæði, sem sköpuðust fyr-
ir togarana með hinni löngu og
sigursælu landhelgisbaráttu okk
ar íslendinga. En sem kunnugt
er voru togararnir beittir löndun
arbanni á brezkum markaði
vegna hennar. og hafa æ síðan
verið all miklar hömlur lagðar
á landanir þeirra skipa, bæði þarj
og á vestur-þýzkum markaði.
Allt þetta er bein afleiðing af
landhelgisbaráttunni, og þarf
engan að undra, því slíkur sig-
ur næst ekki, án þess að ein-
hverju sé fórnað.
í þessu tilfelli var það togara-
útgerðin, sem stærstar byrðam-
ar varð að bera, þótt ég sé þess
hinsvegar fullviss, að allir þeir
aðilar, sem að henni standa,
telji þann sigur, sem fengizt hef
ir svo mikils virði fyrir land og
þjóð að þeir gleymi hinum von-
andi timabundnu vandræðum,
sem nú steðja að þeim ,af þess-
um ástæðum.
Eg hef nefnt hér aðeins fátt af
mörgu, sem orðið hefur þess
valdandi, að útgerð togaraflota
okkar fslendinga á nú við bág
kjör að búa. Sé hún borin sam-
an við hliðstæða útgerð brezkra
útgerðarmanna, kemur í ljós
verulegur 'aðstæðumunur, bæði
hvað varðar útgjöld og tekjur.
Síðastliðinn vetur, þegar ég
var staddur í Bretlandi, gerði ég ;
mér það til gamans að fá upp
hiá opinberum aðilum meðalverð j
á öllum fiskitegundum þar í'
landi árið 1960. Kom þá í ljós. að
meðalver’® á fiski komnum á
markað í hinum ýmsu fiskibæj-l
um reyndist var 7,00 kr. ísl. mið-
að við þáverandi gengi. Því til
samanburðar virðist mér, að með
alverð til íslenzku togaranna hér(
heima, reiknað á sama hátt, hafi
á því sama ári verið kr. 2,29 eðal
sem næst 14 hluti hins brezka
verðs. / í
Þegar um það er að ræða að
íslenzkir togarar selji afla sinn
á erlendan markað, þá er verð
Guðmundur Jörundsson
ið á fiskinum venjulega allmiklu
hærra en áður greinir, en þó er I
ætíð nokkur munur á þvi verði, I
er þeir fá og heimaskip þess!
lands, sem aflínn er seldur í. En
það stafar af háum fisktollum,
sem nú eru í gildi í þeim lönd-
um, er við höfum viðskipti við
með fisksölur. Nemur þessi toll-
ur til dæmis I Bretlandi 10 af
hundraði en í Vestur-Þýzkalandi
frá 414 upp í 1414 af hundraði,
mismunandi eftir árstíma. En
löndunarkostnaður allur fyrir
ísienzkan fisk í þessum markaðs
löndum, þar með taldir tollar,
nemur að venju frá 19—26 af
hundraði, hinna seldu afurða.
Við þennan saipanburð sést
glöggt, hve afar lágt afurðaverð
islenzkir togarar hafa átt við að
búa, og því tæplega hægt að
gera sér vonir um, að það nægi
til að mæta sívaxandi reksturs-
kostnaði og minnkandi afla.
Nú mun vakna sú spurning
hjá mönnum, hvort hér verði þá
nokkur rönd við reist? Því er
eflaust vandsvarað eins og nú
standa sakir.
En ef hafða reru í huga um-
sagnir fiskifræðinga bæði inn-
lendra og erlendra í þessum efn-
um, þá má gera ráð fyrir. að
aflaleysi, eins og nú á sér stað á
öllum þeim miðum, er við stund-
um, sé tímabundið, og við getum
vænzt einhverrar breytingar til
hins betra, þegar fram líða stund
ir.
Það er til dæmis talið, að karf
inn hafi allörugga viðkomu og
sé þar að auki á vissum tímum
uppsjávarfiskur. En það skapar
honum mikla vernd gegn of-
veiði. Um þorskinn vita menn
all miklu meira, ekki sízt vegna
þess, að hann hefir ætið verið
meiri nytjafiskur hér í Evrópu ]
og rannsóknum á honum verið,
meiri kaumur gefinn. Og það
þekkja til dæmis bæði fiskifræð- j
ingar og fskimenn, að hrygnng
hans heppnast misjafnvela vel.:
Af því leiðir að árgangarnir
verða misjafnlega sterkir og þá
í beinu framhaldi af því og,
ýmsu öðru, misjafnlega kraft-
mikil veiðitímabil.
Er því vonandi, að svartsýni
ófaglærðra manna í dag, um
veiðihorfur í framtíðinni, láti í
minni pokann fyrir staðgóðri
þekkingu langreyndra fiskifræð
inga.
Það hefir nú komið í ljós, að
útgerð togaraflotans getur ekki
lengur byggt afkomu sína á
miklu aflamagni, eins og áður
fyrr. Þá er vart önnur leið hugs-
anleg, til þess að ná því, sem á
vantar, en hækkað hráefnisverð.
En hvernig væri slíkt fram-
kvæmanlegt?
Ef við hugum að, hvað ná-
grannaþjóðir okkar gera í þess-
um efnum, til að ná auknum
tekjum á fiskiflota sinn þrátt
fyrir minni afla, kemur ýmis-
legt í ljós. Bretar eru nú til dæm
is sem óðast að setja tæki í skip
sín til heilfrystingar á fiski um
borð, í skiþunum. Eru nú flest
öll nýbyggð skip og þau sem
eru i smíðum með þann frysti-
búnað, til þess að geta heilfryst
aflann að einhverju eða jafn-
vel að öllu leyti. Þarna eru mjög
athyglisverðar tilraunir á ferð-
inni, sem er að vísu enn ekki að
fullu lokið að því er varðar að
þýða fiskinn upp £ þykkum
blokkum.
★
Ræddi Guðmundur Jörunds-
son nú nokkuð nánar árangur
brezkra útgerðarmanna af heil-
frystingu fisks. sem hann kvað
mjög góðan. Við tilraunir þeirra
hefði t. d. komið í ljós, að innan
við 14% af hinum upprunalega
þunga tapaðist við heilfrysting-
una og gæðin væru hin sömu.
,,Ef hægt verður í framtíðinni að
heilfrysta fisk um borð í öllum
hinum stærri íslenzku togurum
má gera ráð fyrir, að fiskverðið
geti þrefaldast frá því sem nú
er“, sagði hann, og hélt síðan
áfram:
Eg hefi nefnt hér aðeins eina
leið af fleiri hugsanlegum, til að
bæta það hráéfnisverð, sem tog-
ararnir búa nú við á innlendum
fiskmarkaði. En hér þarf eflaust
fleira að koma til, ef við fslend-
ingar eigum að geta rekið fiski-
flota okkar, jafnt báta sem tog-
ara í samkeppni við aðrar þjóð
ir.
Eg hef spurt brezka frystihús'-
eigendu rað því, á hverju það
byggðist, að þeir gætu greitt svo
hátt hráefnisverð og haft samt
eðlilegan reksTursgrundvöll.
Þeir svara því til, að þeir hafi
betri nýtingu á hráefni en við,
m. a. fyrir ákvæðisvinnu flak-
aranna, sem fái greiddan hluta
af sínum launum, eftir því hve
vel þeir nýti fiskinn. En einkum
o gsér í lagi sé það áframhald-
andi vinnsla á fiskinum, eftir að
frystihúsin hafa skilað honum
frá sér til annarra verksmðja,
hinna svokölluðu „Fish Stick“
verksmiðja, sem geri þeim fært
að greiða hið áðurgreinda hrá-
efnisverð. En með því að eitt og
sama fyrirtækið eigi báðar verk
smiðjurnar í sama landi sé mögu
legt að spara pökkunarkostnað.
Eg vil nú spyrja hversvegna
rekum við fslendingar ekki líka
okkar eigin Fish Stick verk-
smiSjur hér heima í stað þess
að reka þær erlendis, með hærri
vinnulaunum og sennilega á
margan hátt við erfiðari aðstæð-
ur. Reynslan hefi rsýnt að rekst-
ur þeirra erlendis hefir ekki náð
þeim afrakstri, að hann geti bætt
hið lága hráefnisverð til flotans,
nema síður sé. Allt árið er mik-
ið fjármagn bundið í rekstri
þeirra, og hefur það m. a. orðið
til þess, að frystihúsin hér heima
fá ekki venjulega greiddar sín-
ar afurðir fyrr en eftir 4 og allt
1 upp í 8 mánuði frá afskipun
vörunnar. Hlýtur þetta að hafa
veruleg útgjöld í för með sér
fyrir framleiðendur, hvað vexti
snertir, eða með öðrum orðum,
veldur beinni lækkun á hráefn-
isverði á hverjum tíma.
Hinsvegar skal það viðurkennt
að umræddar verksmiðjur okk.
ar erlendis hafa stutt nokkuð að
betri sölu framleiðslunnar. Hér
skal engu um -það spáð, hvað
rétt reynist um staðsetningu þess
ara verksmiðja í framtíðinni, en
ýmsir sérfróðir menn telja full-
komna ástæðu, til þess fyrir okk
ur íslendinga að láta fara fram
nákvæma rannsókn á því, hvort
ekki yrði hagkvæmara að hafa
þær hér á landi að minnsta kosti
i fyrir Evrópumarkaðinn. —
í Ekki sízt ef gera má ráð fyrir,
! að við verðum aðilar að Sam-
| eiginlega markaðinum. Hinsveg-
ar mun núgildandi tollur f
Bandaríkjunum gera innflutning
þahgað á slíkri vöru allmikið
erfiðari.
En til dæmis má benda á það,
a íShið fræga fiskvinnslufyrir-
tæki FINDUS í Noregi rekur
samhliða frystihúsum sínum þar
í landi, sííkar Fish Stick verk-
smiðjur og flytur síðan vöruna
út fullunna.
Sama máli gegnir um ýmsar
aðrar sjávarafurðir, sem við fs-
lendingar flytjum út óunnar. að
lokatakmarki ðhlýtur að vera
það, að við fullvinnum þær
sjálfir, áður en við flytjum þær
úr landi.
Við skulum vona að okkur
takist í framtíðinnj að ráða þann
ig málum okkar í þessum efn-
um, að við verðum færir um að
greiða fiskiskipum okkar sam-
bærilegt afurðaverð við það,
sem aðrar fiskiþjóðir greiða sín-
um fiskiskipum.
★ ^
Þá vildi ég fara héf nokkrum
orðum um vélbátaflotann og út-
gerð hans.
Mörgum hefi rorðið tíðrætt um
nýafstaðna síldarvertíð fyrir
Norður- og Austurlandi, sem að
vísu varð nokkuð betri, en hin-
ar 16 síldarleysisvertíðir, sem á
undan eru gengnar. f raun og
veru verður þó ekki annnfs sagt,
en þessi síldarvertíð væri einn-
ig síldarleysisvert'l?, ef imiðað
er við allar fyrri aðstæður, svo
sem vöðu síldarinnar og veiðar.
faeri. Það dylst engum; sem til
þekkir, að mikill hluti fengins
afla þessa vertíð, er að þakka
fullkomnari leitartækjum, dýpri
herpinótum og hinni vélknúnu
dráttarblokk, sem gefið hefir
bæði aukinn hraða við veiðarnar
o gstóraukna möguleika við að
né upp stórum köstum.
Ef allt þetta hefðói ekki verið
fyrir hendi, þá er naumast hægt
að gera ráð fyrir, að aflinn hefði
orðið meiri en helmingur þess,
sem hann þó varð þegna áður-
greindrar veiðitækni.
Að sjálfsögðu verður mðrgum
það á að renna hýru auga til
þessara veiða í von um skjót-
fenginn gróða. En hver hefir svo
hin raunverulega niðurstaða orð
ið. Jú áhafnir síldveiðiskipanna
hafa borið góðan hlut frá borði
eða sem næst 55 af hundraði alla
fengins afla. Er því hlutur út-
gerðarinnar aðeins 45 af hundr.
aði, sem eigi að nægia til að
standa straum af öllum rekst-
urskotnaði að meðtöldum öllum
útgjoldum af hinum nýju tækj.
um og breyttu veiðarfærum. Eo^
Framhald á bls. 16,